یزدفردا

گروهی معتقد بودند که مناره های امیرچقماق جنبه تاریخی ندارد و آنرا مناره های بی خاصیت می نامند

        یزدفردا "علی آبادی :مطلبي خواندني از سالنامه فرهنگ يزد  به سال 1342 هجري شمسي

        به قلم عباس رئيس زاده

        ریئس آموزش و باستانشناسی در سال 1342  

        برای تعمیرات کلی بناهای تاریخی به موجب قانون اوقاف که به تصویب رسید مقرر گردید نیم عشر عایدات حق النظاره اوقافی به مصرف ساختمان و تعمیرات ابنیه تاریخی و مرمت اماکن و آثار مقدسه ملی برسد ، تصویب این قانون اساسی ترین قدمی است که در دوران شاه در راه تعمیر ابنیه تاریخی و آثار ملی برداشته شد و نیز بعداً در بودجه وزارت فرهنگ مبلغی برای تعمیر و صیانت و حراست آثار و ابنیه تاریخی کشور منظور گردید و به تدریج افزایش یافت با آنکه شهرستان یزد با دارا بودن آثار تاریخی بیشمار آن کاملاً روشن است .

        و تعداد زیادی آثار تاریخی داشته ولی با کمال تأسف همانطور که قبلاً اشاره شد در اثر عدم توجه بافتخارات ملی و تاخت و تاز اقوام بیگانه بیشتر آثار تاریخی یزد از بین رفته و هم اکنون بصورت مخروبه ای درآمده است . همین مسجد جامع کبیر یزد که یکی از بناهای مجلل و با شکوه تاریخی می باشد اگر در اثر توجه خاص و علاقه مندی کامل حجت الاسلام آقای حاج سید علیمحمد وزیری که از سادات جلیل القدر می باشند نبود اکنون ویرانه ای بیش از آن بجا نمانده بود و امروز هم مورد اعجاب و تحسین ملل غرب قرار نمی گرفت .

        در اثر تشکیل هیأتی بنام هیأت حامیان مسجدجامع کبیر و معرفی به اداره فرهنگ و اداره کل باستان شناسی سالیانه مبلغی در حدود سی هزار ریال به منظور تعمیر و مرمت بنای تاریخی مسجدجامع حواله می شد مسجد مزبور که مربوط به قرن هفتم و هشتم هجری است و ضمن شماره 206 به ثبت تاریخی اموال غیرمنقول کشور رسیده و در اثر همت عالیه هیأت حامیان و اداره فرهنگ و اداره کل باستان شناسی بصورت بنای بسیار مجلل و باشکوهی که در خور یک بنای قدیمی و باستانی است درآمده و با کوشش و مساعی و فعالیتهای خستگی ناپذیر جناب آقای وزیری دارای مؤسساتی از قبیل کارخانه برق ـ قالی بافی ، کتابخانه و ساعت بزرگ و غیره است که باعث افتخار و سربلندی ایرانیان به ویژه اهالی یزد می باشد .

         به واسطه همین کوششها و علاقمندی که مردم یزد برای احیاء مسجدجامع کبیر یزد از خود بظهور رسانیده اند مشوقی برای اداره فرهنگ و اداره کل باستان شناسی گردیدند ، اداره کل باستان شناسی بر اعتباریکه حواله می نمود افزود تا جائیکه اعتبار آثار تاریخی یزد از سی هزار ریال به سیصد هزار ریال یعنی ده برابر گذشته رسید ولی با توجهی که می شود و مکاتباتی که بعمل می آید اداره کل باستان شناسی اعتبار بنای تاریخی یزد را به مبلغ پانصد هزار ریال افزایش داد و حتی برای بناهای تاریخی خارج از شهر هم اعتبار منظور و حواله نموده است که اداره فرهنگ باید طبق برنامه ایکه برای هر بنا تعیین و اعلام شده با توجه به میزان اعتبار تعمیرات لازم و اساسی را انجام دهد .

        با این مقدمه چون در سالنامه و ماهنامه های فرهنگ یزد و همچنین در جرایدی که در یزد منتشر می شود ذکری از آثار و بناهای تاریخی یزد شده و مطالبی مندرج گردیده است .

        لذا لازم می داند به منظور آگهی و اطلاع اهالی یزد مختصری درباره تکیه امیرچقماق که عده ای علاقمند به حفاظت آن و در مقابل عده دیگر خواهان تخریب آن هستند مطالبی عنوان نماید .

        قبلاًً باید به اطلاع برساند که اینجانب هدفی جز حفاظت و صیانت آثار و مفاخر ملی ندارد و لزوماً باید چه برای آنهائی که انهدام این آثار را مصراً خواستار و آنرا منتهای آرزو و آمال خود برای تصادم هرگونه منافع شخصی خود می بینند و یا برای کسانی که باقی ماندن آنرا توصیه یا سفارش می کنند یادآور شود که اصولاً اظهار نظرهای ضد و نقیض اشخاص را ذیحق نمی داند چرا ! به علت اینکه تشخیص یک بنائی که جنبه قدمت و هنری و تاریخی دارد بعهده باستان شناسان و اداره کل باستان شناسی است نه اشخاص غیرمطلع پس بنا بر این هرگونه اظهار نظر و قضاوتی که از طرف اشخاص غیر بصیر گردد به نظر اهل فن و باستان شناسان مردود و مطرود شناخته می شود و نباید در این امر اصرار و تعصبی بخرج داد .

        گروهی معتقدند که مناره های امیرچقماق جنبه تاریخی ندارد و آنرا مناره های بی خاصیت می نامند و میگویند چون بیش از هشتاد سال از عمرش نمی گذرد جنبه قدمت ندارد اما این اشخاص متوجه نمی باشند که باستان شناسی هم وجود این مناره ها را باستانی نمی داند . باستان شناسی قسمت مرکزی صفه ها را بشهادت بقایای کاشیهای موجود در بدنه های غرفه های بالای سر در بازار که همزمان با مسجد امیرچقماق و مربوط به قرن نهم هجری است و در حدود یک قرن از مسجدجامع کبیر جدید تر است می داند و وضع طاق بندیها و سردر مناره ها طوری است که معرف نوعی مخصوص از معماری شهر تاریخی یزد به شمار می رود و به همین جهت در تاریخ 11/10/1330 از طرف وزارت فرهنگ ذیل شماره 383 در فهرست آثار تاریخی و ملی به ثبت رسیده است و تصویر آن در کتابهای مختلفی که از طرف دانشمندان و باستان شناسان خارجی درباره ایران نوشته شده است درج و بعنوان معرف و مظهر یزد تشخیص داده اند .

        چون عده ای از اهالی یزد اصرار به انهدام بنای تکیه امیرچقماق و مناره ها و سردر بازار نموده و می نمایند لذا در تاریخ 15 خرداد 37 بنای مزبور مورد بازدید دقیق آقای آندره گدار مدیر فنی وقت اداره کل باستان شناسی قرار گرفت و نظریه خود را چنین نوشته است .

        تکیه امیرچقماق هیچ خرابی را تهدید نمی کند و ابداً دارای خطر عمومی نیست اینجانب معتقدم که این بنای تاریخی برای تخیل و فکریکه در تمام جهان از شهر یزد میکند لازم و واجب است کما اینکه یزد را به وسیله تصاویر متعددی که در نشریات هنری از آن چاپ شده می شناند و نیز در سفر اخیریکه جناب آقای مهندس سیحون رئیس دانشکده هنرهای زیبا به اتفاق رئیس وقت ابنیه تاریخی کشور از بنای مزبور بازدید بعمل آوردند بار دیگر لزوم نگهداری و تعمیر آنرا تأیید و یادآور شدند که سردر از لحاظ استقامت قابل دوام و هیچگونه بیم خرابی آن نمی رود ، ملاحظه فرمائید کسانی که در این مورد اطلاعات وسیع داشته و تجربیاتی در مورد باستانی اندوخته اند نگهداری و حفاظت بنای مذکور را مورد توجه و تذکر قرار داده و اصرار به حراست و صیانت و تعمیرات ضروری آنرا می نمایند ولی برخی از اهالی شرافتمند یزد این نظرات باستان شناسان را که بحق بدون هیچگونه اغراض و یا تعصبی اظهار و ابراز داشته اند قبول ندارند و فقط نظرات مهندسین مشاور فنی کوکس که مسئولیت تسطیح و آسفالت خیابانهای یزد را بعهده داشتند و مطلقاً در امور باستان شناسی اطلاع و بهره ای ندارند و صلاحیت آنان درباره اظهار نظریکه نموده اساساً در قبال مسئولیت اداره کل باستان شناسی مورد استثناء و تصدیق قرار نمی گیرد نظراتی داده اند که در همان وقت مردود تشخیص داده شده و اهالی یزد با آنکه کاملاً از مضمون نظرات مهندسین مشاور فنی کوکس اطلاع صحیحی ندارند آنرا مستند قرار داده و اصرار به انهدام آن دارند کما اینکه اخیراً عده ای از اشخاص غیر مطلع و بصیر شرحی بمرکز و حتی در جراید کشور نوشته و در مورد مناره های ذکری به میان آورده و یادآور شده اند که این مناره های بی خاصیت شهر را به دو قسمت تقسیم کرده و از زیبائی شهر بطرز فاحشی کاسته است و مصراً تقاضای انهدام این آثار را نموده اند در جواب ایندسته از اشخاص انجمن آثار ملی کشور شرح مستدل و روشنی نوشته و یادآور شده است بجای اینکه اهالی اصرار به انهدام تکیه های امیرچقماق و مستقیم ساختن ارتباط خیابانهائی که در محور روبرو و عقب آن قرار دارد و رزند به این موضوع پافشاری نمایند که شهرداری یزد طبق وظیفه قانونی خود نسبت به احداث خیابان در منتها الیه طرفین صفه ها بقسمی که کوچکترین خرابی و لطمه ای به بنای مزبور وارد نیاید اقدام مؤثر مبذول داشته و دو خیابان باریک مورب و کمی منحنی از دو گوشه جبهه بنای تکیه بگذارند و در مسافت مناسبی دو خیابان را به خیابان پشت بنای مذکور مرتبط و متصل ساخته و به این ترتیب عبور یک طرفی موجبات رفت و آمد و وسائل نقلیه را تأمین نماید تا علاوه بر تأمین ارتباط بین دو قسمت خیابان احداثی بازار و تکیه و سردر مورد ذکر محفوظ مانده محل تهیه و فروش مصنوعات محلی شهر قرار گرفته و ضمناً مکان مناسب و آبرومندی در قبال بازدید کنندگان و خارجیان که به شهر یزد می آیند فراهم شود .

        تصور میرود شهرداری یزد از نظر همکاری با تهیه طرح نقشه نظر وزارت فرهنگ و اداره کل باستانشناسی را تأمین نموده فقط اجرای آن طرح مدتی است که بعهده تعویق افتاده در صورتیکه اهالی مصراً از شهرداری اجرای طرح را خواستار شوند و شهرداری در اینمورد عاجلاً اقدام نماید باید اطمینان کامل داشته باشند که منظره شهر تاریخی یزد در میدان امیرچقماق بهتر و زیباتر از وضع فعلی خواهد شد و بعلاوه اداره کل باستان شناسی همه ساله مبلغی اعتبار به منظور استحکام و تزئین غرفه ها و صفه ها از لحاظ کاشیکاری توأم با کلاف بندی حواله خواهد نمود و این بنا را بصورت آبرومندی که موجب افتخار و سربلندی یزدیها است جلوه گر خواهد ساخت .

        در خاتمه یادآور می شود طبق نامه مشروح و مستدل انجمن آثار ملی کشور منهدم ساختن بنای تکیه امیرچقماق و اتصال مستقیم خیابانهای دوطرف کاملاً برخلاف قانون عتیقات است و جرم محسوب می شود هیچگونه امتیازی بشهر یزدنمیبخشد وبعلاوه در روز 27 اردیبهشت ماه 42 که جناب اقای مصطفوی وجناب اقای مشحون مدیرکن باستانشناسی باتفاق مهندسین ومعماران ابنیه تاریخی کشور دقیقا از وضع سر در تکیه وبازارامیرچقماق دیدن کردند نظراتی در مورد حفاظت و صیانت بنای مذکور ابراز داشته و یادآور شده اند شهرداری باید طبق نقشه ترسیمی خود که مورد تأیید اداره کل باستان شناسی قرار گرفته به زودی از طرفین صفه ها خیابان احداث نماید تا راه برای عبور و مرور مردم و همچنین وسائط نقلیه باز گردد و اگر در طرفین خیابانهای احداثی مغازه های دو طبقه ساختمان گردد و این بنا در وسط قرار گرفته شود بی نهایت بر زیبائی و شهرت یزد افزوده میگردد زیرا چنین بنائی با این ترتیبی که گفته شد در کشور ایران نظیر و تالی ندارد و به علاوه دستوراتی در مورد کاشیکاری معقلی جرزها و ستونهای صفه ها دادند که اداره فرهنگ از نظرات دقیق و صائب جناب ایشان و همچنین در اثر اشتراک مساعی صمیمانه انجمن محترم آثار ملی ایران اظهار تشکر و سپاسگزاری نموده است و امیدوار است در اثر توجهات آقای رهائی ریاست محترم فرهنگ اداره فرهنگ بتواند نسبت به تعمیرات لازم و اساسی بنا و نمای آن اقدام لازم را معمول دارد .

        با همکاری صمیمانه شهرداری تکیه امیرچقماق به وضع آبرومندی که شایسته یک بنای تاریخی باشد درآید . اینکه به منظور اطلاع بیشتر مردم شرافتمند یزد عین مرقومه شماره 166-18/3/42 انجمن محترم آثار ملی ایران بعنوان جناب آقای دکتر پیراسته وزیر محترم کشور که به امضاء جناب آقای حسین علاء وزیر دربارو رئیس هیأت مؤسسین و جناب سپهبد آق اولی رئیس هیأت مدیره انجمن آثار ملی رسیده است ذیلاً درج میگردد .

        جناب آقای دکتر پیراسته وزیر محترم کشور

         

        از مداول تلگرام شماره 4913 متضمن دستور منع خرابی بنای تاریخی تکیه و مناره های تاریخی امیرچقماق یزد رونوست آن همراه نامه شماره 562/40 مورخ 6/3/41 سازمان جلب سیاحان به انجمن آثار ملی رسیده است اطلاع حاصل و موجب نهایت امتنان و سپاسگزاری گردید و یقین دارد اینگونه توجهات به مورد نسبت به حفظ و احترام یادگارهای فرهنگی و ملی ایران عزیز باعث آبرومندی روز افزون و صیانت دائمی آنها و جلب نظر بینندگان اهل فهم و دانش و صاحیان ذوق و معرفت از خودی و بیگانه خواهد بود ضمناً با استفاده از حسن توجه آنجناب درباره این خدمت ملی به استحضار خاطر شریف میرساند هنگام مسافرت اخیر هیأت مؤسسین انجمن آثار ملی به اصفهان که طبق دعوت جناب آقای مهندس پارسا استاندار محترم اصفهان به منظور بررسی و توجه بیشتر برای نگهداری و بهبهود وضع آثار تاریخی مهم آنجا صورت گرفت جناب آقای مشحون سرپرست اداره کل باستان شناسی به اتفاق آقای مصطفوی از اعضاء مؤسس انجمن آثار ملی و آقای مهندس ریاضی مهندس ابنیه تاریخی به یزد عزیمت نمودند و روز شنبه 28/3/42 در دفتر فرمانداری یزد حاضر شدند و با حضور جناب آقای تربتی فرماندار و آقای رهائی رئیس کل فرهنگ آقای حق شناس شهردار آنجا و آقای رئیس زاده متصدی ابنیه تاریخی یزد و آقای مهندس شهرداری یزد و آقایان معارفی معما را ابنیه تاریخی اصفهان و محمودی معمار ابنیه تاریخی در اداره کل باستان شناسی برای ترتیب نگهداری و تعمیر بنای تاریخی مزبور مذاکره و تبادل نظر گردید و جناب آقای فرماندار هم کمال علاقه مندی خود را به حفظ و تعمیر صحیح و آبرومند شدن وضع بنای نامبرده و اجرای نقشه ای که متضمن احداث دو خیابان قوسی شکل در دو جانب بنای تکیه میرچقماق است اظهار نمودند و نقشه مزبور نیز در همان موقع ملاحظه و عمل بودن آن مورد تأیید واقع شد و یکبار دیگر چنین اظهار گردید که با حفظ بنای تکیه و مناره های مورد ذکر و اصلاح بازارچه و دکانهای واقع در قسمت پشت بنای مزبور و ترتیب مناسب مستقلات در دو طرف خیابانهای قوسی دو جانب بنا به کنار میدان میرچقماق که بهترین موقع و مرکزیت را در کنار خیابان اصلی شهر تاریخی یزد دارد یک محل دیدنی جالب و منحصر شهر تاریخی مزبور به بهترین صورت ممکن محفوظ و مورد استفاده برای تمرکز و عرضه داشتن صنایع محلی و دستی یزد نیز خواهد بود وجود مسجد تاریخی میرچقماق در ضلع جنوبی محوطه تکیه و همچنین آب انبارهای زیبایی که با بادگیرهای متعدد در ضلع شمالی همان محوطه قرار دارد بر زیبایی این مجموعه تاریخی یزد بسی خواهد افزود و برای تعمیر و کاشیکاری و اصلاحات اساسی و تضمینی بنای تاریخی نامبرده از طرف عناصر ذیصلاحیت و مهندسین و معماران فوق الذکر از نزدیک بررسی کامل بعمل آمده ، برنامه دقیق آن تنظیم و قرار شده اداره کل فرهنگ یزد با استفاده از اعتبارات موجود که از طرف اداره کل باستان شناسی حواله گردیده و موجود است ـ تعمیرات تکیه امیرچقماق را آغاز نماید و از اعتباری که از طرف اداره کل باستان شناسی در سالجاری تخصیص خواهند داد تعمیرات مزبور ادامه و تکمیل همکاری مقامات مربوط و استفاده از عناصر مفید و مؤثر محلی این خدمت اساسی عملی میگردد و یادگاری نیکویی در مهمترین محل شهر یزد باقی و جلوه گر خواهد ماند . بدین وسیله یکبار دیگر از توجه شخص آن جناب و اولیاء محترم وزارت کشور و جناب آقای فرماندار محترم یزد اظهار سپاسگزاری کامل می نماید .

        رئيس هيئت مديره -سپهبد آق اولي                                                      رئيس هيئت مؤسسين حسين علاء


        عباس ریئس زاده ریئس آموزش و باستانشناسی در سال 1342 هجري شمسي

        ضمن تشكر از مهندس م- ش  كه با در اختيار گذاشتن اين سالنامه یزدفردا  را در ارائه اين مطلب ياري نمودند

        حسين علي آبادي