یزدفردا

مسجد بیاق خان               شماره ثبت ملّی  :    2794

موقعیت مكانی :

مسجد بیاق خان در ضلع شمالی خیابان قیام، محلۀ دروازه مهریز و در قوس انتهای بازار خان واقع شده است .

بانی

مسجد بیاق خان به دستور محمّد ولی میرزا درسده سیزدهم احداث گردید.

منابع تاریخی

مؤلّف جامع جعفری در بارۀاحداث مسجد بیاق خان چنین نگاشته است:((یكی از بناهایی كه در زمان سلطنت فتحعلی شاه وحكمرانی شاهزاده  محمّد ولی میرزا بر یزد ، در این دیار دایر گردید ، مسجد بیاق خان ، واقع در خارج حصار شهر، پشت كاروانسرای خان بوده است.))

 بر اساس نوشته های كتاب شناسنامه اجمالی بناها ومحوطه های تاریخی استان یزد قدمت بنای مسجد بیاق خان به اواخر عهد زندیه و اوایل دوران قاجاریه برمی گردد . مطالب مذكور با توجه به گزارشهای منابع تاریخی محلّی همچون جامع جعفری نادرست به نظر می رسد .

مشخصات بنا

مسجد بیاق خان از مصالح خشت وگل وآجر ساخته شده و مشتمل بر تابستانخانه ، گرمخانه وصحن است. گرمخانۀ مسجد در ضلع شرقی تابستانخانه ودر سطحی پایین تر از آن قرار دارد . پوشش گرمخانه كه از تابستانخانه وسعت كمتری دارد به صورت طاق وتویزه وآجری است. تابستانخانه تا ارتفاع 5/1 متری كف آن آجری وبقیّه قسمتها سفید كاری‌است . ردیف ستونها، فرم قوس ها وقد پای بلند آنها فضای تابستانخانه مسجد را دلنشین می کند . مسجد در كنار بازار ،با اختلاف ارتفاعی حدود 5/3 متر از كف بازار پائین تربنا شده و از سمت شمال وغرب با پله هایی از صحن مسجد به بازار راه می یابد .

در سالهای اخیر دیوارهای صحن را با آجر سفال نما سازی نموده ودرب های فلزی بزرگ در ورودی های تابستانخانۀ مشرف به صحن نصب گردیده است. هردو ورودی مسجد دارای كتیبه كاشی تخت ومتأخرمی باشدكه نام مسجد را در خود جای داده است.

این مسجد دارای ایوان بزرگ تابستانی با هشت ستون در وسط ونیزگرمخانه ای با هشت ستون ‌است .

همچنین مسجددو درب ورودی از بازار خان دارد : یکی با سیزده پلّۀ به داخل مسجد می رسد ودیگری از سمت بازار زرگرها با هشت پله به داخل صحن منتهی می شود.تابستانخانه در ضلع جنوب شرقی مسجد واقع است واخیراً دستخوش ساخت وساز

جدید شامل هشت ستون وپانزده سقف گنبدی بر روی قوسهای جناغی شده است . این مسجد پنج درب آهنی بزرگ به سمت حیاط دارد. درسمت شرق مسجد ، شبستان تابستانی با هشت ستون وپانزده سقف گنبدی كوچكتر از شبستان جنوبی واقع است . نمای داخلی این شبستان آجری و با بند كشی گچ می باشد ودارای یك درب ورودی 2× 1 متر است که به شبستان جنوبی راه دارد وبا راهرویی به حیاط منتهی می شود .در پشت این راهرو یك اتاق به عنوان وضو خانه وپشت آن سرویس مسجد قراردارد.مسجد سمت شمال ومغرب فاقد بنا است . نمای داخلی حیاط از كاهگل ،شبستان جنوبی سفید كاری با گچ ومحراب آن گچكاری جدید است .

كتیبه های تاریخی

بر زیلویی به تاریخ 1242 خوانده شد :

(( وقف مؤبّد صحیح شرعی فرمودند سر كار بلقیس آثار مهدعلیا نواب مستطاب علیه عالیه این فرد زیلو را بر مسجد جدید البنای خودكه كافه مسلمانان بر روی آن نماز گزاردند واز منافیات وقت محترز باشند وبدون عذر شرعی از موضع مزبور بیرون نبرند . خلاف كننده به لعنت ابدی گرفتار باد . سنه 1242. عمل ابن كافی محمد علی .))

زیلوهای دیگر آن اثر عزیزبیك اشرف میبدی به تاریخ ربیع الثانی 1242 وعلی رضا ولد مرحوم ابراهیم میبدی سنه 1242 وابن میرزا علی ابوالحسن میبدی به سال 1242 است.