یزدفردا

چند روزی می‌شود که ورود بیش از حد مهاجران افغان به کشور، در رسانه‌های زیادی، سر و صدا کرده است. بسیاری از فیلم‌ها که مرز را نشان می‌دهند، حضور افغان هارا به نمایش گذاشته است که درحال ورود به ایران هستند. چنین فیلمی سبب شد تا واکنش بسیاری را به همراه داشته باشد.

افغان‌ها مدت بسیار زیادی است که در ایران زندگی می‌کنند و آمار مهاجرت این افراد به کشور درحال افزایش است. به گفته بسیاری از کارشناسان، دلایل بسیاری برای مهاجرت وجود دارد. یکی از دلایل بازار کار ایران، نسبت به افغانستان است. اما دلایل دیگری هم وجود دارد که در این گزارش، سایر دلایل را بررسی کرده‌ایم.

بدون شک افزایش جمعیت مهاجران در ایران، با توجه به وضعیت حساس کشور، به تدبیر سیاسی اجتماعی نیاز دارد. بنا به گفته کارشناسان خاورمیانه، یکی از این تدابیر، تدوین قوانین مترقی است. منظور از قوانین مترقی، قوانینی است که با وضعیت فعلی جامعه همخوانی داشته باشد. معتقدم که حاکمیت باید به این موضوع ورود پیدا کند. چگونگی ورود این مهاجران به کشور باید به شکل کامل رصد شده و با قوانین جدی تری کنترل شود. در مرحله بعدی، وضعیت سکونت این مهاجران در کشور نیز حائز اهمیت است.

بسیاری از مهاجران افغانستانی به دلیل نبود شرایط مناسب در کشورشان، رهسپار ایران می‌شوند و براساس‌این تعداد مهاجرهای افغانستانی در ایران رو به افزایش رفته است که همین موضوع از جهات مختلف موجب نگرانی خواهد بود. یکی از نشانه‌های آن ازدحام دانش‌آموزان مهاجر در مدارس حاشیه شهر است که منجر به ثبت‌نام‌نشدن تعداد درخور‌توجهی از این افراد شده که خود همین موضوع آثار درخورتوجهی به جای می‌گذارد.

افغانی ها چاره ای جز مهاجرت ندارند

محمد پیرملازهی، کارشناس مسائل خاورمیانه و افغانستان درباره حضور مهاجران افغانستانی به ایران اظهار کرد: در ارتباط با حضور مهاجران افغان به ایران یک نکته مهم و اساسی را باید درنظر گرفت. افغانستان تا زمانی که صلح و ثبات نداشته باشد و چرخه اقتصادش رو به راه نشود، مردم افغانستان، چاره‌ای به جز مهاجرت به ایران و پاکستان و جاهای دیگر ندارند.

پیرملازهی ادامه داد: این شرایط، زندگی را برای افغان‌ها سخت و دشوار کرده است و درواقع مردم افغانستان برای بقای خود یا باید مرگ را انتخاب کنند یا مهاجرت. پس این نکته را باید در نظر گرفت که بین مرگ و زندگی باید یکی را انتخاب کنند؛ پس بنابراین تصمیم به مهاجرت می‌گیرند.

وی افزود: پاکستان و ایران مرزهای طولانی و به شدت آسیب‌پذیری دارند و به سختی می‌توان این مرزهارا کنترل کرد. به همین دلیل، افغانستانی‌ها راحت تر می‌توانند به ایران و پاکستان وارد شوند. البته لازم به ذکر است که آن دسته از افرادی که به ایران مهاجرت می‌کنند، ۲ دسته هستند. کسانی که به صورت فصلی وارد ایران می‌شوند و کار می‌کنند و بخشی از درامد خود را برای خانواده به افغانستان ارسال می‌کنند و بخشی در همینجا زندگی می‌کنند.

این کارشناس خاورمیانه ادامه داد: دسته‌ای دیگر کسانی هستند که دارای تخصص و حرفه هستند. این افراد، هدفشان این نیست که در ایران بمانند و می‌خواهند از خاک ایران به عنوان یک ترانزیت استفاده کرده و به ترکیه سفر کنند. بعد از ترکیه نیز برای مهاجرت به کشورهای اروپایی می‌روند. بحث این افراد با دسته اول کاملا جداست و تفاوت دارد. پس ۲ مدل مهاجر افغانی در ایران داریم.

وی گفت: آنچه که در ایران به عنوان یک مسئله وجود دارد و بعضی‌ها یک آسمان خراش راه انداخته اند، حدود ۵ میلیون افغان در ایران وجود دارد که به شکل فصلی در ایران کار می‌کنند و جذب بازار کار ایران شده‌اند. این افراد در بخش کشاورزی و صنعت جذب شده و کارهای خدماتی ارائه می‌دهند. از این دید اگر بخواهیم به بحث حضور افغان‌ها نگاه کنیم، ایران سود می‌برد. به دلیل آنکه افغان‌ها هم نیروی کار بسیار کارآمدی هستند و هم اینکه تحمل کارهای سخت را دارند. همچنین با مزد کم تر از ایرانی‌ها راضی به کار می‌شوند و مشکل بیمه هم ندارند. پس باید گفت که بازار صنعت و کشاورزی و... رونق خواهد گرفت.

بعضی تفکرات خطرناک است

ملازهی عنوان کرد: اما آنچه که امروزه شاهد آن هستیم و به افغان هراسی دامن می‌زند، درواقع یک خطی است که هنوز مشخص نیست از کجا منشا گرفته است. باید گفت که این خط بسیار خطرناک خواهد بود. می‌دانید که بخش مهم زبان افغان‌ها فارسی است و بخشی از حوزه تمدنی ایران هستند. اینکه رفتارها به گونه‌ای باشد که سبب شود میان مردم ایران و افغانستان تضاد به وجود آید، چنین چیزی با منافع بلند مدت ایران همخوانی ندارد. درواقع چنین چیزی سبب خواهد شد تا حوزه تمدنی مخدوش شود.

وی افزود: نکته دیگری که در بحث مهاجرت افغان‌ها تاثیرگذار بوده، حکومت طالبان است. طالبان یک گروه ایدئولوژیک است. درست است که بخشی از قدرت در ایران معتقد است که طالب ضد امریکایی است و با آن همکاری کرده‌اند و درحال‌حاضر، تاثیر حکومت طالبان در ایران دیده می‌شود. اما واقعیت این است که طالبان، گروهی ایدئولوژیک است و ایران هم یک گروه ایدئولوژیک است. درواقع بعد از فوت پیامبر، نزدیک به ۱۵۰۰ سال است که شیعه و سنی رقابت قدرت داشته‌اند. در این مدت هم، هیچ راه‌حلی برای آنکه به یک وحدت بین شیعه و سنی برسند، پیدا نشده است. پس درواقع باید گفت ۲ گروه ایدئولوژیک وجود دارد که یکی در ایران و دیگری در افغانستان حاکم هستند. درواقع چنین چیزی یک واقعیت است که با چشم دیده می‌شود و وجود دارد.

این کارشناس مسائل خاورمیانه و افغانستان، گفت: اما، این تفکری که درحال‌حاضر به وجود آمده است و گفته می‌شود که تعداد ۸ میلیون افغان به ایران آمده‌اند و می‌گویند که این ۸ میلیون کسانی هستند که ممکن است در آینده بر علیه ایران اقداماتی انجام داده و با دوران صفویه مقایسه می‌کنند، به نظر می‌آید که این صحبت‌ها اندکی مشکوک است. یعنی هم افغانستان و هم ایران در شرایطی نیست که امکان جنگ وجود داشته باشد و درواقع ایران یک قدرت بزرگ به حساب می‌آید.

ایران از ابتدا اشتباه کرد

ملازهی ادامه داد: اما اینکه در ایران اقداماتی در راستای سازماندهی افغان‌ها صورت گیرد، حرف بسیار درستی است. ایران از ابتدا اشتباه کرد که در سال ۵۸ و در زمانی که شوروی افغانستان را اشغال کرد، در‌های کشور را باز کرد. اما در همان سال، بسیاری از افغان‌ها به سمت پاکستان حرکت کردند و در آن زمان، رفتار پاکستانی‌ها عاقلانه بود. دولت پاکستان کمپ هایی احداث کرد و برای این افراد شناسنامه تهیه کرد. درواقع باید گفت که با شناسنامه دار شدن مهاجران افغان، کنترل آنها راحت تر بود.

وی گفت: اما ایران درهای مرز را باز کرد و افغان‌ها در سراسر کشور پخش شدند. درحال‌حاضر ما یک بحثی به اسم بچه‌های افغان داریم. این بچه‌ها حاصل ازدواج کارگر افغان با یک زن ایرانی هستند که دولت ایران و دولت افغانستان، به این کودکان شناسنامه نمی‌دهند. افغانستان معتقد است که این کودکان چون مادر ایرانی دارند پس ایرانی هستند و دولت ایران باید شناسنامه دهد و دولت ایران هم معتقد است که چون پدر افغانی هست باید از همان دولت افغانستان برای تهیه شناسنامه اقدام کنند. مشکلات بسیار زیادی برای این کودکان به وجود آمده که یکی از همین مشکلات، بحث مدرسه رفتن است.

وی افزود: درحال‌حاضر هم اگر بخواهند این افراد را ساماندهی کنند، راه‌حل این نیست که هرکس که وارد ایران شده است، رد مرز شود. برای آنکه نزدیک ۹۰۰ کیلومتر مرز است که هیچ جوره تحت کنترل نیست و هیچ راه‌حلی برای ورود به کشور و همینطور قاچاق در دسترس نیست. بنابر این یکی از راه‌حل‌ها این است که ورود مهاجر به ایران، قانونمند شود. یعنی بازار ایران ظرفیت ۵ میلیون نفری دارد و این ۵ میلیون افغانی پاسپورت گرفته و از کنسولگری ایران اجازه کار دریافت کنند. اگر همه چیز با حساب و کتاب درست و دقیق پیش رود، می‌توان این اقدام را عملیاتی کرد.

این کارشناس خاورمیانه گفت: مهاجرت مشکلات بسیاری دارد و خود مهاجر بودن نیز ممکن است مشکلاتی را به وجود آورد. ممکن است بحث هایی پیش‌اید که امنیت کشور درگیر خطراتی شود. ممکن است بین افغان و ایرانی، درگیری هایی به وجود‌اید و کسی کشته شود. نمونه چنین اقدامی را در سراوان شاهد بودیم که در صف نانوایی، یک جوان افغان، یک ایرانی را به قتل رساند. خب چنین چیزهایی وجود دارد و ذات مهاجرت همین است. وزارت کشور باید چنین چیزهایی را پیگیری و سازماندهی کند. این نهاد باید فکری اساسی برای مهاجران کند. البته که این تفکر که تمام افغان‌ها دزد و قاتل هستند باید اصلاح شود.

ملازهی در ادامه گفت: تا زمانی که افغانستان به یک صلح و ثبات از نظر اقتصادی و امنیتی نرسند، به ایران مهاجرت می‌کنند. در بازار ایران کار هست و این افراد بدون شناسنامه و شناسایی شدن به ایران آمده و در بازار کار ایران مشغول می‌شوند.

وی در پاسخ به این سوال که آیا اخراج مهاجران درست است یا غلط عنوان کرد: حقیقت امر این است که اخراج مهاجران، اقدام اشتباهی است. برای مثال، این افراد از مرز تایباد خارج می‌شوند و مجدد از مرز زابل به کشور برخواهند گشت. به مرز پاکستان رفته و از مرز میرجاوه برخواهند گشت. واقعیت امر این است، تا زمانی که امکان زیست در افغانستان وجود ندارد، نمی‌توان جلوی مهاجرت را گرفت. اگر اخراج هم شوند، یک هزینه اضافی به افغان‌ها تحمیل می‌شود و مجور هستند که پول را به افرادی که قاچاق انسان می‌کنند بدهند. درواقع سود اصلی را کسانی می‌برند که کار قاچاق انسان انجام می‌دهند.

مثلا یک وانت که ظرفیت ۱۰ نفر دارد، ۵۰ نفر را سوار کرده و به مرز می‌آورند. به نظر بنده باید با یک نگاه انسانی به مهاجران افغان نگاه کرد. نگاه توطئه‌ای و نگاه آنکه ممکن است بعدها برای کشور مشکل ساز شوند، درست نیست. اخراج راه مناسبی نیست و ساماندهی یکی از بهترین راه‌حل هایی است که وجود دارد. اگر کمپ هایی در ایران برای سازماندهی ایجاد شود، می‌توان از کمک سازمان ملل هم بهره گرفت. کشورهای دیگر که برای مهاجران کمپ هایی ایجاد کردند، سازمان ملل بخشی از هزینه هارا پرداخت کرده است. اما ایران اشتباه بزرگی کرده که کمپ هایی را برای این افراد ایجاد نکرده است.