یزدفردا

به گزارش یزدفردا: محمد فیضی: یکی از مهم‌ترین کتاب‌هایی که درباره زنان مسلمان نوشته شده کتاب «ریاحین‌الشریعه در ترجمه بانوان دانشمند شیعه» است. انتشارات دارالکتب الإسلامیة، این کتاب را در سال ۱۳۶۹ ش در ۵ جلد چاپ کرده است. نسخه‌ای ۶ جلدی نیز از این کتاب موجود است که در سال ۱۳۷۰ و توسط دارالکتب الإسلامیة چاپ شده است؛ البته خود مؤلف نیز به جلد ششم اشاره داشته است.

ذبیح‌الله محلاتی، مولف این کتاب از ادیبان بزرگ حوزه نجف بود که ابتدا دروس مقدماتی را در محلات فراگرفت و در سال ۱۳۳۰ ق به نجف مهاجرت کرد و در حوزه علمیه نجف مشغول تحصیل شد. وی به مدت ۱۲ سال نزد اساتیدی همچون عبدالحسین رشتی، سید ابوالحسن اصفهانی، آقا ضیاءالدین عراقی، محمدجواد بلاغی و میرزا حسین نائینی کسب علم کرد. او از سید ابوالحسن اصفهانی و میرزا حسین نائینی اجازه روایت دریافت کرد. محلاتی برای مدتی نیز در کاظمین از درس سید حسن صدر استفاده کرد. شیخ ذبیح‌الله سال ۱۳۷۶ ق به ایران بازگشت و در تهران ساکن شد. او ضمن اقامه نماز جمعه در مسجد مشیرالدوله (واقع در خیابان خاوران تهران)، به تألیف و ترویج احکام و معارف دینی مشغول شد. از مهم‌ترین کتاب‌های او می‌توان از فرسان‌الهیجاء (شرح حال اصحاب امام حسین)، قضاوت‌های امیرالمؤمنین و مآثر الکبرا فی تاریخ‌السامراء نام برد.

ذبیح‌الله محلاتی این کتاب را با شرح زنذگی زنان نامدار خاندان اهل بیت (ع) شروع کرده و بعد به شرح زندگی و هم‌چنین دلیل اهمیت دیگر زنان برجسته تاریخ اسلام پرداخته است. این کتاب به زنانی که در حوادث و رویدادهای زمان بعثت پیامبر (ص) و بعد از آن نقش ایفا کرده‌اند پرداخته است و تا زمان معاصر پیش می‌آید؛ اما صرفاً به نقش سیاسی اجتماعی آن‌ها اشاره نمی‌کند. برای مثال یکی از زنانی که در این کتاب به او اشاره شده سیده نفیسه است. محلاتی درباره او می‌نویسد: «سیّده نفیسه بنت حسن بن زید بن الحسن بن علی بن ابی طالب علیه‌السلام که در خاک مصر مدفون است، مزارش زیارتگاه خاص و عام می‌باشد و به طاهره و کریمة‌الدارین مشهور است. حضرت نفیسه خاتون سلام‌اللّه‌علیها به زهد و عبادت و صیام روزها و قیام شب‌ها مشهور روزگار خود بود.» یا در جای دیگری درباره او می‌گوید: «گویند سیده نفیسه در خانه‌ای که در آن منزل داشت با دست شریف خود دستش را در آن خانه بکند و در آن قبر بسیار نماز می‌گذاشت و یک‌صد و نود قرآن در آن قبر قرائت کرد.» این یعنی نویسنده علاوه بر بازیگری سیاسی اجتماعی زنان مسلمان به وجوه دیگر زندگی آنان نیز پرداخته است.

نویسنده این کتاب مطالب و محتوای آن را به‌صورت الفبایی تنظیم کرده است. به این ترتیب که هر جا چند اسم مشابه بوده به ترتیب حروف الفبایی مرتب شده است. نظم جلدهای سوم تا پنجم که به احوال بانوان دانشمند شیعه اختصاص دارد، به همان ترتیب و بر اساس نام کوچک افراد است که با کلمه بنت و سپس نام پدر از یکدیگر متمایز می‌شود. مؤلف از بانوان دانشمندی که نام آنها را نمی‌دانسته، با عنوان بانو و در ذیل حرف «ب» یاد کرده است. ذبیح‌الله محلاتی ابتدای هر جلد، مقدمه‌ای درباره مطالب آن جلد آورده و در انتهای هر جلد نیز توضیحی در قالب تتمه درباره همان مطالب نوشته است. او در ابتدای مقدمه جلد اول منابعی را که برای نوشتن کتاب نوشته نام می‌برد. از مهم‌تربن منابعی که او نام می‌برد: «عاشر بحار»، جلد فاطمیه «ناسخ التواریخ» و «خصایص فاطمیه» ملا محمدباقر کجوری طهرانی هستند. محلاتی این کتاب را به زبان فارسی قدیم و همراه با عبارت‌پردازی‌های ادیبانه نوشته است.

جلد نخست و نیمی از جلد دوم کتاب، به القاب، کنیه‌ها، ولادت، معجزات، مناقب، سیره و اخلاق و کیفیت شهادت حضرت زهرا (س) اشاره دارد. نیمه جلد دوم، به زندگانی حضرت آمنه، خدیجه، ام سلمه، عایشه، دختران پیامبر (ص) پرداخته است. جلد اول آن به فاطمه زهرا (س) و خصوصیات اخلاقی ایشان اختصاص دارد. جلد دوم به حضرت خدیجه (س) و حضرت زینب (س)، جلد سوم آن با فاطمه بنت اسد، مادر علی بن ابیطالب (ع) آغاز می‌شود و تا اواسط آن به شرح‌حال زنان خاندان حضرت محمد (ص) اختصاص دارد. مولف در مقدمه جلد ششم می‌گوید این جلد اختصاص به بانوان شیعه ندارد، بلکه هر بانویی که کمال، شهرت یا آثاری داشته است را معرفی کرده است. او سرانجام کتاب را با مناقبی از حضرت زهرا (س) به پایان می‌برد.