یزدفردا
پایگاه خبری و تحلیلیبررسی آخرین وضعیت املاک و موقوفات ایرانیان (یزدی ها )در هند
سرویس مقالات و یادداشت های یزدفردا :نویسنده: محمد حسین جداری فروغی-چکیده مقاله: سابقهی مهاجرت ایرانیان به هند را از چند صد سال پیش میتوان جستجو کرد. براساس شواهد و زمینههای تاریخی، همبستگی دیرینهی رفت و آمدهای بین هند و ایران در سفرهای تاجران، مداحان، شاعران، عارفان، عالمان، جهانگردان، جنگجویان و بالاخره در مهاجران وجود داشته است
مقدمه
سابقهی مهاجرت ایرانیان به هند را از چند صد سال پیش میتوان جستجو کرد. براساس شواهد و زمینههای تاریخی، همبستگی دیرینهی رفت و آمدهای بین هند و ایران در سفرهای تاجران، مداحان، شاعران، عارفان، عالمان، جهانگردان، جنگجویان و بالاخره در مهاجران وجود داشته است.
حدود یک قرن پیش بر اثر شدت خشکسالی در استان یزد و بخصوص در روستاهای تفت گروهی از یزدیان مسلمان و زرتشتی تصمیم گرفتند از چهار جهت به سوی کشورهای دیگر مهاجرت کنند در این میان برخی شرق را انتخاب کردند و با تحمل رنج فراوان به وسیلهی شتر از طریق خشکی یا کشتی از طریق دریا به هند کوچ کردند و در شهرهای بمبئی، پونا، حیدرآباد، کلکته و سایر شهرهای هند مستقر شدند و به مشاغل چای فروشی، مغازهداری رستورانداری مشغول و با فعالیت، به کسب و پیشهی خود رونق بخشیدند برخی نیز طی مدارج عالی تحصیلی به مشاغل علمی دست یافتند. به غیر از زرتشتیان و یزدیان که غالب جمعیت ایرانیان مقیم هند را تشکیل میدهند تعدادی خانوادههای شیرازی، بوشهری، شوشتری، لاری، کولی، ارمنی و یهودی از دیرباز در بمبئی سکونت کردهاند که آثار ابنیه و اماکن موقوفات از قبیل قبرستانها، مساجد، حسینیهها، مستقلات تجاری و مسکونی حاصل همت و تلاش آنهاست. در هشتاد سال اخیر گروهی از ایرانیان مقیم هند وقتی میدیدند ایرانیانی که در هند فوت میکنند اموال آنان بلاتکلیف میماند بویژه این موضوع در مورد املاک بلاوارث بیشتر حس میشد بدین جهت تصمیم گرفتند برای حفظ و بقای املاک و موقوفات ایرانیان و امکان اجرای نیات خیرخواهانهی صاحب موقوفات در هر شهر انجمنهایی را تشکیل دهند تا متولی این گونه موقوفات بوده و در راستای نظر واقف به امور موقوفهها بپردازند. این انجمنها در بدو تأسیس هر یک دارای اساسنامهی مدون و ثبت شده میباشد و اعضای آن از طرف ایرانیان مقیم آن شهر انتخاب میشوند و امور موقوفات و عواید و مخارج آنها را به عهده دارند. لازم به ذکر است که در بدو تأسیس این گونه انجمنها اعضای آنان کلا ایرانی بوده و تابعیت ایران و گذرنامه ایرانی داشتند ولی به مرور زمان به علت طولانی بودن اقامت و به منظور امکان برخورداری از مزایای اجتماعی هند عملا بعضی از آنان صرفا ملیت ایرانی خود را حفظ کردند و بعضی دیگر کماکان ایرانی بوده و به عنوان یک ایرانی مقیم در هند سکونت دارند.
اینک آخرین وضعیت ابنیه و اماکن و موقوفات ایرانیان در شهرهای مختلف اجمالا به این شرح بیان میشود.
تقسیمبندی املاک ایرانیان در هند
املاک ایرانیان در هند به چهار دسته تقسیم میشوند:
1- املاک جمهوری اسلامی ایران؛
2- املاک استیجاری بلند مدت (90 ساله) جمهوری اسلامی ایران؛
3- موقوفات، ابنیه و اماکن ایرانیان؛
4- تأسیسات مذهبی مراجع و ارگانهای جمهوری اسلامی ایران.
هدف ما در این بررسی تنها مورد سوم یعنی موقوفات است و لذا بحث را در همین مورد مطرح میکنیم.
موقوفات و ابنیه ی ایرانیان در هند
براساس شواهد و قراین موجود و اظهارات مطلعین در اکثر شهرهای هند، ایرانیان دارای موقوفات و ابنیه میباشند. در شهرهایی که ایرانیان هنوز در آنها زندگی میکنند تا آنجایی که مقدورات آنان اجازه داده در نگهداری موقوفات کوشیدهاند.
اگر چه در این راه تشکیلاتی به نام انجمن ایرانیان برای خود به پا کرده و منافعی از این طریق در ظاهر به عنوان عواید از موقوفات برای صرف امور خیرات کسب کردهاند ولی به هر حال در حفظ و بقای این ابنیه و اماکن همت گماردهاند؛ ولی در شهرهایی که به تدریج ایرانیان از آنها کوچ کردهاند اکثر موقوفات دچار مشکلات شده بدین صورت که یا به دست شیعیان هندی افتاده یا تحت نظر اوقاف استان مربوطه قرار گرفته است.
اماکن و موقوفات واقع در بمبئی (ایالت مهاراشترا)
موقوفات حاجی زینالعابدین شیرازی
این موقوفه در سال 1914 میلادی توسط مرحوم حاجی زینالعابدین شیرازی وقف امور خیریه به منظور کمک به ایرانیان و برگزاری مراسم مذهبی شد و در سوم اکتبر 1952 در ادارهی اوقاف شهر بمبئی تحت شماره 681.B به ثبت رسیده است. موقوفهی یاد شده دارای چهار مجموعهی عرصه و اعیان مسکونی و تجاری جمعا به مساحت 493ر22 یارد مربع شامل حسینیه و مدرسه و مستغلات تجاری و مسکونی بوده که توسط متولیان آن اداره میشود.
مجموعهی موقوفات مرحوم زین العابدین شیرازی به این شرح است:
1- مدرسه و حسینیه ی امین در منطقهی دونگری (معروف به منطقهی امام باره). این حسینیه دو طبقه است و 500 متر مربع مساحت دارد.
2- مستغلات تجاری و مسکونی شامل پنج طبقه و دارای 30 واحد آپارتمان و 12 باب مغازه واقع در خیابان ابراهیم رحمة الله که همهی آنها در اجارهی افراد و خانوادهها قرار دارد و به علت اقامت طولانی آنان و همچنین سابقهی طولانی مستأجرین مغازهها، ماهیانه مبلغ بسیار ناچیزی دریافت میشود. تمثال مبارک حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری در داخل و دفتر حسینیه نصب شده بود.
3- مستغلات تجاری واقع در خیابان ابراهیم رحمة الله با 12 باب مغازه در اجاره افراد قرار دارد که آن هم به علت قدمت اشتغال جنبهی سرقفلی پیدا کرده و اجارهی بسیار کمی دریافت میشود.
4- یک مجتمع مسکونی در منطقهی بایکلا به مساحت 8000 متر مربع دارای چندین واحد آپارتمان به صورت سوئیت با اجارهی بسیار کم در اختیار خانوادههای مختلف هندی اعم از مسلمان و غیر مسلمان قرار داد.
این موقوفات تحت نظارت اعضای تولیت اداره میشود.
اعضای تولیت عبارتند از دکتر زمانی، سید جلال جلالی و سید مهدی جلالی.
بنا به اظهار اعضای تولیت، عایدات موقوفات همانطور که اشاره شد به علت اقامت طولانی و اشتغال به کار بسیار ناچیز است ولی در عین حال درآمد آن صرف امور خیریه، حسینیه و مدرسهی علوم دینی موقوفهی تحت نظارت میشود.
موقوفات حاج محمد حسن شیرازی
موقوفه ی یاد شده توسط مرحوم حاج محمد حسن
شیرازی وقف شده و دارای عماراتی به این شرح است:
1- عمارت مسجد ایرانیان و مستغلات آنها (معروف به مغول مسجد) با دو مجموعهی تجاری و مسکونی.
این مسجد که تنها مسجد ایرانیان در بمبئی است و در منطقهی امام باره قرار دارد بسیار دیدنی است و با کاشیکاری اصفهان جدیدا بازسازی شده است و 8 باب مغازه و 10 اتاق ملحق به آن دارد که مغازهها و اتاقها در اجاره مستأجرین است و به علت قدمت اقامت آنان اجارهی کمی دریافت میشود.
2- مجموعه ی ساختمانی سهراب و کریم؛ این مجموعه 1 قطعه زمین و 2 عمارت واقع در منطقهی گراندرود بمبئی دارد و مساحت آن 771 یارد مربع بوده و در اجارهی مستأجرین است.
3- قطعه زمینی به نام مونت پروپرتی به مساحت 22,402 یارد مربع با دو واحد ساختمانی موجود در آن که کلا در اختیار مستأجرین قرار دارد که این مجموعه نیز به علت قدمت اقامت مستأجرین از اجارهبهای کمی برخوردار است.
اعضای تولیت موقوفات حاج محمد حسن شیرازی عبارتند از خانم پروین نمازی، آقای رضا صابونچی و خانم فریده جیشی.
بنا به اظهار متولیان کلیه ی عایدات اماکن مسکونی - تجاری موقوفهی تحت نظارت، صرف امور خیریه و مسجد میشود.
موقوفات شوشتری ها
این موقوفه که در منطقهی امام باره بمبئی قرار دارد یک باب حسینیه و 4 واحد تجاری و 14 واحد مسکونی ملحق به حسینیه دارد و از طرف شوشتریهای مقیم بمبئی وقف شده است. کلیهی مستأجرین مغازهها و واحدهای مسکونی قدیمی بوده و اجاره بسیار کمی پرداخت میکنند.
اعضای تولیت عبارتند از خانم پاشا بیگم، آقای ابو القاسم نجفی کاشانی و آقای صابونچی.
موقوفات انجمن فتوت (یزدیها)
مجموعهی موقوفات انجمن فتوت یزدی های مقیم بمبئی با کمک مالی ایرانیان یزدی مقیم بمبئی خریده شده و اماکن مذهبی و واحدهای مسکونی و تجاری دارد و عایدات آن از طرف اعضای انجمن جمعآوری و خرج امور خیرات و حسینیه میشود. این مجموعه که در منطقهی امام باره بمبئی واقع شده شامل دفتر انجمن، حسینیه، مدرسه، نانوایی، کتابخانه و مستغلات مشتمل بر 55 واحد ملحق به حسینیه اعم از مسکونی و تجاری است. کل مساحت آن 20,000 متر مربع بوده و 75 سال پیش تأسیس شده است.
اعضای انجمن عبارتند از پروفسور سید محمد
حسین، غلامعلی پاینده، محمدرضا پاکنژاد، سید مصطفی میر کریمزاده، میرزا عباس شهبازیان، عباس رضوان و سید حسین نجفی. تمثال حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری در دفتر این حسینیه نصب بود.
موقوفات حضرت ابوالفضل العباس
این موقوفه روبهروی ساختمان انجمن فتوت در بمبئی قرار دارد که به نام موقوفات حضرت ابوالفضل العباس (ع) معروف است شامل سه طبقه مستغلات مسکونی و تجاری میباشد که در اجارهی مستأجرین بوده و بنا به اظهار متولیان آن، اجارهی بسیار کمی از بابت آن دریافت میشود.
اعضای تولیت عبارتند از پروفسور سید محمد حسینی، محمد حسین شخصی، علی اکبر مهربان و محمدرضا پاکنژاد.
قبرستان کهنه ی ایرانیان
مساحت زمین این قبرستان 800 متر مربع است و از حدود 150 سال پیش از سوی شهرداری بمبئی به منظور دفن اموات ایرانیان و شیعیان اهدا شده است. این قبرستان در منطقه ی مرین لاین - یکی از مناطق بسیار معروف بمبئی - و در وسط این شهر واقع شده و یک مسجد کوچک دارد؛ ولی در حال حاضر به علت تکمیل شدن قبرستان از آن استفاده نمیشود و متروکه باقی مانده است.
بنا به اظهار متولیان 16 سال پیش شهرداری اخطاریه داده بود که قبرستان را جمعآوری کنند که با تلاش متولیان آن موضوع منتفی شد. به هیئت امنا توصیه شد که قبرستان را مجددا احیا کنند و مورد استفاده قرار دهند تا چنین مشکلاتی پیش نیاید که این پیشنهاد مورد پذیرش قرار گرفت.
اعضای تولیت قبرستان عبارتند از: پروفسور حسینی، سید جلال جلالی و ابوالقاسم کاشانی.
قبرستان رحمت آباد
این قبرستان به مساحت 8,000 متر مربع در جنوب شهر بمبئی قرار دارد و 90 سال از سوی شهرداری بمبئی به لحاظ تکمیل شدن قبرستان کهنه جهت دفن اموات ایرانیان و شیعیان مقیم بمبئی اهدا شده است. حجت الاسلام و المسلمین رجبی یکی از روحانیون وقت در 22 فوریه 1988 در آن قبرستان دفن شده است که اکثر ایرانیان به هنگام ورود به قبرستان از مقبرهی آن مرحوم دیدار میکنند و برای روح او فاتحه میخوانند و شدیدا مورد احترام ایرانیان مقیم بمبئی است.
اعضای تولیت قبرستان عبارتند از پروفسور حسینی، محمد آقا شیرازی، باقر شیرازی سید حسین سوداگران، مهدی مندیل و سید جلال جلالی.
شایان ذکر است جنب قبرستان رحمت آباد ایرانیان در بمبئی قبرستان اسرائیلی ها قرار دارد که متروکه است و قرار است شهرداری بمبئی آن را به پارک تبدیل کند و به لحاظ وسعت مناسب قبرستان ایرانیان احتمال استفادهی شهرداری از بخشی از زمین قبرستان ایرانیان بعید به نظر نمیرسد. البته در این رابطه متولیان قبرستان پیشبینی لازم را انجام داده و اطراف قبرستان را دیوار و حصارکشی کردهاند.
قبرستان مغول
این قبرستان در منطقه ی پانوا قرار دارد و 500 متر مربع مساحت دارد و زمین آن حدود 150 سال پیش از سوی شهرداری جهت دفن اموات ایرانیان و شیعیان مقیم بمبئی اهدا شده است. آخرین متولی آن فردی به نام ابراهیم بوشهری بوده که اخیرا فوت کرده و قبرستان فعلا بلاتصدی و بلااستفاده است.
آقای پروفسور حسینی رئیس انجمن فتوت بر این قبرستان نظارت غیر مستقیم دارد.
قبرستان بزرگ پارسیان
در مرکز شهر بمبئی قبرستان بسیار بزرگی مشرف به دریا قرار دارد که متعلق به پارسیان میباشد. این قبرستان حدود 20,000 متر مربع است.
شایان ذکر است پارسیان مقیم بمبئی که از دیرباز در بمبئی اقامت دارند از افراد متمول و سرمایه دار بزرگ بمبئی محسوب میشوند. این گروه از ایرانیتبارها همزمان با ورود سپاه اسلام به ایران در قرن اول هجری به هند آمدند.
زینبیه ی بربر علی
این زینبیه در منطقهی بوری محله بمبئی قرار دارد که مساحت آن 3,000 متر مربع است و 4 طبقه دارد و از 150 سال پیش توسط ایرانیان مقیم آن زمان ساخته شده و تا چندی پیش خانوادهای به نام نمازی متولی آن بودهاند ولی پس از فوت آنها مدتی بلامتولی بوده و اخیرا نیز به نظارت اوقاف بمبئی در آمده است.
حسینیه ی شیعیان واقع در احمدآباد
در شهرستان احمدآباد در فاصله ی تقریبا 400 کیلومتری بمبئی، حدود 80 سال پیش حسینیهای از ایرانیان مقیم آن شهر احداث شد. قبلا در طول اقامت ایرانیان تولیت آن حسینیه را ایرانیان بر عهده داشتند ولی در اثر مهاجرت در حال حاضر هیچ ایرانییی در آن شهر زندگی نمیکند و حسینیه به دست شیعیان مقیم این شهر اداره میشود.
اماکن و موقوفات واقع در پونا (ایالت ماهاراشترا)
کلیهی اماکن و موقوفات متعلق به ایرانیان مقیم شهر پونا براساس شرح وظایف مندرج در اساسنامه ی انجمن هیئت ایرانیان اثنی عشری پونا تحت نظارت اعضای تولیت موقوفات قرار دارد که برابر مقررات مندرج در اساسنامه با نظارت اعضای تولیت و اعضای انجمن ایرانیان مقیم پونا عواید آن جمعآوری و صرف حسینیه و امور خیرات میشود.
انجمن ایرانیان مقیم پونا در سال 1900 تأسیس شده و در سال 1951 به ثبت رسیده است. اعضای این انجمن عبارتند از 1- حاج عبدالحمید جعفری (حاج آقا طاهر) رئیس انجمن؛ 2- حاج سید اکبر اعرابیان نائب رئیس انجمن؛ 3- حاج محمد حسین مستان دبیر انجمن؛ 4- ماشاءالله اسماعیلی عضو انجمن؛ 5- حسنعلی خلیلی عضو انجمن، 6- محمد صالح جعفری؛ 7- محمد پاداش عضو انجمن؛ 8- عباس نعیم آبادی عضو انجمن؛ 9- احمد بابائی عضو انجمن.
اعضای تولیت موقوفات ایرانیان مقیم پونا عبارتند از 1- محمد حسین شفیعزاده؛ 2- محمد حسین مستان؛ 3- محمد پاداش؛ 4- عبد الحمید جعفری؛ 5- محمد جواد بایگان.
شایان ذکر است هر سه سال یکبار با حضور ایرانیان مقیم پونا و با نظارت نماینده نمایندگی جمهوری اسلامی ایران در بمبئی انتخابات انجمن برای عضویت انجمن انجام میگیرد.
بانی مؤسس انجمن ایرانیان پونا مرحوم حاج آقا فاریا و بانی مؤسس تولیت موقوفات پونا مرحوم حاج آقا بوشهری بوده است. تمثال مبارک حضرت امام خمینی (ره) و مقام معظم رهبری در دفتر حسینیه نصب بود.
موقوفه ی حاج محمدجواد اصفهانی
این موقوفه به وسعت 8,107 یارد مربع زمین واقع در خیابان کلیسا در مرکز شهر پونا شامل حسینیه، دفتر انجمن، کلینیک بیماران، مدرسه، اتاق مراجعین، 6 واحد آپارتمان مسکونی و یک واحد آپارتمان جهت اقامت امام جماعت حسینیه است که در تاریخ 26 آوریل 1913 توسط مرحوم حاج محمدجواد اصفهانی وقف شده است. این موقوفه در سال 1950 تحت شمارهی B0112 در ادارهی ثبت پونا به ثبت رسیده است.
کلیه ی واحدهای آپارتمانی این موقوفه در اختیار مستأجرین قرار دارد که به علت اقامت طولانی اجارهبهای بسیار کمی پرداخت میکنند. در هر صورت عواید این موقوفه تحت نظر اعضای تولیت جمعآوری با هماهنگی اعضای انجمن صرف امور خیرات میشود.
ساختمان بابانیپت
این ساختمان به مساحت 1,000 متر مربع واقع در منطقهی بابانیپت پونا از بودجهی انجمن خریداری شده و در اختیار مستأجرین است. با توجه به اینکه این ساختمان با مستأجر خریداری شده مستأجرین آن به علت اقامت طولانی اجارهی کمی پرداخت میکنند و درآمد حاصل از این مجتمع صرف هزینههای حسینیه میشود.
آپارتمان کورگان
این آپارتمان نیز که در منطقهی گورگان شهر پونا قرار دارد و مساحت آن 35 مترمربع است از سوی متولیان موقوفات از درآمد موقوفات خریداری شده و در اجاره بوده و درآمد ناچیز حاصل از اجارهی آن به حساب موقوفات واریز میشود.
آپارتمان دویکا
این آپارتمان در سال 1998 از سوی مرحوم محمد کاظم معمار وقف حسینیه شده است مساحت این آپارتمان 70 مترمربع واقع در منطقهی دویکای شهر پونا بوده و در حال حاضر در اجارهی مستأجرین است و درآمد آن، که باز به علت قدمت سکونت مستأجرین اجارهی ناچیزی دارد صرف امور خیریهی حسینیه میشود.
مستغلات مرحوم حاج غلامرضا عابد یزدی
این مستغلات در سال 1990 از سوی مرحوم حاج غلامرضا عابد یزدی به حسینیه وقف شده است. مستغلات یاد شده در منطقهی واندری پونا قرار دارد و متراژ آن 200 مترمربع است و کل ساختمان در اجارهی مستأجرین قرار دارد.
ساختمان مرحوم حسن خلیلی رحمت آبادی
مرحوم حسن خلیلی رحمت آبادی یکی از اعضای سابق انجمن ایرانیان مقیم پونا ساختمانی را به متراژ 800 مترمربع بر حسینیه وقف کرده است. این ساختمان در جادهی مهاتما گاندی قرار دارد و دو طبقه است و 8 مستأجر دارد. کرایهی آن توسط پسر مرحوم حسن خلیلی جمعآوری میشود ولی علیرغم وجود وقفنامه، خانوادهی آن مرحوم از تسلیم ساختمان به انجمن یا متولیان موقوفات خودداری کرده و تاکنون از تسلیم عواید ساختمان امتناع ورزیدهاند.
واحد مسکونی در منطقه ی ناناپت
دو اتاق در یک واحد مسکونی در منطقه ی ناناپت شهر پونا از بودجهی انجمن ایرانیان مقیم پونا خریداری شده و در اختیار مستأجرین قرار دارد و درآمد حاصل از آن صرف حسینیه میشود.
قبرستان جنت آباد
مساحت این قبرستان 000 / 220 فوت مربع است. در سال 1909 مرحوم حاج محمد حسن کاشانی 000 / 40 فوت مربع زمین به عنوان قبرستان ایرانیان خریداری و وقف دفن اموات ایرانیان مقیم پونا کرده و به شمارهی ثبت 211-F در سال 1952 در دفتر اوقاف شهر پونا ثبت شده است. 45 سال پیش انجمن ایرانیان مقیم پونا با جمعآوری کمک مالی از ایرانیان 000 / 180 فوت مربع زمین کنار قبرستان را از دولت مهاراجهی وقت پونا خریداری و به قبرستان اضافه میکنند. قبرستان محصور در پادگان ارتش پونا است و با دو قبرستان دیگر یکی قبرستان مسیحیان و دیگری قبرستان بهائیان به ترتیب همجوار است. این قبرستان در جادهی شولاپور (جادهی حیدر آباد) که یکی از مناطق معروف شهر پونا است قرار دارد. حدود 40 سال پیش ارتش هند به بهانهی گسترش پادگان درخواست خرید قسمتی از قبرستان را برای الحاق به پادگان کرد که انجمن موافقت نکرد و ارتش به دادگستری پونا شکایت کرد که در نتیجهی فعالیت انجمن و به همت مؤمنین اهل تسنن پونا دادگاه به نفع انجمن رأی داد.
سال گذشته عده ای هندی به پشتیبانی یکی از سرکردههای پونا خواستند قسمتی از زمین قبرستان را تصرف کنند و همزمان این کار را در مورد قبرستان مسیحیان نیز انجام دادند که با تلاش انجمن و شکایت به دادگاه پونا رأی به خلع ید از متصرفین صادر شد و دادگاه آنان را محکوم کرد ولی بخشی از زمین قبرستان مسیحیان به دلیل عدم مقابله و پیگیری از سوی متولیان آن قبرستان به تصرف گروهی از هندویان در آمد. سال گذشته انجمن ایرانیان مقیم پونا اقدام به حصارکشی کامل اطراف قبرستان کردند.
شایان ذکر است قبرستان مسیحیان پونا که در کنار قبرستان ایرانیان قرار دارد حدود 200 سال قدمت تاریخی دارد.
ضمنا آرامگاه فرزندان مرحوم کاشانی و همسر ایشان در قبرستان جنت آباد پونا قرار دارد.
اماکن و موقوفات واقع در حومهی دهلی
تا آنجا که نگارنده اطلاع دارد در دهلی موقوفاتی به نام ایرانیان وجود ندارد ولی بنا به اظهار معتمدین محل در شهرهای حومه ی دهلی موقوفاتی از ایرانیان از زمانهای قدیم به صورت حسینیه و مسجد باقی مانده است که به تدریج به دلیل مهاجرت ایرانیان از آن شهرها این اماکن یا به دست شیعیان هندی افتاده یا اینکه با نظارت اوقاف محل اداره میشود از آن جمله میتوان به بزرگترین مجموعهی معروف به بارگاه ائمهی اطهار در شهر لکنو
نزدیک دهلی به نام حسینیه ی آصفیه اشاره کرد که از موقوفات نیشابوریهای قدیم مقیم آن شهر میباشد که حال حاضر توسط اوقاف محل اداره میشود. همچنین مدرسه علوم دینی علی بن ابیطالب (ع) در شهر بوپال هند نزدیک دهلی که ملحق به حسینیهی شیعیان آن شهر است و از موقوفات قدیم ایرانیان محسوب میشود و متولی فعلی آن فردی به نام حاج آقا مقداد موسوی است. همچنین در 200 کیلومتری دهلی در شهر بندیشور موقوفهای از شیعیان ایرانی وجود دارد که در حال حاضر به دلیل عدم سکونت ایرانیان در آن شهر در اختیار شیعیان هندی قرار گرفته است.
اماکن و موقوفات واقع در کلکته (ایالت بنگال غربی)
موقوفه ی مرحومه بیبی فضل النساء حسینیهی بیبی انارو
حسینیه ی بیبی انارو به مساحت 75 هزار فوت مربع موقوفهی مرحومه بیبی فضل النساء است. این حسینیه در سال 1833 میلادی در میدان پارک شهر کلکته تأسیس شده است. مرحومه بیبی فضل النساء از شیعیان ایرانی الاصل بود.
اعضای تولیت حسینیه بیبی انارو عبارتند از 1- حاج محسن علی شیرازی و 2- حاج فاضل اما رضوی.
این حسینیه ملحقاتی ندارد و هزینههای آن از سوی مردم تأمین میشود.
موقوفه ی مدرسهی ارامنهی ایرانی مقیم کلکته
این مجتمع آموزشی حدود 80 سال پیش از سوی ایرانیان ارمنی مقیم کلکته وقف مدرسه شده است و از موقعیت محلی خوبی به لحاظ قرار گرفتن در مرکز شهر برخوردار است.
موقوفه ی مرحوم سیدعلی خان
حسینیه ی گلگوتی
150 سال پیش مرحوم سیدعلی خان ایرانی مقیم کلکته، ملکی را در منطقه ی گل تولای به عنوان حسینیه وقف کرد. این ملک 500 متر مربع مساحت دارد و دارای 10 مغازه میباشد. عایدات مغازهها که به علت قدمت اشتغال مستأجرین بسیار کم و ارزش سرقفلی پیدا کرده است به هر حال صرف امور خیریه و حسینیه میشود. متولی فعلی آن محمد عقیل حسین شیعه هندی میباشد.
حسینیه ی حاج محسن
این حسینیه که یک مدرسهی علوم دینی نیز به آن ملحق است در منطقهی گل تولای (منطقهی امام باره) قرار دارد از جانب مرحوم حاج محسن یکی از اتباع ایرانی مقیم کلکته وقف حسینیه شده است.
شایان ذکر است مرحوم حاج محسن فاقد اولاد بوده و لذا حسینیه مدتی توسط متولیان ایرانی اداره میشد ولی بر اثر اختلاف در مورد ادارهی حسینیه فعلا اوقاف کلکته نظارت آن را به عهده گرفته است.
حسینیه ی کربلایی محمدخان
حسینیه کربلایی محمدخان بزرگترین حسینیه ی کلکته است. این حسینیه در منطقهی گلتولا (امامباره) واقع است و 150 سال پیش توسط مرحوم حاج کربلایی محمدخان یکی از شیرازیهای مقیم کلکته به عنوان حسینیه وقف ایرانیان شده است.
مساحت آن حدود 1,500 متر مربع و دارای 50 باب مغازه است که در دست مستأجرین قدیمی قرار دارد و بدین جهت اجارهی بسیار کمی دریافت میشود. در حال حاضر متولی این موقوفه حاج حسن شیرازی است.
حسینیه ی باگوالی گوتی
این ملک موقوفه ی مرحوم حاج محمد حسین اصفهانی است که سه طبقه دارد و در منطقهی گل تولای (امام باره) کلکته قرار دارد. این حسینیه در سال 1890 ساخته شده و وقف ایرانیان شده است و حدود 50 مغازه ملحق به آن میباشد و 1,000 متر مربع مساحت دارد. عایدات مغازهها اگر چه به لحاظ قدمت مستأجرین آن کم است در عین حال وصول و هزینهی امور خیرات و حسینیه میشود. متولی فعلی این حسینیه حاج علی عباس شیرازی است.
حسینیه ی نظرعلی خان
این حسینیه از سوی مرحوم نظرعلی خان از ایرانیان معتمد در حدود 150 سال پیش وقف شده است. مرحوم نظرعلی خان یکی از شیرازیهای معروف مقیم کلکته بوده و حسینیه موقوفه 40 مغازه دارد و تحت نظر کمیته ای متشکل از دکتر اسد احمد و سید صفدر میرزا - از شیعیان هندی - اداره میشود. عایدات مغازهها به لحاظ قدمت اشتغال مستأجرین بسیار ناچیز است ولی در عین حال جمعآوری و خرج حسینیه و امور خیرات میشود.
قبرستان ایرانیان
قبرستان ایرانیان که از سوی مرحوم نظرعلی خان در 150 سال پیش وقف ایرانیان شده اکنون به قبرستان عمومی شیعیان مبدل شده و تحت نظارت اوقاف کلکته اداره میشود.
مسجد بصروی
مسجد بصروی کلکته تنها مسجدی بوده که به دست ایرانیان در سال 1830 در منطقه ی امامباره کلکته ساخته شده است. این مسجد حدود 45 مغازه دارد و مساحت کل آن 5,000 فوت مربع است. این مجموعه موقوفهی مرحوم حاج محمود بصروی یکی از ایرانیان آن زمان بوده و براساس وقفنامه، متولیان آن سلسلهی نسلهای آیندهی آن مرحوم میباشد و در حال حاضر متولی این موقوفه میرزا علی عقیل بصروی است.
حسینیه ی شهر باردوان (حومهی کلکته)
در شهر بارداوان در 100 کیلومتری کلکته یک حسینیه بوده که اکنون خراب شده است و فقط قسمتی از آن به عنوان آثار تاریخی باقی مانده است. مسجد کوچکی در کنار حسینیه وجود دارد که توسط انور شهید بیک بنا شده است. انور شهید بیک از ایرانیان معروف و متمول مقیم شهر بارداوان در زمان خویش بود و حدود 500 سال پیش فوت کرده است. حسینیه و مسجد از جانب ایشان وقف نسلهای بعدی آن مرحوم میباشد. در حال حاضر آن مرحوم به نام سید محمد حسین تولیت مسجد را در اختیار دارد قبر مرحوم انور شهید بیک در کنار مسجد واقع است. مساحت این مسجد با محوطه ی آن حدود 300 متر مربع میباشد که در وسط آن یک استخر وجود دارد. این مسجد زمینی زراعی به مساحت 90,000 مترمربع دارد که در آن برنج کشت و درآمد آن صرف مسجد و امور خیریه میشود.
اماکن و موقوفات تاریخی شهر هوگلی
شهر تاریخی هوگلی در 40 کیلومتری کلکته قرار دارد. این شهر در زمان سلطهی انگلیسها در هند بندر مهم تجاری کلکته پایتخت آن زمان هند بوده است.
آثار باستانی هوگلی و همچنین تأسیسات احداثی در آن شهر از زمان انگلیسیها و از طرفی اماکن و ابنیهی تاریخی و مذهبی شهر جلوهی خاصی به شهر کوچک هوگلی داده است و موقعیت جغرافیایی آن بر این زیبایی افزوده است. هوگلی در واقع یک شهر تاریخی دیدنی بینظیر در هند محسوب میشود از سویی دیگر کم و کیف وضعیت موقوفات شهر هوگلی که توسط مرحوم حاج محمد محسن اصفهانی قریب به 150 سال پیش وقف شده است به قدری مفصل و با اهمیت است که یک انگلیسی در زمان سلطهی انگلیسیها در هند در طول 5 سال اقامت در آن شهر یک کتاب 800 صفحهای در مورد تاریخ و سرگذشت هوگلی نوشته است. که این کتاب در حال حاضر بسیار کمیاب است. این شهر در حال حاضر به یک دهکدهی تاریخی و زیبا مبدل شده است که در حد خود بینظیر است. به جرأت میتوان گفت که گنجینهای عظیم و بیکران تحت عنوان موقوفه یادگار مرحوم حاج محمد محسن اصفهانی در هوگلی نهفته است.
موقوفات مرحوم حاج محمد محسن اصفهانی
در خصوص دارایی ها و موقوفات حاج محمد محسن اصفهانی در شهر هوگلی داستانهای زیادی نقل شده است. گفته میشود جواهرات آن مرحوم در موزهی بانک مرکزی ایالت بنگال غربی و پولهای نقدی ایشان در نزد بانک مرکزی آن ایالت نگهداری میشود و بانک مرکزی در قبال ادعاهای شیعیان نسبت به اموال نقدی مرحوم اصفهانی آن را امانت اعلام کرده است. در عین حال هیچ کس حتی معتمدین محل از سودهای حاصل از اموال نقدی آن مرحوم خبری ندارند. به نقل از یکی از معتمدین محل فردی به نام حاج صدر اصفهانی که در حال حاضر مقیم دمشق است طبق اقامهی دعوی در دادگاه ایالت بنگال غربی خود را حافظ منافع اموال مرحوم حاج محمدمحسن اصفهانی اعلام و درخواست استرداد اموال آن مرحوم را کرده است.
حسینیه ی هوگلی
هوگلی دو حسینیه دارد؛ یکی حسینیه ی کوچک و دیگر حسینیهی بزرگ.
حسینیهی کوچک را خود حاج محمدمحسن اصفهانی در سال 1806 میلادی بنا کرده است و خود وی در آنجا به عبادت مشغول بود.
دیگری حسینیه ی بزرگ که در سال 1847 میلادی پس از فوت مرحوم حاج محمدمحسن اصفهانی (1812 میلادی) ساخته شد. بدین ترتیب که بعد از فوت مرحوم حاج محمدمحسن اصفهانی فردی به نام مولوی سید محمد کرامت علی از طرف دولت وقت انگلیس مسؤول حفاظت از داراییهای مرحوم حاج محمدمحسن اصفهانی میشود و این شخص در سال 1847 از درآمد حاصله از داراییهای آن مرحوم حسینیهی بزرگ هوگلی را بنا میکند. در اینجا ذکر این نکته قابل توجه است که درآمد حاصله از داراییهای آن مرحوم به قدری از نظر ارزشی بالا بود که حسینیهای به آن عظمت بنا شده است. بنابراین میتوان حدس زد که داراییهای نقدی ایشان بیحساب بوده است.
بر سردر این حسینیه برج بسیار بلندی قرار دارد و ساعتی بر روی آن برج نصب شده است که از این ساعت در دنیا فقط دو نمونه وجود دارد؛ یکی ساعت BIG BEN لندن و دیگری ساعت حسینیهی هوگلی.
در خصوص علت نصب این ساعت داستانهای زیادی نقل شده است ولی آنچه که مسلم است این است که ساعت، اهدایی ویکتوریا ملکهی انگلیس به این حسینیه میباشد و به هنگام دیدار ملکه ویکتوریا از هوگلی، وی آنچنان تحت تأثیر زیبایی هنری معماری حسینیه قرار گرفته که ساعت یاد شده را به این حسینیه اهدا کرده است.
ساعت بزرگ حسینیه سه زنگوله دارد که زنگولهی کوچک 400 کیلوگرم وزن دارد و هر یک ربع ساعت زنگ میزند و زنگولهی متوسط 600 کیلوگرم وزن دارد و هر نیم ساعت زنگ میزند و زنگولهی بزرگ 800 کیلوگرم وزن دارد و هر ساعت زنگ میزند. سه چکش زنگولهها هر یک به ترتیب 35، 25، و 40 کیلوگرم وزن دارند و دستگاه ساعت 2,500 کیلوگرم وزن دارد به این ترتیب کل وزن ساعت 4,400 کیلوگرم است. این ساعت هفتهای یک بار کوک میشود.
مرحوم حاج محمدمحسن اصفهانی تا آخر عمر ازدواج نکرد و لذا وارثی نداشت و مسلک درویشی را پیش گرفت و زندگی خود را وقف عبادت و خدمت به مردم کرد. پدر حاج محمدمحسن اصفهانی تاجر بسیار معروفی بود و بین ایران و هند تجارت میکرد این حسینیه به قدری زیبا و بینظیر ساخته شده است که در نگاه اول هر بینندهای را به حیرت میاندازد. این حسینیه دارای حیاط بسیار بزرگ و در وسط آن یک حوض بزرگ و سه حیاط اندرون - بیرونی دارد. ساختمان آن دو طبقه با اتاقهای متعدد و دو برج بلند دارد و با سنگکاری سنتی بنا شده است. در حاشیهی آن املاک سرسبز و خرم به وسعت بیش از 4,000 هکتار و یک آبگیر اختصاصی جهت پرورش ماهی وجود دارد.
آرامگاه خانوادگی حاج محمدمحسن اصفهانی در کنار حسینیه ی هوگلی در یک قبرستان کوچک اختصاصی قرار دارد که شامل قبر آن مرحوم، مادرش، خواهر بزرگش، و استاد وی است. ایرانیهایی که در قدیم در هوگلی زندگی میکردند بعد از جدا شدن پاکستان از هند از هوگلی به بنگلادش و پاکستان مهاجرت کردهاند. بعد از فوت حاج محمدمحسن اصفهانی تولیت حسینیهی بزرگ و حسینیهی کوچک به فردی به نام سید محمد کرامت علی سپرده شد و آخرین متولیان حسینیه آقایان سید الطاف حسینی و دکتر اعجاز حسین جعفری بودند؛ ولی بعد از فوت آنها به علت اختلاف شدید بین متولیان دولت ایالتی بنگال غربی دو نفر را برای ادارهی حسینیه تعیین کرد که هر دو از اهل تسنن میباشند از آن تاریخ تا به حال کشمش و شکایت در دادگاه برای تسلط شیعیان جهت ادارهی حسینیه همچنان ادامه دارد. در عین حال بخش کوچکی از حسینیه به همت آقای سید محسنرضا موسوی عابدی به عنوان حوزه علمیهای به نام اهل بیت اداره میشود و آقای محمد زینالعابدین بنگالی اعزامی از سازمان مدارس دینی خارج از کشور در حوزهی علمیه تدریس میکند. این حوزه در حال حاضر 30 طلبه دارد در صورتی که تا 10 سال پیش 85 طلبه در آن به تحصیل اشتغال داشتند. یکی از عوامل تقلیل متقاضیان تحصیل فقیر بودن اهالی آن شهر و دومی بلاتکلیف بودن وضعیت حسینیه است. در ضلع جنوب دیوار حسینیهی بزرگ وقفنامهی مرحوم حاج محمدمحسن اصفهانی به صورت سنگ نوشته روی دیوار به طول 20 متر حک شده است. این حسینیه دارای مغازههای بیشماری (حدود 600 باب) است که چون از سالها پیش به اجاره واگذار شده درآمد چندانی ندارد که آن هم گوشهای از مخارج حسینیه را تأمین میکند. یک قبرستان کوچک برای دفن اموات شیعیان، یک کالج به نام محسن کالج، یک بیمارستان، یک مدرسه به نام هوگلی اسکول متعلق به حسینیه است که در حال حاضر از طرف اوقاف اداره میشود. یک باب مدرسهی دیگر که قبلا زائر سرای حسینیه بود و فعلا به مدرسه تبدیل شده دایر است که متولی آن حاج محسن علی شیرازی از مؤمنین کلکته میباشد و از درآمد آن مخارج بخشی از امور خیریهی حسینیه تأمین میشود.
با توجه به زمینههای بسیار مساعد در اهالی شهر که قریب به اتفاق آنها مسلمان و شیعه میباشند و از طرفداران انقلاب اسلامی ایران هستند در صورت انجام یک برنامهریزی دقیق و در نتیجه، تسلط کامل شیعیان بر حسینیه و ابنیه و املاک آن که تقریبا به جز منازل ساکنین، تمام ابنیه و املاک هوگلی را دربر می گیرد و با اضافه کردن 24 دهکده اطراف آن که اهالی آن نیز اکثرا مسلمان و شیعه میباشند میتوان موقعیت خوبی را برای ایجاد یک پایگاه اسلامی شیعه در هوگلی و حومهی آن به دست آورد. از طرف دیگر از تصرف املاک و موقوفات هوگلی توسط هندوها که به نقل از معتمدین محل تاکنون به لحاظ قدمت و عظمت بنای آن قیمتی برای آن تعیین نشده است جلوگیری کرد.
حسینیه ی مرشد آباد (نزدیک هوگلی و کلکته)
در مرشد آباد یک حسینیه وجود دارد که به نام حسینیه ی مرشد آباد معروف است. این حسینیه در تاریخ 1750 میلادی توسط سراجالدوله بنا شده است. این فرد از ایرانیان معروف آن زمان بود و چون سراجالدوله مخالفت حکومت انگلیسیها بود و با آنها مبارزه میکرد توسط دولت انگلیس اعدام شد. حدود 15 سال پیش به خاطر اختلاف بین وارثین و متولیان حسینیه، دولت ایالتی بنگال غربی از طریق ادارهی باستانشناسی ادارهی این حسینیه را به دست گرفت. این حسینیه حدود 100 باب مغازه دارد که درآمد آن توسط مأموران اوقاف جمعآوری میشود و صرف بازسازی و نگهداری آن میشود. مساحت این حسینیه 400 متر مربع است و قبرستان کوچکی در کنار حسینیه قرار دارد که آرامگاه خانوادگی سراجالدوله و قبر آن مرحوم در آن واقع است. در حال حاضر حدود 40 خانوار ایرانی در مرشد آباد زندگی میکنند. شایان ذکر است مرشد آباد 170 کیلومتر با کلکته فاصله دارد.
حیدر آباد (ایالت آندراپرادش)
حیدر آباد بر فراز فلات دکن در جنوب شرقی هند واقع شده است و حدود 5 میلیون نفر جمعیت دارد و 50% آن را مسلمانان تشکیل میدهند. حدود 500 سال پیش قطب شاه از قبیلهی قراقریونلوی همدان به جنوب هند آمد و حاکمیت منطقه ی دکن را به دست گرفت. شهر حیدر آباد 400 سال پیش توسط سلطان محمد قلی قطب شاه چهارمین سلسلهی قطب شاهیان تأسیس شد (تا این زمان قلعهی گلنکده پایتخت بود) و بنا به ارادت قطب شاهیان به امیرمؤمنان حضرت علی (ع) (حیدر کرار) این شهر حیدر آباد نامیده شد. وی با احداث بناهای معروف و تاریخی - اسلامی با استفاده از خدمات هنرمندان ایرانی همچون میرمؤمن استرآبادی که مردی فاضل، مدیر و مدبر بود پیشرفت بسیار خوبی کرد و با ایران نیز دوستی استوار بنا نهاد و لذا زمان سلطنت محمد قلی قطب شاه به عصر طلایی دکن معروف است. اکثر عمارتها و بناهایی که در زمان قطب شاهیان ساخته شد کتیبههای فارسی دارد البته در منطقهی دکن سه سلسلهی مسلمان به ترتیب سلاطین بهمن، سلسلهی قطب شاهیان و سلسلهی آصف حاجیان حکومت کردند. ظهور این سلسله مقارن با حضور انگلیسیها و فرانسویها در شبه قارهی هند بود. این سلسله به هفت نظام تقسیم شد و آخرین نظام میرعثمان علی خان بود که تا زمان استقلال هند در سال 1947 میلادی ادامه داشت.
آثار تاریخی - اسلامی در حیدر آباد
قبل از معرفی آثار و موقوفات ایرانیان در حیدر آباد به لحاظ اهمیت آثار تاریخی - اسلامی دوران حکومتهای قطب شاهیان و آصف حاجیان مرور کوتاهی بر چند اثر اسلامی آن زمان میکنیم:
قلعه ی گلکنده
این قلعه که در ده کیلومتری حیدر آباد واقع است در سال 918 ه ق پایتخت سلسله قطب شاهیان بود و امارتهای بلند و محکم و یک مسجد تاریخی نیز دارد که از مشهورترین آثار تاریخی و اسلامی به شمار میرود. کتیبههای فارسی روی دیوارهای آن مشهود است و مقبرهی اکثر سلاطین قطب شاهی در آن قلعه میباشد که معروفترین آنها مقبرهی محمد قلی قطب شاه مؤسس شهر حیدر آباد است.
حسینیه ی حضرت زهرا
این حسینیه در زمان عثمان علی خان حاکم هفتم حید آباد در سال 950 ه- ق ساخته شد. وی این حسینیه را به عنوان مادرش وقف شیعیان کرد. از آن تاریخ به بعد همه ساله در ماههای محرم روضهخوانی میشود و
تولیت آن با خاندان و نوادگان عثمان علی خان میباشد. عمارت از آثار تاریخی و اسلامی است.
کوه مولا علی
این کوه در 30 کیلومتری حیدر آباد واقع است و توسط ابراهیم قلی قطب شاه ساخته شد. اماراتی به نام بارگاه حضرت علی (ع)، حضرت ابوالفضل العباس (ع) (متولی آن میرفیاض محمدعلی خان که ایرانی الاصل است)، مقام حضرت محمد (ص)، فاطمه زهرا (س) (که متولی آن ایرانی الاصل است) و باغ حضرت زهرا (س) در آن کوه قرار دارد و مسلمانان بویژه شیعیان هر هفته برای زیارت به آن کوه میروند.
سه رشته کوه مقدس دیگری به نامهای کوه قدم حضرت رسول، امام رضا و امام زمان در حیدر آباد وجود دارد از این سه رشته کوه، کوه امام ضامن وقف حضرت امام رضا (ع) میباشد که زمینهای بسیار وسیع دارد و به صورت موقوفه اطراف آن را گرفته است. موقوفات دیگری نیز به نام حضرت امام رضا (ع) در حیدر آباد وجود دارد. به همین منظور شیعیان در حیدر آباد سالهاست که طی شکایتی خواستار رسیدگی به موقوفات عظیم کوه امام ضامن که در حال حاضر در دست دولت است شدهاند.
ملکه مسجد
این مسجد در سال 1027 ه- ق به دستور سلطان محمد قطب شاه ساخته شد. سنگ بنای این مسجد را در آن زمان ایرانیان گذاشتند. مکه مسجد در مرکز شهر واقع است و 7,500 مترمربع مساحت دارد.
دارالشفاء
این بیمارستان در سال 1004 ه- ق به دستور محمدقلی قطب شاه ساخته شد. در داخل بیمارستان یک مسجد و یک حسینیه وجود دارد که بسیار تاریخی و دیدنی است. علیرغم گذشته چند صد سال هم اکنون نیز این بیمارستان دایر است.
چهار منار
عمارتی است اسلامی و بسیار تاریخی که در سال 1006 ه- ق به دستور محمدقلی قطب شاه بنا شد. در این امارات مدرسه ی علوم دینی وجود دارد که طلاب در آن به تحصیل دینی مشغولند.
مسجد جامع
این مسجد در سال 1006 ه- ق به دستور امین الملک بهادر یکی از دولتمردان ایرانی الاصل قطب شاهی بنا شد و از بناهای بسیار دیدنی است.
مساجد و تکایا و حسینیهها و اماکن تاریخی و اسلامی زیادی از زمان حکومت دو سلسله ی یاد شده در حیدر آباد وجود دارد.
اماکن و موقوفات در حیدر آباد
مجتمع انجمن ایرانیان
این مجتمع شامل حسینیه، دفتر انجمن، کتابخانه و ساختمان حضرت ابوالفضل العباس (ع) (واحد مسکونی) است. این مجتمع زیر نظر اعضای انجمن اداره میشود.
انجمن اتحاد ایرانیان مقیم حیدر آباد
این انجمن 50 سال پیش به منظور حفظ سنتها و ارزشهای ایرانی و کمک به ایرانیان مقیم حیدر آباد تأسیس شد و هر سه سال یکبار انتخابات آن انجام میگیرد.
اعضای این انجمن عبارتند از محمدرضا کاظمی، غلامعلی رشتی و محمد باقر دهقانی.
انجمن اتحاد ایرانیان مقیم حیدر آباد 43 سال پیش هزار مترمربع زمین (با جمعآوری پول از ایرانیان مقیم) خریداری و یک حسینیه و کتابخانه به نام حسینیهی ایرانیان مقیم حیدر آباد احداث کردند و سند آن به نام حسینیه ثبت شد و 18 سال پیش نیز 700 مترمربع زمین جنب حسینیه را خریدند و به حسینیه ملحق کردند و در آن 8 واحد مسکونی ساختند و اجاره دادند و عایدات آن را صرف امور خیریه و حسینیه میکنند.
قبرستان ایرانیان
این قبرستان در منطقه ی سلطان شاهی حیدر آباد قرار دارد 400 سال پیش از طرف مرحوم حاج میر محمد مؤمن استرآبادی وقف شده است. به هنگام وقف، قبرستان وسعت بسیار زیادی داشت ولی به مرور زمان هندوها زمینهای آن را تصرف کردند و به نحوی که در حال حاضر 20,000 متر مربع باقی مانده است.
اعضای تولیت این قبرستان عبارتند از سید رضا حسن آزاد، سید علی موسوی، میر عنایت باقری و سید حامد حسینی جعفری.
حسینیهی حضرت ابوالفضل العباس
این حسینیه در منطقه ی گالی خبر حیدر آباد واقع و موقوفهی مرحوم صمصام شیرازی صاحب امتیازی روزنامهی شیراز - که در آن زمان به زبان اردو و فارسی در حیدر آباد منتشر میشد - است. مساحت آن 150 متر مربع و متولی فعلی آن محمدجمال درویش میباشد.
شایان ذکر است همانطور که ملاحظه میشود ایرانیان از 500 سال قبل از زمان قطب شاهیان وآصف حاجیان تا 90 سال پیش (پایان حکومت میر عثمان علی) دارای اموال و املاک موقوفات زیادی بودند که به مرور زمان از دست ایرانیان خارج شده و به تسلط حکومت هند یا به تصرف هندیهای شیعه و غیر شیعه در آمده است.
املاک موقوفات واقع در بنگلور (ایالت کارناتاکا)
موقوفات مرحوم حاج میرزا علی عسگر شیرازی
حسینیه ی شیرازی
این حسینیه به مساحت 350 متر مربع در منطقه ی ریچمن تون بنگلور قرار دارد و زمین آن 110 سال پیش از جانب همسر مرحوم حاج میرزا علی عسگر شیرازی به نام مرحومه بیبی شهربانو وقف حسینیه شد.
متولی فعلی حسینیه حاج میرزا محمدمهدی است.
هتل وینسرمیز
مرحوم حاج میرزا علی عسگر شیرازی مجتمع بزرگی را که در آن زمان به عنوان میهمانسرای شیعیان استفاده میشد برای استفادهی عموم وقف و درآمد آن صرف امور خیریه و حسینیه ی ایرانیان میکند. این مجتمع در منطقهی شانکیرود بنگلور قرار دارد. ولی به دلیل بروز اختلاف بین بازماندگان مرحوم و متولیان موقوفات آن مرحوم بر سر اجرای وقفنامه متأسفانه وراث مرحوم چندین سال قبل ساختمان را به فردی هتلدار به مدت 90 سال ماهیانه 4,000 روپیه (معادل 100 دلار) اجاره میدهند. در صورتی که حداقل اجاره ماهیانه این هتل در حال حاضر 20,000 دلار است. مساحت زمین 16,500 متر مربع و دارای فضای بسیار وسیع، ساختمانهای چند طبقه با اتاقهای متعدد که در حال حاضر به عنوان هتل پنج ستاره استفاده میشود.
موضوع اختلاف و نحوهی اجرای وقفنامه در مورد تولیت و عایدات هتل با شکایت عده ای از شیعیان و معتمدین بنگلور در دادگاه مطرح شده ولی بنا به اظهار آقای حاج میرزا محمدمهدی به دلیل عدم آشنایی مراجع قضایی بنگلور با مسائل وقف شیعیان، مورد اختلاف حل نشده و حتی مراتب این اختلاف به دفتر مقام معظم رهبری اعلام و استفسار شده است ولی تاکنون همچنان موضوع لاینحل مانده است. با آقای حاج حبیب شیرازی نوهی واقف مذاکره شد ایشان اظهار داشتند وقفنامه مبهم است. بازماندگان استنباط میکنند که موقوفات مرحوم حاج میرزا علی عسگر شیرازی و فرزند وی باید توسط وارثین اداره شود ولی متولیان و معتمدین موقوفات معتقدند بایستی توسط آنان اداره شوند. ایشان اضافه کردند مخالفتی با حل موضوع نیست مشروط بر اینکه نمایندهای تامالاختیار از سوی مقام معظم رهبری در بنگلور حضور داشته باشند و مشکل شرعی موقوفه را حل کنند. هر حکمی ایشان بدهند لازمالاجرا خواهد بود.
توضیح اینکه موضوع از سوی دفتر مقام معظم رهبری در حال رسیدگی و پیگیری است.
مسجد عسگری (شیرازی)
این مسجد در منطقه ی ریچمنتون بنگلور قرار دارد و مساحت آن 700 متر مربع است زمین آن از طرف دولت ایالتی وقت اهدا شده و با تأمین هزینهی آن از سوی مرحوم میرزا علی عسگر شیرازی ساخته شده است. متولی آن حاج میرزا محمدعلی صدری میباشد. این مجتمع اسلامی شامل مسجد، دفتر انجمن و کلینیک بیماران است.
قبرستان ایرانیان
زمین این قبرستان 100 سال پیش از طرف مرحوم حاجی میرزا علی عسگر شیرازی جهت دفن اموات ایرانیان و شیعیان مقیم بنگلور وقف شده و در منطقهی ریچمنتون واقع است و 15,000 متر مربع مساحت دارد. این قبرستان زیر نظر حاج میرزا محمدمهدی (رئیس مؤسسهی انتشارات اسلامی امامیها) اداره میشود و اوقاف بنگلور نیز بر آن نظارت میکند. آرامگاه مرحوم حاج میرزا علی عسگری شیرازی در این قبرستان قرار دارد.
موقوفه ی حاج آقا عبدالحسین شیرازی
حسینیه ی عبدالحسین شیرازی
این حسینیه 80 سال پیش از طرف مرحوم حاج عبدالحسین شیرازی وقف شده و مساحت آن 600 متر مربع است. متولی حسینیه نوه ی پسری مرحوم به نام حاج حبیب آقا شیرازی است.
موقوفه ی مرحوم حاج علیرضا شیرازی
این موقوفه عبارت است از یک مجتمع که زمین آن 9,500 متر مربع میباشد در منطقه ی ریچمنتون بنگلور قرار دارد. حدود 50 سال پیش مرحوم حاج علیرضا شیرازی فرزند مرحوم حاج عبدالحسین شیرازی وقف شیعیان و ایرانیان مقیم بنگلور کرده است. این مجتمع شامل مدرسه، آپارتمانهای متعدد و محوطه بسیار بزرگی میباشد. اعضای تولیت آن 5 نفر هستند که دو نفر آن به ترتیب حاج میرزا محمدمهدی و حاج حبیب شیرازی هستند. این ملک نیز مشکل وقفنامه دارد و اماکن مسکونی آن با اجاره بسیار کم در اجارهی افراد میباشد و به لحاظ مشکل بین وراث و متولیان در ادارهی این موقوفه، مستأجرین نیز از این فرصت سوء استفاده کرده و تقریبا به صورت رایگان در آن سکونت دارند. اعضای تولیت که دو تن از آنان همان افراد اعضای تولیت هتل وینسرمیز هستند اظهار داشتند آمادگی کامل وجود دارد مشکل این
مجتمع و هتل، هر دو با هم ان شاء الله از سوی نماینده ی مقام معظم رهبری بررسی و حکم شرعی جهت اجرا و ادارهی موقوفات صادر شود تا بیش از این بلاتکلیف نماند زیرا این احتمال وجود دارد اوقاف بنگلور از این فرصت استفاده کرده و هر دو موقوفه را از دست متولیان یا وارثین خارج کند.
توضیح
مؤسسه ی انتشارات اسلامی امامیها به مدیریت حاج میرزا محمدمهدی - که یک ایرانی الاصل است - در بنگلور یک مؤسسهی خیریه و انتشاراتی اسلامی است و چندین مدرسهی اسلامی زیر نظر آن در بنگلور و شهرهای اطراف آن - بویژه علیپور - اداره میشود و کتابهای اسلامی شیعه، متضمن فتاوی و نظرات فقهی و شرعی حضرت امام خمینی (ره) و آیت الله سیستانی را منتشر میکند. تا آنجا که نگارنده اطلاع دارد هزینههای این بنیاد از سوی مؤمنین بنگلور و بخش اعظم آن از دفتر آیت الله سیستانی در لندن تأمین میشود. در محل مؤسسه و دفتر رئیس مؤسسه تمثال مبارک حضرت امام (ره) و آیت الله سیستانی نصب شده بود. آقای حاج میرزا محمدمهدی رئیس مؤسسه ضمن ابراز ارادت به مقام معظم رهبری و اعلام برنامههای هماهنگ مؤسسه بانظام مقدس جمهوری اسلامی ایران از مراجع و مراکز اسلامی جمهوری اسلامی ایران انتظار داشتند که عنایت بیشتری به مؤسسهی یاد شده داشته باشند.
شهرستان علیپور
شهرستان علیپور در 70 کیلومتری بنگلور قرار دارد. این شهر 12,000 نفر جمعیت دارد که 100% آن مسلمان و 90% شیعه و 80% سید میباشند. این شهرستان به لحاظ شرایط خاص خود مراکز علوم دینی متعددی را در خود جای داده است و لذا علیپور یک شهر کاملا مذهبی است و مسلمانان بویژه شیعیان توجه خاصی نسبت به این شهرستان دارند و در عزاداریها و مراسم مذهبی در آن شهرستان از تمام نقاط بنگلور شرکت میکنند. اجمالا به تعدادی از مراکز علوم دینی و یک بیمارستان اهدایی از سوی مقام معظم رهبری اشاره میشود:
بیمارستان امام خمینی
در سال 1982 به هنگام دیدار حضرت آیت الله خامنه ای از شهرستان علیپور هند به دلیل عدم وجود بیمارستان در آن شهرستان ایشان دستور ساخت بیمارستان را صادر فرمودند. این بیمارستان در زمینی به مساحت 8 هکتار که از سوی اهالی آن شهرستانی اهدا شده به زیر بنای 800 متر مربع احداث شده است. در سال 1987 ساخت بیمارستان آغاز و در سال 1992 ساختمان آن پایان یافت و افتتاح شد. این بیمارستان با هیئت امنای 12 نفره اداره میشود. سرپرست بیمارستان آقای مهندس افحم یکی از شیعیان اهل آن شهرستان و ناظر امور هیئت امنا آقای میرزا محمدمهدی رئیس مؤسسهی انتشارات اسلامی امامیها است و به نقل از مسؤول بیمارستان بخشی از تجهیزات بیمارستان از سوی این مؤسسه اهدا شده است در بازدیدی که از بیمارستان به عمل آمد مشاهده شد بیمارستان نیاز به بازسازی دارد و وسایل پزشکی آن مجهز نیست و در عین حال تنها بیمارستان شهرستان علیپور بوده و از هر مریض برای معاینه 2 روپیه دریافت میشود. به نقل از سرپرست بیمارستان به دلیل کم بودن جمعیت شهر و عدم امکان توانایی مالی اهالی، درآمد بیمارستان حدود یکچهارم هزینهی خود را تأمین میکند و بقیهی هزینههای آن از سوی دفتر مقام معظم رهبری، مؤمنین و معتمدین بنگلور و آقای حاج میرزا محمدمهدی تأمین میشود. در این بیمارستان در حال حاضر 3 دکتر و 7 پرستار و 5 کارمند مشغول کار میباشند.
حوزه ی علمیه باقر العلوم
این حوزه دو سال پیش از سوی مقام معظم رهبری در علیپور ساخته شد و در سال 1998 افتتاح شد. 25 محصول علوم دینی به طور شبانهروزی و 40 محصل به طور نیمه وقت در آن مشغول تحصیل هستند. این حوزه را 3 مدرس و یک مدیر اداره میکنند. مدیریت آن با حجت الاسلام محمدعلی عابدی (اهل هند) میباشد که در حوزهی علمیهی قم تحصیل کرده است. زمین این حوزه 5,000 متر مربع است و کلیهی بودجهی آن از طرف مقام معظم رهبری تأمین میشود.
مدرسه ی زینبیه (وابسته به مؤسسهی اسلامی امامیها)
در سال 1994 از سوی مؤسسه ی انتشارات اسلامی امامیها در بنگلور مدرسهای اسلامی در سطح دبیرستان (دخترانه) و ابتدایی (پسرانه) در شهرستان علیپور تأسیس شد که مورد توجه خاص اهالی قرار دارد. این مدرسه زیر نظر حاج میرزا محمدمهدی رئیس این مؤسسه اداره میشود. شایان ذکر است این مدرسه از نظر تجهیزات بسیار مجهز است و کلیهی تجهیزات علمی و آزمایشگاهی را دارد و علاوه بر دروس دورهی تحصیلی، دروس اسلامی نیز در آن تدریس میشود. محصلین آن همگی شیعه میباشند. تمثال مبارک حضرت امام خمینی (ره) در دفتر مدرسه و کلاسها نصب شده بود.
بیت الزهراء
این مجتمع علوم دینی به مساحت 1,800 متر مربع در شهرستان علیپور از سوی یکی از افراد بانفوذ بنگلور به نام حاج آقا زکی باقری در حال احداث است که به دلیل پر هزینه بودن، ساختمان آن فعلا نیمه کاره مانده است. به هنگام بازدید از شهرستان علیپور مسؤولین و مؤمنین آن شهرستان از جمهوری اسلامی ایران انتظار کمک مالی برای تکمیل این مجتمع علوم دینی داشتند.
موقوفات و اماکن مذهبی شهرستان
مدرس (ایالت تامیل نادو)
در شهرستان مدرس اماکن مذهبی و موقوفات متعددی وجود دارد که به علت محدودیت زمانی مأموریت فرصت دیدار میسور نشد.
شایان ذکر است حسینیه ی هزار چراغ و مسجد شیعیان مدرس، موقوفهی حاج آقا خلیل شیرازی و مدرسهی علمیهی امام مهدی (عج) تحت تولیت حاج غلام احمد عسگری و حاج علی محمد شیرازثی اداره میشود.
علاوه بر مدرس شهرهای دیگری نیز که شیعهنشین هستند آثار و موقوفاتی از ایرانیان دور در آنها وجود دارد که باید در فرصتهای بعدی مورد بازدید و تحقیق قرار گیرند.
نتیجه
آنچه که در این مقاله بیش از هر مطلبی مورد توجه قرار گرفته است وجه اشتراک درآمد ناچیز اکثر مستغلات موقوفات و املاک ایرانیان متوفی و همچنین پراکندگی این موقوفات در شهرهای مختلف هند است که متأسفانه به علت عدم پیشگیری افزایش اجاره بهای آنها از سوی متولیان و همچنین عدم توجه به نگهداری اماکن استیجاری موقوفات روز به روز در حال نابودی هستند. بعضی از این موقوفات بویژه موقوفات مرحوم حاج محمد محسن اصفهانی در شهر هوگلی که به علت قدمت تاریخی و عظمت هنری ساختمان، ارزش آن قابل تخمین نیست به دلیل عدم وجود متولی و در نتیجه عدم دلسوزی در حفظ بناها و بیتوجهی نسبت به پیگیری درآمدهای مستغلات آن با گذشت زمان یا از بین خواهند رفت یا اینکه همانند بعضی از موقوفات که به نظارت ادارات اوقاف محل در آمده است از تسلط ایرانیان و حتی شیعیان خارج خواد شد. بدیهی است چنانچه برای ادارهی موقوفات و املاک ایرانیان متوفی و بلاوارث برنامهریزی دقیقی صورت گیرد و با هماهنگی نمایندگیهای جمهوری اسلامی ایران و انجمنهای ایرانی مقیم محل و یا متولیان موقوفات، مدیریت سازمان یافتهای اعمال شود مستغلات این موقوفات به درآمدهای قابل توجهی خواهد رسید. قطعا از این رهگذر علاوه بر امکان حفظ و نگهداری هر چه بهتر از موقوفات و تأمین هزینههای اماکن مذهبی از درآمد حاصله میتوان هزینههای حوزههای علمیه و مدارس علوم دینی و مؤسسات انتشارات اسلامی مستقر در محل را که از سوی جمهوری اسلامی ایران اداره یا نظارت میشوند و برای ادامه کارشان نیازمند منابع مالی هستند تأمین کرد و آنها را یاری بخشید.
گفتنی است دیدار این جانب از هند مقارن با ایام سوگواری حضرت سیدالشهدا بود توفیقی حاصل شد که ضمن سهولت دسترسی به متولیان و امامان جماعت و معتمدین محل برای کسب اطلاعات از وضعیت موقوفات، در مراسم عزاداری شیعیان شهرهای مختلف شرکت کنم مراسم سوگواری، سینه زنی، زنجیرزنی شیفتگان آن حضرت به قدری پر فیض، معنوی و روحانی بود که هر بینندهای را تحت تأثیر قدرت جهان اسلام و عظمت تشیع و عاشقان با اخلاص و جاننثاران اباعبدالله الحسین قرار میداد به طوری که در دههی ایام محرم تقریبا در همهی شهرهای هند جلوهی خاص ایام سوگواری کاملا مشهود بود از مساجد گرفته تا حسینیهها و تکایا و بیشتر خیابانهای اطراف مراسم مملو از عاشقان سومین اختر تابناک اسلام بود به طوری که حتی هندوها برای تماشا و خبرنگاران دنیا برای تهیهی گزارش حضور داشتند.
منبع: میراث جاویدان