یزدفردا

نويسنده: لادن گياهي
دانشجوي دکتراي تغذيه دانشگاه وين
 
رژيم غذايي با کالري منفي ( Diets Negative CaIorie ) يا به عبارت ديگر رژيم حاوي مواد غذايي چربي سوز همواره مورد توجه و صحبت در محافل عمومي، مجلات و سايت هاي مختلف است. هدف از اين مقاله بيان واقعيت علمي و چگونگي اثربخشي اين رژيم ها و مواد غذايي معروف به چربي سوز در کاهش وزن مي باشد.
در حقيقت ادعاي رژيم هاي با کالري منفي و مواد غذايي چربي سوز بر اين اساس است که اين دسته از مواد غذايي ضمن آنکه داراي کالري پاييني هستند، در بدن انرژي بيشتري نسبت به آنچه که از مصرف آنها جذب مي شود، صرف هضم و جذب آنها گردد. در نتيجه خوردن آنها نه تنها کالري به بدن اضافه نمي کند، بلکه مقداري انرژي نيز براي متابوليسم آنها از ذخاير انرژي بدن گرفته مي شود و برخي در ادامه نيز چنين نتيجه گيري کرده اند که هر چقدر بخواهيد مي توانيد از اين مواد غذايي مصرف کنيد و همچنان وزن خود را کاهش دهيد.
چند مثال هيجان انگيز هم غالبا براي خوانندگان زده مي شود، کرفس و کلم بروکلي از نمونه هاي رايج هستند. مثلاً در مورد کرفس گفته مي شود که 40 گرم کرفس 7 کيلو کالري براي هضم و جذب آن نياز دارد، اگر چنين مطلبي درست باشد شما 23 کيلو کالري منفي مصرف مي کنيد و اگر در روز 5 بار مصرف آن را تکرار کنيد، در پايان ماه حدود نيم کيلوگرم وزن کم مي کنيد. همچنين در مورد کلم بروکلي ذکر شده است که مصرف 100 گرم آن باعث صرف 55 کيلو کالري از بدن براي هضم و جذب آن مي شود و يا در مورد پرتقال گفته مي شود 25 کيلوکالري نهايتا از بدن گرفته مي شود تا اين ميوه مورد استفاده بدن قرار گيرد!!!! و يا گريپ فروت را يک کاتاليست سوزاننده چربي معرفي کرده و بنابراين مصرف آن را قبل و يا همراه وعده غذايي توصيه مي کنند!!!!
اين ايده و تئوري که گستردگي بسياري در سايت هاي اينترنتي، کتاب ها و تبليغات الکترونيک به ويژه از سال 2005 ميلادي پيدا کرده است، در وهله اول بسيار جالب و خوشايند به نظر مي آيد، اما آيا اين ايده با فيزيولوژي و عملکرد متابوليکي واقعي بدن هماهنگي دارد؟ آيا خوردن هر چه بيشتر اين مواد غذايي آن طور که ادعا مي شود باعث مي گردد تا بدن مانند يک ماشين چربي سوز عمل کند؟ با اينکه با يک جستجوي ساده «رژيم غذايي با کالري منفي» در اينترنت با انواع بسيار متنوعي از اين رژيم ها مواجه مي شويد، اطلاعات بسيار کمي همراه با اين رژيم ها به شما داده مي شود. در عوض با تبليغات بسيار گوناگون، ذهن شما را همزمان درگير مي کنند، مثل کاهش وزن از طريق هيپنوتيزم و.... در کتاب رژيم غذايي با کالري منفي حدود 100 ماده غذايي با خاصيت فوق براي شما نام برده مي شود که با خوردن آنها بدون اينکه نيازي به ورزش و يا روزه داري و يا تحمل گرسنگي داشته باشيد، مي توانيد در روز 7 کيلوگرم وزن کم کنيد و 3 برابر سريع تر از ساير رژيم ها لاغر شويد، البته اين ليست و کتاب 80 صفحه اي الکترونيک بعد از پرداخت حدود 30 دلار در اختيار شما قرار داده مي شود و غالبا يک حراج چند دلاري نيز در گوشه صفحه شما را به پرداخت اين مبلغ تشويق مي کند!!!
حال بگذاريد با يک عينک علمي که با فيزيولوژي و متابوليسم واقعي بدن منطبق است اين ادعا را بررسي کنيم، زيرا هر ايده و تئوري که در ظاهر به نظر منطقي بيايد، الزاما در بدن ما به همان صورت اتفاق نخواهد افتاد.
اولاً، بايد گفت که تا کنون هيچ مطالعه علمي چنين تئوري را بررسي نکرده است و به گفته دانشمنداني که بر روي متابوليسم بدن مطالعه مي کنند، در حال حاضر ابزار متابوليکي براي سنجش انرژي مورد نياز براي هضم و جذب مواد غذايي خاص وجود ندارد. به عبارت ديگر هيچ مطالعه تجربي تا امروز انجام نشده که نشان دهد اگر براي مثال مقدار مشخصي شاه توت مصرف کنيد، دقيقا چه مقدار انرژي صرف هضم و جذب آن مي شود. ضمن آنکه ميزان مصرف انرژي هضم و جذب مواد غذايي به وضعيت متابوليسم فردي، ترکيب غذاي مصرفي در وعده هاي غذايي قبل، شدت فعاليت فيزيکي و سن بستگي دارد، در نتيجه اين مقدار نمي تواند در تمام افراد يکسان باشد.
آنچه مسلم است اين است که تمام مواد غذايي، حتي آنهايي که در فهرست مواد غذايي با کالري منفي ذکر مي شوند، داراي ميزان مشخصي کالري مي باشند و هيچ ماده غذايي را نمي توانيد پيدا کنيد که به هيچ وجه داراي کالري نباشد، زيرا مواد غذايي از نسبت هاي متفاوت کربوهيدرات، پروتئين، چربي و فيبر تشکيل شده اند که يک گرم از آنها به ترتيب داراي 4، 4، 9 و 2 کيلو کالري هستند.
فهرست سبزیجات و میوه جات با کالری منفی:
 
سبزیجات دارای کالری منفی
    
میوه جات دارای کالری منفی
گل کلم، کرفس، مارچوبه، کلم بروکلی، کلم برگ، بادمجان، هویج، کاسنی، شاهی، خیار، رازیانه، کدو، تره فرنگی، کاهو، ترب، فلفل، تربچه، اسفناج، گوجه فرنگی، شلغم، سیر، لوبیا سبز و ریواس
    
سیب، زغال اخته، گریپ فروت، شاه توت، توت سیاه، گلابی، لیمو، پرتقال، هلو، آلود، تمشک، توت فرنگی، نارنگی، هندوانه، طالبی، گرمک، انبه و آناناس

بنابراين کم کردن وزن به دنبال مصرف مواد غذايي که در فهرست مواد غذايي با انرژي منفي وجود دارند، به جهت آن نيست که اين مواد چربي مي سوزانند، بلکه به علت جايگزين نمودن آنها با مواد غذايي پر کالري است. نتايج يک مطالعه نشان داده است که وقتي وعده غذايي با يک سالاد بزرگ 100 کيلوکالري (مرکب از کاهو، گوجه فرنگي، هويج، خيار، کمي سس بدون چربي و پنير موزارلا) شروع مي شود، ميزان کل انرژي دريافتي در وعده غذايي تا 13 درصد نسبت به زماني که سالاد مصرف نمي شود کاهش مي يابد، ولي اگر وعده غذايي با سالاد کوچک و کم حجم تر ولي 200 کيلو کالري شروع شود، در پايان وعده 8درصد کالري بيشتر دريافت مي گردد و اگر وعده غذايي با سالاد 400 کيلو کالري شروع شود، انرژي دريافتي در پايان 17درصد بيشتر است. پس در حقيقت ما به دنبال احساس سيري است که کالري کمتري دريافت مي کنيم و نه به علت اثرات متابوليک مواد غذايي در بدن.
نکته مهم ديگر آن است که تنظيم رژيم غذايي فقط علم محاسبه کالري مواد غذايي نيست. اين اشتباه بزرگي است که رژيم غذايي فقط با محاسبه کالري تنظيم شود. غذا خوردن و تغذيه يک رفتار است که در طي زمان شکل مي گيرد و توجه به عوامل رفتاري هنگام تنظيم رژيم غذايي بيش از محاسبه کالري در موفقيت اجراي بلند مدت رژيم غذايي موثر است.
بنابراين براي اثبات تئوري رژيم غذايي با کالري منفي، نياز به انجام تحقيقات بيشتري است، اما به هر حال مواد غذايي که در فهرست ذکر شده قرار دارند علاوه بر اينکه داراي کالري پاييني هستند، منبع خوبي براي بسياري از ويتامين ها، مواد معدني و فيبر مي باشند. پس اين مواد غذايي، گزينه هاي مناسبي در رژيم کاهش وزن هستند و همين امر خود به عنوان اقدامي مثبت براي يک شروع ايده آل پيرامون کاهش وزن دايمي مي باشد. گرچه ادعاي اثر چربي سوزي که در مورد آنها القا شده است، پشتوانه علمي ندارد.
ذکر اين نکته ضرورت دارد که رژيم هاي با کالري منفي فاقد مقدار کافي منابع کلسيم هستند و مقدار پروتئين و چربي آنها نيز پايين است، بنابراين مصرف چند هفته و يا چند ماه آنها بدن را با کمبود مواجه مي کند. از طرف ديگر گرچه کم کردن کالري دريافتي قطعا باعث کاهش وزن مي شود، اما بايد بدانيد که کم کردن بيش از حد انرژِي دريافتي، باعث افت متابوليسم بدن و در نتيجه افزايش وزن مي شود.
نکته ديگري که مناسب است در اينجا به آن اشاره شود، اثر گرمازايي مواد غذايي ( effect of food thermic) يا همان انرژي مورد نياز براي متابوليسم چربي ها، کربوهيدارت ها و پروتئين ها است که به طور کلي 10 درصد انرژي مصرفي بدن را تشکيل مي دهند. اين ميزان در چربي ها 3 تا 5 درصد، در کربوهيدرات ها 15 درصد و در پروتئين ها حدود 30 درصد است. براي مثال با مصرف سينه مرغ که حدود 200 کيلو کالري باشد 30درصد انرژي يا 60 کيلوکالري صرف متابوليسم مي شود و نهايتا 60 کيلو کالري در بدن باقي مي ماند، بنابراين با مصرف منابع پروتئيني کم چرب همراه با منابع موجود در فهرست مواد غذايي با کالري منفي که ارزش ويتامين، مواد معدني و فيبر بالايي دارند، نه تنها مي توانيد اشتهاي خود را کنترل کنيد، بلکه سوخت و ساز بدن خود را در محدوده مشخصي مي توانيد افزايش دهيد.
پس نتيجه توضيحات ارائه شده آن است که مصرف ميوه ها و سبزي هاي خاص نمي تواند بدن را به يک ماشين چربي سوز تبديل کند و مصرف بيش از حد يک ماده غذايي حتي اگر در فهرست مواد غذايي با کالري منفي باشد، زماني که شما بيش از نياز انرژي دريافت مي کنيد، نمي تواند در کاهش وزن موثر باشد. اگر واقعاً مي خواهيد به طور موثر کالري بسوزانيد بايد ورزش را شروع کنيد، زيرا ماده غذايي با خاصيت چربي سوزي وجود ندارد، اما تشويق به مصرف اين مواد به جهت نقش آنها در تامين ويتامين، املاح و فيبر مورد نياز بدن در رژيم غذايي بسيار مناسب است.
منبع: نشريه دنياي تغذيه/شماره103.