یزدفردا
پایگاه خبری و تحلیلیبهروز کمالوندی معاون امور بین‌الملل، حقوقی و مجلس و سخنگوی سازمان انرژی اتمی دیروز (شنبه) ۱۶ شهریور ماه در نشستی خبری در محل این سازمان به تشریح جزئیات گام سوم کاهش تعهدات برجامی پرداخت. سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران با بیان اینکه تهران فعلا قصدی برای اعمال محدودیت در نظارت‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ذیل برجام ندارد، از آغاز گازدهی به سانتریفیوژ پیشرفته آی‌آر۶ در یک زنجیره ۲۰ تایی خبر داد.
بهروز کمالوندی درباره کاهش تعهدات برجامی براساس متن برجام عنوان کرد: اگر متن برجام شامل پنج ضمیمه را نگاه کنیم. ضمیمه یک و دو تعهدات ما و طرف مقابل است. ضمیمه سه همکاری‌های بین‌المللی، ضمیمه چهارم سازوکارهای مربوط به کمیسیون مشترک و ضمیمه پنجم مربوط به زمان‌بندی است و بنابراین اگر کاهش تعهداتی باشد باید بر ضمیمه یک متمرکز شویم. ضمیمه یک هم اگر خلاصه‌ای بخواهیم بگوییم حدود ۲۰ صفحه از ۱۲۲ صفحه متن برجام است که در ۸۲ بند است و می‌توان آن را در هشت موضوع اصلی خلاصه کرد.
سخنگوی سازمان انرژی اتمی اضافه کرد: این هشت موضوع اصلی شامل رآکتور اراک، تولیدات آب سنگین اراک، موضوع سوم بازفرآوری سوخت مصرف شده است که در اینجا هنوز سوخت مصرف شده برای اینکه برنامه‌های بازفرآوری داشته باشیم، مطرح نیست. موضوع چهارم موضوع غنی‌سازی در ظرفیت و سطح غنی‌سازی است که در گام اول از ۳۰۰ کیلوگرم و در گام دوم از خلوص ۶۷/ ۳ درصد عبور کردیم و درباره ۱۳۰ تن آب سنگین که دیگر تعهدی را برای خودمان قائل نخواهیم بود که مازاد بر آن را به بازارهای بین‌المللی عرضه کنیم. موضوع پنجم تحقیق و توسعه است که شامل گام سوم است.
کمالوندی تاکید کرد: سه موضوع باقیمانده شامل فردو، میزان ذخایر (که ما میزان ذخایر را کنار گذاشتیم) و نظارت‌ها و دسترسی‌های آژانس و شفاف‌سازی است که فعلا بنا نداریم به این حوزه دست بزنیم و تعهدات شفاف‌سازی کما‌فی‌السابق انجام می‌شود. ما چهار و نیم موضوع را انجام دادیم و نیم دیگر که ما عملا سطح غنی‌سازی را کنار گذاشتیم و ظرفیت آن به تعداد سانتریفیوژها مربوط می‌شود.
۴ اقدام انجام شده
معاون سازمان انرژی اتمی با بیان اینکه در این بندهای ۳۲ تا ۴۳ هشت موضوع داریم که چهار موضوع همین الان اتفاق افتاد و آژانس امروز (شنبه) مراجعه می‌کند و می‌بیند که چهار اقدام انجام شده است، گفت: چهار اقدام هم با فاصله زمانی که عنوان می‌کنم، انجام خواهد شد. سخنگوی سازمان انرژی اتمی اضافه کرد: در مسیر غنی‌سازی ما محدودیتی وجود نداشته است، چون برنامه‌ها برای بلندمدت دیده شده بود. ضمن اینکه با روش‌های جدید و نه براساس روش قدیم که مهندسی معکوس بود. تا الان هزاران سند برای هر کدام از سانتریفیوژها درست کردیم. در گذشته شاید به‌دلیل اینکه سرعت برایشان مهم بوده و مهندسی معکوس بوده وارد فرآیند مستندسازی نمی‌شدند.
او ادامه داد: چهار اقدام امروز انجام شد، یکی در ارتباط با بند ۳۹ ضمیمه یک و تولید محصول غنی‌سازی با ماشین‌های نسل جدید و عدم اختلاط پسمان و محصول این زنجیره‌ها که قرار بود پس از سال ۱۰ از آغاز برجام انجام شود که این انجام شد. از این به بعد سانتریفیوژها همان‌طور که تحقیق و توسعه می‌کنند به انباشت ذخایر ما کمک می‌کنند. این اقدام از دیروز(جمعه) انجام و امروز(شنبه) به آژانس اعلام شد و از الان تولیدات تحقیقاتی ما به ذخایر کشور افزوده می‌شود. کمالوندی درخصوص گازدهی سانتریفیوژ IR۶s نیز افزود: IR۶s در بند ۳۲ ضمیمه یک قرار بوده در ابتدای سال ۱۱ برجام گازدهی شود که گازدهی آن را شروع کردیم.او ادامه داد: راه‌اندازی زنجیره ۲۰ تایی ماشین IR۴ که براساس بند ۳۵ ضمیمه یک برجام بوده که ابتدای سال ۱۱ قرار بود انجام شود و این هم الان انجام شده است. سخنگوی سازمان انرژی اتمی افزود: ماشین IR۶ به‌صورت زنجیره ۲۰ ماشین که قرار بود از آبان ماه آغاز شود که از دیروز گازدهی کرده‌ایم و زنجیره ۳۰ تایی را در برنامه بعدی انجام می‌دهیم. این چهار اقدام عملا انجام شده است.
گازدهی زنجیره سه تایی IR۸ به زودی
او درباره سانتریفیوژ IR۸ و اینکه آیا ایران به سانتریفیوژهای بالاتر فکر می‌کند، گفت: قبل از برجام آنها برای ورود به برجام وقتی متوجه شدند این سانتریفیوژ درحال تولد است می‌خواستند سقط شود، ولی تولد این ماشین به آژانس اطلاع داده شد. زنجیره سه‌تایی را باید گازدهی کنیم که به زودی انجام می‌شود.
اقدامات یک تا دو ماه آینده
به گفته کمالوندی، چهار اقدام دیگر مانده که دو مورد آنها در یک ماه آینده انجام خواهد شد، یکی راه‌اندازی زنجیره میانی ماشین IR۲m است که باید از سال ۱۱ انجام می‌شد و یکی راه‌اندازی و گازدهی زنجیره ۱۰ تایی ماشین سانتریفیوژ سه بیلوز IR۵ و گازدهی آن که ابتدای سال ۱۱ باید انجام می‌شد و در یک ماه آینده صورت می‌گیرد. او اضافه کرد: در دو ماه آینده و قبل از پایان گام سوم سه کار مهم دیگر داریم که ارزش بسیار بالایی دارد، یکی راه‌اندازی و گازدهی زنجیره‌‌های شاهد ۱۶۴ تایی IR۴ و راه‌اندازی زنجیره‌‌های شاهد ۱۶۴ تایی IR۲m و همچنین گازدهی به زنجیره میانی سانتریفیوژ IR۵s را تا دو ماه آینده خواهیم داشت. راه‌اندازی گازدهی زنجیره ۳۰ ماشین IR۶ قرار بوده سال هشت و نیم انجام شود که الان زنجیره ۱۰تایی آن را داریم که گاز می‌دهیم. زنجیره ۲۰ تایی را از دیروز شروع کردیم و عملا ۶۰ ماشین IR۶ درحدود دو ماه آینده درحال کار و تحقیق و توسعه و افزایش ذخایر اورانیوم کشور خواهند بود.
اروپا بداند که زمان زیادی باقی نمانده است
او با بیان اینکه دیگر به زمان‌هایی که اعلام کرده بودیم متعهد نیستیم، اظهار کرد: اگر طرف مقابل تعهداتش را اجرا کند ما به تعهداتمان برمی‌گردیم و هر چه جلوتر می‌رویم این شرایط سخت‌تر خواهد شد. طرف‌های اروپایی باید بدانند که زمان زیادی باقی نمانده و اگر قرار است اقداماتی صورت گیرد باید زودتر انجام شود. درحوزه تحقیق و توسعه چیزی از تعهدات باقی نمی‌ماند. سخنگوی سازمان انرژی اتمی ضمن تاکید بر اینکه اگر بخواهیم غنی‌سازی ۲۰ درصدی انجام دهیم باید ذخایر ۵/ ۴ درصد را افزایش دهیم، تصریح کرد: در شرایط فعلی هم توانایی افزایش ظرفیت و سطح غنی‌سازی نه فقط ۲۰ درصد بلکه به مراتب بیشتر از ۲۰ درصد در داخل کشور موجود است.
خروج از NPT را هم دیده بودیم
کمالوندی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه تا چه زمانی این گام‌ها ادامه خواهند یافت و آیا در گام چهارم برنامه‌ای برای توقف اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی و غنی‌سازی ۲۰ درصدی وجود خواهد داشت، گفت: فهرستی از گام‌های مختلف به شورای‌عالی امنیت ملی و ریاست‌جمهوری ارائه و خیلی گزینه‌ها در فهرست اول دیده شده بود؛ حتی خروج از NPT را دیده بودیم که بعد خودمان تجدیدنظر کردیم گفتیم حداقل این توصیه سازمان انرژی اتمی نیست؛ اگر می‌خواهند در سطوح بالای کشور تصمیم بگیرند، جداگانه است.سخنگوی سازمان انرژی اتمی اضافه کرد: گام‌های بعدی، گام‌هایی است که شاید کمتر از جنس فنی باشد. فعال کردن فردو باقیمانده است که می‌تواند یک گزینه باشد و البته درحوزه‌های دیگری که عمدتا نمی‌تواند فنی باشد. سخنگوی سازمان انرژی اتمی درباره غنی‌سازی ۲۰ درصدی نیز بیان کرد: نیاز ما الان ۲۰ درصد نیست و اگر بخواهیم زمانی ۲۰ درصد تولید کنیم ترجیح ما این است که یک پله جلو برویم؛ یعنی ذخایر ۵/ ۴ درصد به اندازه کافی داشته باشیم بعد شروع کنیم به تولید ۲۰ درصد.
تفاوت گام سوم با گام‌های قبلی
او همچنین درباره تفاوت وضعیت گام سوم با گام اول گفت: ما داریم به پایان اجرای تعهدات کشور درحوزه فنی وارد می‌شویم و این پیام واضحی است، تا زمانی که تعهداتشان را انجام ندهند نباید انتظار داشته باشند که ایران تعهداتش را انجام دهد. ما به سمت کاهش تعهدات خودمان رفته‌ایم. کمالوندی ادامه داد: امروز اگر به سازمان گفته شود ۲۰ درصد را آغاز کنید و توجهی هم به نیاز آن نداشته باشید ما تابع امر هستیم. البته کشور در سال‌های آتی به غنی‌سازی ۲۰ درصد نیاز خواهد داشت، اگر تصمیم سیاسی باشد ما انجام می‌دهیم. زمانی که از سازمان سوال می‌شود باید بگویم که حتی اگر قصد داشته باشیم غنی‌سازی ۲۰ درصد انجام دهیم ابتدا باید ذخایر ۵/ ۴ درصد خود را افزایش داده باشیم. سخنگوی سازمان انرژی اتمی درباره پایان برجام نیز گفت: اینکه برجام به پایان رسیده بحثی سیاسی است و اهل سیاست باید در این زمینه نظر بدهند. درحوزه فنی مسوولیت داریم و در این حوزه تعهدات مشخص بوده و داریم به انتهای آن می‌رسیم و اگر یکی دو موضوع هم انجام بشود دیگر تعهدی باقی نمی‌ماند.
واکنش آژانس
همزمان با اعلام جزئیات جدید اقدامات ایران در گام سوم، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی اعلام کرد که بازرسان ما در ایران هستند و فعالیت‌های مربوط به بخش توسعه و تحقیقات سانتریفیوژها را به ما گزارش خواهند داد. آژانس در واکنش به تغییرات موجود پیرامون فعالیت‌های سانتریفیوژی ایران اعلام کرد، «ما از اخبار رسانه‌ها در ارتباط با توسعه و تحقیقات سانتریفیوژهای ایران آگاه هستیم. بازرسان آژانس در ایران در محل هستند و هرگونه فعالیت‌های مربوط به آن را به مقر این سازمان در وین گزارش خواهند کرد.» به گفته بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی ایران، قرار است مدیر کل موقت آژانس که ماه گذشته به‌دلیل مرگ یوکیو آمانو جایگزین او شد، صبح امروز وارد تهران شود. پیش‌تر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز ۸ شهریور در گزارشی که به طرفین برجام ارسال کرده، اعلام کرد میزان و درصد غنای ذخایر اورانیوم ایران از حد مجاز فراتر رفته است.
واکنش روسیه
همچنین رئیس کمیته روابط خارجی دومای روسیه تاکید کرد که اتخاذ گام سوم ایران برای کاهش تعهدات برجامی، پاسخ به تحریم‌های جدید آمریکا و همچنین عدم اجرای وعده‌های اروپا بود. لنوید اسلاتسکی رئیس کمیته روابط خارجی دومای روسیه، گام سوم ایران در کاهش تعهدات خود ذیل توافق هسته‌ای (برجام) را پاسخی به تحریم‌های آمریکا و بدقولی‌های اروپا دانست. این مقام روس گفت: آمریکا تلاش می‌کند ایران را مجبور به ترک توافق هسته‌ای کند تا اتحادیه اروپا را متقاعد به بازگرداندن تحریم‌ها علیه تهران کند. این موضوع در راستای گفت‌وگوی واقعی با تهران نیست. همزمان نماینده دائم روسیه در سازمان‌های بین‌المللی مستقر در وین نیز در اولین واکنش مسکو به گام سوم کاهش تعهدات برجامی ایران اعلام کرد که توازن بین تکالیف و حقوق تهران در توافق هسته‌ای باید احیا شود.
واکنش وزیر دفاع آمریکا
از سوی دیگر، وزیر دفاع آمریکا به آغاز گام سوم کاهش تعهدات برجامی ایران واکنش نشان داده و مدعی شد که این اقدام برجام را نقض می‌کند. به گزارش «ایسنا» به نقل از روزنامه هرالد، مارک اسپر، وزیر دفاع آمریکا گفت که از به راه افتادن سانتریفیوژهای پیشرفته ایران برای افزایش ذخایر اورانیوم «شگفت‌زده نشد.» اسپر در پاریس گفت: من از اینکه ایران اعلام کرده است که می‌خواهد برجام را نقض کند، شگفت‌زده نیستم. او افزود: چیز عجیبی نیست که ایرانی‌ها به‌دنبال چیزی باشند که همیشه قصد آن را داشته‌اند.
واکنش انگلیس
درحالی که طرف اروپایی برجام هیچ اقدام عملی برای اجرای تعهداتش انجام نداده، انگلیس به اقدام ایران برای استفاده از سانتریفیوژهای پیشرفته در راستای گام سوم خود در کاهش تعهدات برجامی‌اش واکنش نشان داد و آن را ناامید‌کننده توصیف کرد. وزارت امورخارجه انگلیس روز شنبه با انتشار بیانیه‌ای گفت: «گام سوم ایران برای فاصله گرفتن از تعهداتش در توافق هسته‌ای به‌ویژه در شرایطی که ما و شرکای اروپایی و بین‌المللی‌مان برای کاهش تنش‌ها با ایران به سختی تلاش می‌کنیم، ناامید‌کننده است.»
از گام اول تا گام سوم
ایران درحالی برای برداشتن گام سوم کاهش تعهدات برجامی خود آماده می‌شود که بعد از خروج آمریکا از برجام نزدیک به ۱۷ ماه به دیپلماسی و گفت‌وگو برای حفظ این توافق چندجانبه و ایفای تعهدات شرکای برجامی فرصت داده است. در همین خصوص حسن روحانی رئیس‌جمهوری چهارشنبه شب ۱۳ شهریور و یک روز پیش از پایان فرصت ۶۰ روزه دوم ایران به طرف‌های باقیمانده در برجام و بعد از نشست مشترک سران سه قوه اعلام کرد که گام سوم از روز جمعه (۱۵ شهریور) برداشته می‌شود. روحانی با اشاره به اقدامات انجام شده در زمینه کاهش تعهدات در گام سوم، اظهار کرد: در گام سوم سازمان انرژی اتمی موظف است در زمینه تحقیق و توسعه هر آنچه نیاز فنی کشور است، بلافاصله شروع کند و تمام تعهداتی که در زمینه تحقیق و توسعه در برجام مدنظر بوده را کنار بگذارد و شاهد گسترش درحوزه تحقیق و توسعه در زمینه انواع سانتریفیوژهای جدید و هر آنچه که برای غنی‌سازی نیاز داریم را سازمان انرژی انجام دهد و شاهد سرعت عمل در این زمینه باشیم.
جمهوری اسلامی ایران براساس بیانیه ۱۸ اردیبهشت شورای‌عالی امنیت ملی در توقف برخی تعهدات برجامی، اقداماتی را در قالب گام‌های اول و دوم صورت داد. در گام اول ایران از ۳۰۰ کیلوگرم اورانیوم غنی شده ۶۷/ ۳ درصد عبور کرد و در پایان این گام و زمان ورود به گام دوم (۱۶ تیر ماه) نیز عنوان شد که ایران از این به بعد سقف غنی‌سازی ۶۷/ ۳ درصد را رعایت نمی‌کند و یک روز بعد هم بهروز کمالوندی سخنگوی سازمان انرژی اتمی خبر داد که سقف اورانیوم غنی شده ایران به ۵/ ۴ درصد رسیده است.
محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه که روز یکشنبه هفته گذشته به مجلس رفته بود، به خبرنگاران گفت که در زمینه گام سوم کاهش تعهدات برجامی نیز پیشنهادهایی مطرح شده و در مراحل آخر تصمیم‌گیری قرار داریم، اگر کشورهای اروپایی تا روز پنج‌شنبه اقدامات لازم را در چارچوب برجام انجام ندهند، نامه‌ای به اروپایی‌ها خواهیم نوشت و اجرای گام سوم را به آنها ابلاغ می‌کنیم. وزیر امور خارجه این را هم گفت که «پیشنهادهای دولت در مورد گام سوم مشخص است و به محض اینکه تصمیم قطعی اتخاذ شود، رسما آن را اعلام می‌کنیم.»
با توجه به رایزنی‌های ایران با فرانسه درحاشیه نشست جی۷ در بیاریتز فرانسه و دیدار ۵ ساعته ظریف با امانوئل مکرون در بیاریتز و طرح پیشنهادی ۱۵ میلیارد دلاری برای خرید نفت از ایران، اما با کارشکنی‌های مجدد آمریکا و عدم تمایل برای برقراری این خط و ایجاد گشایش، وزیر امورخارجه ایران روز پنج‌شنبه (۱۴ شهریور) با ارسال نامه‌ای خطاب به فدریکا موگرینی نماینده عالی سیاست خارجی و دفاعی اتحادیه اروپا اعلام کرد به‌دلیل تبعات ناشی از خروج آمریکا از برجام و تحمیل مجدد تحریم‌های آن کشور و ناتوانی سه کشور اروپایی از اجرای تعهدات خود در برجام و در بیانیه‌های کمیسیون مشترک، جمهوری اسلامی ایران از امروز تمامی تعهدات خود در برجام درحوزه تحقیق و توسعه هسته‌ای را متوقف می‌کند. اگر چه ظریف در مجلس یادآور شد: باید با اروپایی‌ها گفت‌وگو کنیم تا مشخص شود که چگونه آنها می‌توانند تعهدات خود را اجرا کنند و نحوه اجرای تعهدات اروپا موضوع گفت‌وگو است، اگر آنها بتوانند به تعهدات خود عمل کنند فَبِها، وگرنه گام سوم را برمی‌داریم.