طرح اشغال لانهجاسوسی به روایت دانشجویان پیرو خط امام
پژوهشگر: ابراهیم عبدالهی
"فرانسیس آنتونی بویل" در کتاب خود به نام "سیاست جهانی وحقوق بین الملل" در مورد گروگانگیری به دفاع از ایرن پرداخته و می گوید :« دستگیری و زندانی کردن دیپلمات های امریکایی طبق ماده 51 منشور سازمان ملل متحد حق قانونی ایران در دفاع از خود بوده است.»
در مورد روابط ایران و امریکا از آغاز تا قطع نکات مبهم زیادی وجود داشت. نکاتی که شاید اگر در آن روز ها با اشغال سفارت امریکا مشخص نمی شد ملت ایران از بخشی از تاریخ خود که از دسترس او پنهان مانده بود برای همیشه محروم میشد. اما این حرکت با روشن ساختن بر خی از این نکات باعث شد که آیندگان نیز اسنادی را مشاهده کنند که با مشاهده آنها هیچ انسان منصفی موضعی غیر ازموضعی که دانشجویان پیرو خط امام در این روزها اتخاذ کردند انتخاب نمیکند .
مقدمه
اشپیگل:
"زمانی ایالات متحده می توانست تصمیم بگیرد که چه کسی در ایران بر مسند قدرت بنشیند اما امروز در 1980 آیت اللهی در تهران می تواند سر نوشت انتخابات ریاست جمهوری در ایالات متحده را تعیین کند"
اما به راستی این تغییر موضع از ضعف به قدرت و از روابط صمیمانه و تنگاتنگ به خصمانه و قطع روابط چگونه صورت گرفت؟ و به راستی تنها مشکلات ما در همان روز های آغازین انقلاب با امریکا بود یا به پیش از آن برمی گشت ؟
در مورد روابط ایران و امریکا از آغاز تا قطع نکات مبهم زیادی وجود داشت نکاتی که شاید اگر در آن روز ها با اشغال سفارت امریکا مشخص نمی شد ملت ایران از بخشی از تاریخ خود که از دسترس او پنهان مانده بود برای همیشه محروم میشد. علت بسیاری از بحران هایی که مردم تنها دردهای آن را متحمل میشدند .
اما این حرکت با روشن ساختن بر خی از این نکات باعث شد که آیندگان نیز اسنادی را مشاهده کنند که با مشاهده آنها هیچ انسان منصفی موضعی غیر ازموضعی که دانشجویان پیرو خط امام در این روزها اتخاذ کردند انتخاب نمیکند .
چرا اشغال سفارت آمریکا؟
"فرانسیس آنتونی بویل" در کتاب خود به نام "سیاست جهانی وحقوق بین الملل" در مورد گروگانگیری به دفاع از ایرن پرداخته و می گوید :
« دستگیری و زندانی کردن دیپلمات های امریکایی طبق ماده 51 منشور سازمان ملل متحد حق قانونی ایران در دفاع از خود بوده است.» (۱)
برای یافتن سابقه این رابطه باید به روز های قبلتری برگشت. نخستین تماس امریکایی ها و ایران در سال 1209 ه.ش مطابق با 1830 میلادی برقرار شد که براثر آن چند گروه از مبلغان مذهبی امریکا با هدف تبلیغ آیین مسیحیت به مناطق شمال غربی ایران آمدند (۲)
امریکا تا کودتای 28 مرداد 1332 از بازیگران اصلی صحنه ایران به شمار نمیآمد. اما با اتفاقات قبل از این کودتا و خروج نیرو های اشغالگر انگلیسی و روسی از خاک ایران سعی کرد تا نقشی را که پیش از این این دو کشور بر عهده داشتند عهدهدار شود و از کودتای 28 مرداد به بعد نیز موفق به این کار شد تا یک دوره استعمار پنهان 25 ساله را در ایران تجربه کند .(۳)
امریکا که پیش از این با شعار آزادی برای ملتهای ستمدیده به میدان آمده بود چهره واقعی خود را نشان داد بهگونهای که قاضی ویلیام داگلاس نیز در مورد تقبیح داخله امریکا در امور ایران می نویسد:
«هنگامی که مصدق اصلاحات خود را در ایران آغاز کرد ما به هراس افتادیم و برای براندازی او با انگیسی ها متحد شدیم و در این کارنیز موفق شدیم. ولی از این پس دیگر نام ما درخاورمیانه با احترام یاد نشد. »
حمایت بی دریغ امریکا از شاه حتی پس از جنایاتی چون ۱۷ شهریور و پیشینه سیاه این کشور در ایران روز به روز بر انزجار و تنفر مردم نسبت به آنان میافزود. امریکا حتی گستاخی را تا بدانجا پیش برد که پس از تسخیر لانه جاسوسی مدارکی دال بر این به دست آمد که طراح اصلی کشتار صدها دانشآموز و دانشجو در ۱۳ آبان ۱۳۵۷ نیز امریکا بوده است. باید به تمام اینها نقش آمریکا در راه اندازی سیستم مخوف ساواک با الگوی امریکایی آن سیا را نیز افزود که از عوامل ایجاد ترس و خفقان در رژیم سابق بود .
با وجود تمام خاطرات بدی که مردم از امریکا در اذهان داشتند اما در طی روز های انقلاب و پس از آن نیز سفارت امریکا مورد تعرض جدی مردم قرار نگرفت. این در حالی بود که موضع امام و مردم حتی پیش از انقلاب نیز نسبت به امریکا واضح و مبرهن بود به طوری که امام در سخنرانی خود در سال های پیش از انقلاب در 24/8/1343 میفرمایند :
« دنیا باید بداند که هر گرفتاری که ملت ایران و ملل مسلمان دارند از امریکا است ملت اسلام از اجانب عموما و از امریکا خصوصا متنفر است .»
اما با این حال انقلاب نو پا علیالظاهر در پی فراموشی گذشته و ایجاد این امکان برای امریکا بود که به صورت تازه تری در صحنه سیاسی و دیپلماتیک ایران ظاهر شود. اما امریکا با از دست دادن مهره ها و قدرت سابق در ایران به شدت به تکاپو افتاده بود تا بتواند دوباره از ایران ژاندارم منطقه ای بیافریند . اما تحولات در ایران اساسی تر از پیش بینی های سیا بود .
باید توجه داشت که در مبارزات این دوره زمانی عواملی تاثیر گذارتر از محرک های دهه های قبل وجود داشت و با رفع یک عامل مردم از صحنه خارج نمی شدند در واقع نسلی در طول سالهای مبارزه به بلوغ فکری و اجتماعی رسیده بود که برای اعتلای جامعه از هیچ کوششی فروگذار نمی کرد. این نسل با جهانبینی رشدیافته خود تنها سر نگونی استبداد داخلی را برای خیزش اجتماع کافی نمی دانست و خواستار قطع استعمار خارجی نیز بود .
در اواخر بهمن 1357 صد و پنجاه نفر از اعضای سازمان فداییان خلق به سفارت امریکا حمله و آنجا را اشغال کردند حرکت از سوی مردم و امام مورد اعتنا واقع نشد و اشغالگران چند ساعت بعد با وساطت دکتر یزدی که در آن روزها از افراد سرشناس انقلابی محسوب می شد به اشغال سفارت خاتمه دادند .(۴)
تحریک به اغتشاشات داخلی از جمله اولین رویههایی بود که امریکا در قبال ایران به سرعت در پیش گرفت و در این راه سعی در تحریک اقلیت های قومی و زبانی و قشر های مختلف جامعه چون دانشآموزان و دانشجویان و کارگران نمود .سعی در محصور کردن انقلاب ایران در مرز های جغرافیایی خود با کمک همسایگان ایران و قطعنامههایی که با نام حقوق بشر بر ضد ایران تصویب می شد از دیگر اقدامات امریکا در آینده بود .
پیشینه بد آمریکا در ایران از یک سو و اقدامات امریکا پس از انقلاب از سوی دیگر زمینه یک رویارویی را فراهم میکرد که با مسامحه کاری های دولت موقت در روزهای اول انقلاب در قبال تحرکات امریکاییها در ایران باعث شد که این برخورد به روز های بعدتر به تعویق بیفتد .(۵)
طرح اشغال لانه جاسوسی
در روزهای آغازین انقلاب اسلامی دانشجویان مسلمان که از جانب گروهکهای مختلفی که فضای تبلیغی خود را در دانشگاهها متمرکز کرده بودند احساس خطر می کردند با منسجم کردن نیرو های خود اقدام به تاسیس سازمان دانشجویان مسلمان در دانشگاه صنعتی شریف و تشکلهای مشابه در سایر دانشگاه ها نمودند. اما خطر دومی که این دانشجویان احساس کردند دور شدن دولت موقت از اندیشه های امام خمینی(ره) بود که بدین منظور هم سعی نمودند که ارتباطشان را با رهبری انقلاب افزایش دهند.
نمایندگان دانشجویان با امام ملاقات می کنند و تشکل دانشجویی به نام دفتر تحکیم وحدت به منظور این ارتباط تشکیل می شود. بعدها این دانشجویان عامل تصرف سفارت امریکا می شوند .
پس از صدور حکم اعدام برای شاه و برخی از وابستگان رژیم دولت و سنای امریکا این عمل را محکوم می کنند که بلافاصله هم امام مخالفت شدید خود را ابراز و میفرمایند :
« امریکا اگر از اعدام هویداها اظهار تاسف نکند از نوکر هایش اعلام پشتیبانی نکرده است. ما توقع نداریم ابرقدرتها که دستشان از ایران کوتاه شده از ما تشکر کنند .»
به دنبال این موضع گیری امام روابط ایران و امریکا به پایین ترین سطح تنزل کرده و دولت مجبور شد سطح فعالیت را به کاردار تنزل دهد . شرح آنروزها از زبان دانشجویان پیرو خط امام و طراحان اشغال سفارت ظرافتها و دیدگاههای آن روزها را دقیقتر بیان می کند .
آقای محسن میردامادی در کتاب بحران ۴۴۴ روزه در تهران میگوید :
« در روز ها و ماههای آغاز پیروزی انقلاب که حکومت طاغوت فروریخته بود اما هنوز حاکمیت انقلاب فاقد تشکیلات مقتدر و توان لازم برای اداره کشور بود از یک سو استانهای مرزی کشور دستخوش حرکت های جدایی طلبانه شدند و از سوی دیگر در استانها گروه های ریز و درشت ضد انقلاب دست به آشوب و فتنه زدند. اعتصاب تحصن درگیری و اغتشاش در ادارات و کارخانهها و دیگر جاها امری عادی و روزانه شده بود. شواهد و قرائنی در دست داشتیم که این وضع طبیعی نیست این احساس در بین دانشجویان وجود داشت که این کارها باید از جایی هدایت شود و این تصور به طور جدی در بین دوستان وجود داشت که این کارها به نحوی مستقیم یا غیر مستقیم به وسیله امریکا هدایت میشود به این دلیل بود که بحث اشغال سفارت امریکا پیش آمد .»
تا ایام نزدیک به 13 آبان یعنی قبل از تصرف لانهجاسوسی، شاه فراری در کشورهای مختلف میچرخید. امریکا که تا آن زمان اجازه ورود به شاه را نداده بود در همان زمان شاه را در امریکا میپذیرند. این پذیرش از جانب ایرانیان یک سفر عادی تلقی نمیشود و قاعدتا عواقبی را برای امریکا در بر داشت.
ابراهیم اصغرزاده که پس از تصرف سفارت امریکا ،نقش سخنگوی دانشجویان مسلمان پیرو خط امام را بر عهده داشت میگوید :
« فکر اشغال سفارت امریکا، یک عکس العمل در مقابل اقدام امریکا بود. فضای داخل کشور ما بسیار فضای هیجانزده و پرالتهابی بود. رفتار کاخ سفید در مقابل نیرو های انقلابی و انقلاب، رفتار تحقیرآمیزی بود. برای ما نوع برخوردی که امریکا با ایران و انقلاب می کرد قابل تحمل نبود. »
دولت امریکا که پیش از این به دلیل اهتراز از عکس العمل های احتمالی مردم از پذیرفتن شاه امتناع می کرد در 29 مهر قصد خود را مبنی بر پذیرش شاه به دلایل انسان دوستانه و بدون هیچ جنبه سیاسی به اطلاع دولت موقت میرساند. دلیل این عمل را نیز احتیاج به بستری شدن شاه در بیمارستان و عدم وجود امکانات در مکزیک عنوان می کند. دولت عملا مخالفت خود را با این سفر ابراز نمی کند بلکه با درخواست تضمین امریکا مبنی بر عدم فعالیت سیاسی شاه و همسرش علیه ایران و معاینه شاه توسط دو پزشک ایرانی تلویحا می پذیرد(۶)
شاه اول آبان وارد امریکا می شود. پزشکان ایرانی حاضر به معاینه مستقیم شاه نمیشوند اما با مطالعه اسناد و مدارک پزشکی او میگویند که شاه در هر جای دنیا قابل معالجه است. "علی آگاه" کاردار سفارت ایران در واشنگتن در ملاقات با مقامات امریکایی تقاضای استرداد شاه را مینماید اما امریکا به علت عدم وجود قرارداد استرداد مجرمان بین دو کشور پاسخ منفی می دهد .
از این سو سفر شاه به امریکا در مطبوعات به صورت یک خبر عادی و روزمره چاپ میشود و رادیو تلویزیون نیز این خبر را پخش نمی کنند عکس العمل ایرانیان برای امریکا عجیب است. درست شش روز پس از ورود شاه به امریکا بازتاب های این سفر با موضع گیری امام در قبال این سفر صورت دیگری به خود میگیرد و اعترا ضات به امریکا گسترش می یابد با عنایت به جو موجود متاثر از سر خوردگی مردم، آشوب های گوشه کنار کشور ، عدم توانایی دولت در اداره امور و حل مشکلات، فرضیه توطئه، قدرت می یافت. (۷)
در کوران این حوادث خبر ملاقات بازرگان به عنوان رئیس دولت موقت با برژینسکی در حاشیه بیست و پنجمین سالگرد انقلاب الجزایر در آن کشور خشم مردم را دوچندان کرد. امام در روز دهم آبان پیامی را به مناسبت بزرگداشت روز 13 آبان ایراد میکنند که توجه به بخشی از آن پیام و سخنان دانشجویان تصرف کننده سفارت، مبین این نکته است که پیام امام در آن روزها روشنگر راه آنان برای این عمل بوده است.
برخورد دانشجویان با این پیام از زبان محسن میردامادی :
« دو سه روز قبل از سیزده آبان به مناسبت کشتار دانشآموزان در حکومت نظامی سال قبل، امام پیامی دادند که در آن پیام به پذیرفتن شاه به وسیله امریکایی اعتراض کردند و چنین جملهای را گفتند بر دانشاموزان ودانشگاهیان و محصلین علوم دینی است که حملات خود را علیه امریکا و اسرائیل گسترش دهند و خواهان استرداد شاه مخلوع شوند . ما ابتدا تصورمان این بود که موضوع به امام گفته شده و امام اینطور نظرشان را بیان کردهاند. ولی بعدا که تحقیق کردیم ، مشخص شد که این طور نبوده است و امام از مسئله مطلع نبوده اند. »(۸)
ایده و طرح تسخیر سفارت امریکا در روزهای پایانی تابستان 1358توسط سه تن از دانشجویان هسته مرکزی تحکیم وحدت مطرح میشود اما تا آبانماه اجرای آن به تعویق می افتد. در این مدت تعداد معدودی از طرح باخبرند.
تحرکات جدید امریکا ، مواضع دولت موقت و در پایان پیام امام است که مهر قطعیت را بر اجرای طرح میزند. درجریان قراردادن امام، به علت این که شاید امام به دلیل محذوراتی با طرح مخالفت کنند لغو می شود. تصمیم این میشود که اگر امام با طرح مخالفت کنند در همان ساعات اولیه سفارت را خالی کنند .
یکی از اعضای اصلی طرح عملیات در کتاب بحران 444 روزه در تهران می گوید:
« در جلسه اول روی انگیزه، بحث مفصل شد. در یک جمع بندی کلی اهداف ما از تسخیر سفارت برخورد با رفتارهای امریکا با ملت ایران و مسدود کردن داراییهای ما، راه دادن به شاه و همچنین اعتراض به عملکرد دولت موقت بود که کم کم به سمتی گرایش پیدا می کرد که دست امریکا را در ایرن باز کند .»
پس از این که در جلسه هسته مرکزی دانشجویان مسلمان ، مسئول اجرایی و امنیتی طرح تصرف سفارت انتخاب می شود تنها سه روز تا 13 آبان باقی ماندهاست یک روز صرف طرح ریزی و دو روز بعد صرف سازماندهی نیروها و تدارک وسایل و ابزار مورد نیاز می شود. قرار بر این می شود که 48 ساعت قبل از اجرای نقشه از هر دانشگاهی 100 الی 150 نفر از دانش جویان شناخته شده و مورد اطمینان انتخاب و دعوت به همکاری شوند. برای این کار دو سوال پرسیده می شود:
1 - آیا می توانید 48 ساعت بیرون خانه یا خوابگاه باشید ؟
2- آیا با انجام یک کار اعتراضی علیه امریکا موافقید؟
صبح روز 13 ابان ساعت 8، جلسه توجیهی در هر کدام از دانشگاههای امیرکبیر، صنعتی شریف، تهران و شهیدبهشتی برگزار می شود و یک ساعت به طول می انجامد. ساعت 10:30 آبان 1358 قریب پانصد دانشجوی سازماندهی شده در تقاطع خیابان طالقانی - بهار گرد میآیند. جمعیت به صورت راه پیمایی حرکت خود را به سمت سفارت آغاز میکنند برای این که پلیس و یا نیروهای نظامی عکس العملی نشان ندهند 50 متری از در ورودی سفارت دور میشوند و بعد از انفعال نیروهای نظامی دستور حمله به سفارت صادر می شود با بریدن زنجیر و ورود بعضی از دانشجویان از روی در ورودی محوطه به تصرف دانشجویان در میآید.
مسئول عملیات جزئیات واقعه را این گونه توصیف می کند :
« جمعیت به سرعت وارد محوطه سفارت می شوند. کنترل محوطه به خوبی صورت می پذیرد اما ورود به ساختمان سخت مینماید. جمعیت به دنبال نفوذ به ساختمان است. پس از مدتی رئیس تفنگدارهای مستقر در سفارت برای مذاکره با آنها بیرون میآید . دانشجویان اعلام می کنند که ما کاری با شما نداریم فقط می خواهیم بیاییم داخل ساختمان و 48 ساعت آنجا تحصن میکنیم و بعد میرویم . گفتگو با رئیس تفنگدارها و مذاکرات او با آمریکاییهای مستقر در سفارت نتیجهای در پی ندارد. زمان میگذرد. یکی از پنجره های زیر زمین برای نفوذ به ساختمان انتخاب می شود. پس از آنکه با آویزان شدن بیست سی نفر، پنجره از جا کنده میشود، دانشجویان به داخل سفارت می روند.«
«وضعیت برایمان مشکوک بود ما به دنبال اسناد و مدارک محرمانه ای می گشتیم که بتواند ماهیت عمل امریکاییها را در سفارت به خوبی نشان دهد. در انتهای یکی از راهروها با یک دیوار فولادی برخوردیم که خیلی مشکوک بود و به نظر می رسید نه یک دیوار بلکه یک در مخصوصی است که احتمالا پشت آن یک محوطه دیگری وجود دارد صداهای خفیفی هم از آن سوی دیوار به گوش می رسید که بعدها فهمیدیم صدای دستگاه خردکن اسناد بوده است . یکی از گروگان ها را که در باز جوییها فهمیده بودیم توانایی باز کردن قفل های رمز دار را دارد به کنار دیوار آوردیم و گفتیم باید اینجا را باز کنی . اول امتناع می کرد بالا خره با اصرار زیاد آن در فولادی را که به شیوه خاص رمز گذاری شده بود باز کرد وقتی وارد آن مرحله شدیم دیدیم آنجا دنیایی از میکرو فیلم و میکروفیش و انواع وسایل انهدام اسناد است .
تعدادی امریکایی با دستگاه های موجود مشغول خردکردن و انهدام اسناد محرمانه هستند. بلافاصله همه را بازداشت و دستگاهها را خاموش کردیم بدین ترتیب توانستیم به بخشی از اسناد دست یابیم. در حالی که بخش قابل توجهی از اسناد هم از بین رفته بود. حدود ساعت 1:30 بعد از ظهر ما کل ساختمان را اشغال کرده بودیم. »(9)
واکنشها به اشغال سفارت
دانشجویان بعد از تصرف سفارت به صدور چندین اعلامیه مبادرت می کنند که در این اعلامیه ها مواضع خود را اعلام و چگونگی تصرف و شواهد دال بر مرکز جاسوسی بودن این سفارت را تشریح می کنند. بعد از اشغال سفارت خبر را به امام می دهند. امام هم در ابتدا تاییدهای صادر نمی کنند بلکه حاج احمد آقا را به عنوان نماینده خودشان به سفارت می فرستند تا از مواضع عاملان حادثه مطلع و جزییات حادثه با خبر شوند. حاج احمد آقا شامگاه روز سیزدهم به قم باز میگردند. فردای آنروز امام خمینی در نخستین سخنرانی که به فاصله یک روز از سفارت ایراد میشود ضمن تایید اقدام دانشجویان مسلمان پیرو خط امام، امریکا را شیطان بزرگ نامیده و به سفارت امریکا آنگونه که در اطلاعیه های دانشجویان تسخیر کننده آمده بود لقب لانه جاسوسی دادند. (۱۰)
پس از تایید، حمایتهای مردمی نیز با راهپیماییهایی که در اطراف سفارت به عمل میآید صورت می پذیرد اما حادثه فراتر از تصور دانشجویان پیش رفت و حرکتی که بیشتر به یک حرکت نمادین شباهت داشت با حمایتهای امام و مردم تبدیل به انقلاب دوم ، قطع ید استبداد خارجی از ایران و شکل گیری دکترین جمهوری اسلامی در برخورد با امریکا شد . حرکتی که داغ تحقیر بزرگی برای امپریالسم غربی در کشاکش جنگ سرد بود. به طوری که برای رهایی از آن حاضر به هر خطری مانند حادثه طبس هم شدند. سولیوان سفیر امریکا در ایران در دوران قبل از انقلاب در کتاب خود با عنوان ماموریت در
ایران مینویسد :
« در نوامبر 1979 -1358 با گروگانگیری یک دوران تحقیر ملی که در تاریخ امریکا نظیر آن دیده نشده است آغاز گردید ه است. »
سرآغاز444 روز گروگانگیری در تهران در واقع پایانی بود بر سلطه امریکا بر ایران روزی که به درستی در سال های آینده روز مبارزه با استکبار جهانی نام گرفت.
----------------------------------------------------------------------------------
ارجاعات:
۱- غضنفری ،کامران – امریکا و بر اندازی جمهوری اسلامی –تهران :کیا . 1380 ص69
۲- واعظی، حسن – ایران و امریکا : یررسی سیاست های امریکا در ایران /تهران سروش (انتشارات صداو سیما ) ، 1379
۳- امریکا بعدها در سال 1378 – 2000 م به دخالت در این کودتا صریحا و رسما اعتراف کرد. البته این اعتراف عاری از هر گونه عذرخواهی از ملت ایران بود.
۴- معبادی ،حمید / چالش های ایران و امریکا بعد از پیروزی انقلاب اسلامی –تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی 1381ص ۷۹
۵-به عنوان مثال در ماههای نخست فرودگاه را برای اعضای سفارت امریکا بازگذاشت و امریکاییها مستقیما با هواپیماهای مختلف به فرودگاه مهرآباد میآمدند و وسایل پیچیده الکترونیکی و جاسوسی که پولش را قبلا از ایران گرفته بودند خارج میکردند.
ر.ک. ستوده، امیر رضا، بحران 444روزه در تهران :ص ۶۴ تا ص 82
۶- معبادی ،حمید / چالش های ایران و امریکا بعد از پیروزی انقلاب اسلامی –تهران: مرکز اسناد انقلاب اسلامی 1381
۷- همان ص83
۸- ستوده امیر رضا /بحران 444روزه در تهران : گفتهها و ناگفتههایی از تصرف سفارت امریکا در تهران بعد از20 سال-تهران:ذکر 1379_ ص87
۹- همان، ص102
۱۰ -همان ص 111