یزدفردا

گفته‌اند: خاستگاه نوروز در ایران باستان است. نخستین روز سال خورشیدی ایرانی به آغازگران تمدن در ایران یعنی ایلامی‌ها باز می‌گردد. به باور کُردها قیام کاوه آهنگر و پیروزی او بر ضحاک «پیروزی ستم دیده بر ستمگر» را نوروز نامیده‌اند. نوروز در ایران، افغانستان، تاجیکستان، روسیه، قرقیزستان، قزاقستان، سوریه، گرجستان، آذربایجان، آلبانی، چین، ترکیه، ترکمنستان، هند، پاکستان و ازبکستان تعطیل رسمی است. جشن نوروز با تحویل سال یا لحظه برابری اعتدال بهاری آغاز می‌شود. لحظه‌ای که خورشید در سیر ظاهری خود از استوای زمین گذشته و به شمال آسمان میل می‌کند. درگاه شماری خورشیدی لحظه تحویل سال تعیین‌کننده نخستین روز از ماه فروردین است. در برخی از متون کهن ایران از جمله شاهنامه فردوسی و تاریخ طبری، جمشید و در بعضی دیگر، کیومرث پایه‌گذار نوروز معرفی شده است. برخی از پژوهشگران غربی مدعی‌اند که تخت‌جمشید برای انجام مراسم نوروز ساخته شده است. گفته‌اند از زمان هرمز دوم پادشاه ساسانی، رسم دادن سکه به عنوان عیدی متداول شد. پس از اسلام نیز نوروز توانست جایگاه خود را به عنوان جشنی ملی در ایران حفظ کند. از برگزاری آیین‌های نوروزی در دوره امویان نشانی نیست. در زمان عباسیان به گفته تاریخ طبری، معتضد مردم بغداد را از برگزاری پاره‌ای مراسم نوروز برحذر داشت امّا پس از نگرانی از احتمال آشوب مردم، فرمان خود را پس گرفت. از نوشته‌های باقیمانده از سده چهارم هجری در بغداد می‌توان پی برد که مردم در روز نوروز لباس نو بر تن می‌کرده‌اند، به هم سیب هدیه می‌دادند و غذاهای ویژه می‌پختند. با روی کار آمدن سلسله‌های ایرانی چون طاهریان، سامانیان و آل‌بویه، جشن نوروز با گستردگی بیشتر برگزار می‌شد. در دوره‌های غزنوی و سلجوقی، شاعران چیره‌دست دربار درخصوص نوروز اشعار فراوان سروده‌اند. نوروز در عصر صفویه به‌ویژه زمان شاه عباس صفوی در عمارت نقش جهان اصفهان برگزار می‌شد. نوروز به عنوان یک میراث فرهنگی و جشن ملی در دوران معاصر همواره مورد توجه مردم ایران قرار داشته و هر ساله برگزار شده است. حکومت شوروی سابق برپایی جشن‌های نوروزی را در مناطق آسیای میانه ممنوع کرده بود و این ممنوعیت تا زمان «میخائیل گورباچف» ادامه داشت. بنابه پیشنهاد جمهوری آذربایجان مجمع عمومی سازمان ملل روز نوروز با ریشه ایرانی را در تقویم خود جای داد. در متن به تصویب رسیده 4 اسفند 1388 توسط مجمع عمومی سازمان ملل نوروز جشنی با ریشه ایرانی که قدمتی بیش از سه هزار سال دارد و امروزه بیش از 300 میلیون نفر آن را جشن می‌گیرند توصیف شده است. آیین‌های نوروزی در عصر ما آمیخته‌ای از سنن گذشتگان و آداب مسلمانی است و این آمیختگی نشان از همراهی و هماهنگی سنت‌های ایرانی با اسلام دارد و نوروز چون دیگر اعیاد اسلامی جایگاه و منزلتی خاص یافته است. اشاره‌ای گذرا به آیین‌های نوروزی خالی از لطف نیست.
1-نماز عید. یکی از آداب، نماز عید است. شیخ طوسی فرموده‌: نماز ظهر و عصر روز نوروز را که خواندی چهار رکعت نماز با دو سلام می‌خوانی و در هر رکعت سوره‌های قدر و کافرون و توحید و ناس و فلق را ده بار تکرار می‌کنی و در پایان نماز سجده شکر بجای می‌آوری و دعا می‌کنی تا خداوند گناهان پنجاه ساله‌ات را ببخشد.
2-نظافت و پوشیدن لباس تمیز از دیگر آداب عید نوروز است. نظافت و رعایت بهداشت و استفاده از لباس تمیز و عطر و بوی خوش از وظایف اخلاقی و اجتماعی نوروز است و از حضرت امام صادق(ع) نقل است که فرمود: «پاکیزه‌ترین لباست را بپوش و با بهترین عطر خود را خوشبو ساز.»
3-رویاندن سبزه. سبزی همیشه زیبا و آرامش‌بخش است. سبزی‌های نو رسیده بعد از سرمای طولانی زمستان، مطبوع و نشاط‌آور و فرح‌بخش است. سیمای نوروز در دشت‌ها و بیابان‌ها و دامن طبیعت متجلی است. رویش دوباره و زنده شدن زمین، آغازی بر شکفتن است و احیای اموات را نشان می‌دهد.
4-خانه تکانی. از جمله آداب پسندیده و ارزش‌های نیکو، نظافت و خانه تکانی است. یکی دو هفته مانده به عید خانه تکانی با رُفت‌وروب و جابجایی اثاثیه منزل و گردگیری و شستشو آغاز می‌شود و از فرش تا سقف منازل با این نظافت تغییر می‌یابد و در واقع مردم قبل از رسیدن سال نو تحولی در زندگی خود ایجاد می‌کنند.
5-سفره هفت‌سین. در اینجا مناسب است از خاطرات مرحوم دکتر حسابی دانشمند شهیر معاصر که به قلم فرزندش ایرج حسابی نقل شده بیاوریم که جایگاه سفره هفت‌سین ایرانی به خوبی نشان داده شده است. دکتر حسابی می‌گوید: در زمان تدریس در دانشگاه پرینستون تصمیم گرفتم سفره هفت‌سین برای انیشتین و جمعی از بزرگترین دانشمندان دنیا که استادان همتراز ایشان بودند بچینم و آنها را برای سال نو دعوت کنم. کارت‌های دعوت را خودم طراحی کردم و حاشیه آن را با گل‌های نیلوفر که زیر ستون‌های تخت‌جمشید است تزیین کردم. برای همه کارت دعوت فرستادم. همه مدعوین سر وقت آمدند امّا انیشتین 20 دقیقه دیرتر آمد و گفت: چون خواهرم را خیلی دوست دارم خواستم او هم جشن سال نوی ایرانیان را ببیند. من فوراً یک شمع به شمع‌های روشن اضافه کردم. وقتی همه دور هم جمع شدیم انیشتین از من خواست که با دمیدن و خاموش کردن شمع‌ها جشن را شروع کنم. من گفتم: ایرانی‌ها در طول تمدن 10 هزار ساله‌شان حرمت نور و روشنایی را نگه داشته‌اند و از آن پاسداری کرده‌اند. برای ما ایرانی‌ها شمع نماد زندگیست و ما معتقدیم که زندگی در دست خداست و تنها او می‌تواند این شعله را خاموش کند یا روشن نگه دارد. دکتر می‌گوید بعدها انیشتین به من گفت: وقتی برمی‌گشتیم به خواهرم گفتم: حالا می‌فهمم معنی یک تمدن 10 هزار ساله چیست. بالاخره آقای دکتر جشن نوروز را با خواندن دعای تحویل سال آغاز می‌کند و بعد این دعا را برای مهمانان تحلیل و تفسیر می‌کند. به گفته ایشان همه حاضران در آن جلسه از معانی ارزشمندی که در تعالیم مذهبی ماست شگفت‌زده می‌شوند. بعد با شیرینی محلی از مهمانان پذیرایی می‌کنند و با ویولون انیشتین آهنگی ایرانی می‌نوازند. همه از این آوا متعجب می‌شوند و از دکتر حسابی توضیح می‌خواهند. ایشان پاسخ می‌دهد که موسیقی ایرانی یک فلسفه، یک طرز تفکر و بیان امید و آرزوست. بعد همه از سفره هفت‌سین بازدید می‌کنند. دکتر توضیح می‌دهد که این در واقع «هفت‌چین» یعنی هفت انتخاب است. تنها سبزه با «سین» شروع می‌شود به نشانه «رویش». ماهی با «م» به نشانه «جنبش». آیینه با «آ» به نشانه «یکرنگی». شمع با «ش» به نشانه «فروغ زندگی». همه متعجب می‌شوند و انیشتین می‌گوید: آداب و سنن شما چه چیزهایی را از دوستی، احترام و حقوق بشر و حفظ محیط زیست به ما یاد می‌دهد. یک کاسه آب هم روی میز گذاشته بودند و یک نارنج داخل آب قرار داده بودند آقای دکتر برای مهمانان توضیح می‌دهد که فلسفه این کاسه 10 هزار سال قدمت دارد. آب نشانه فضاست و نارنج نشانه کره‌زمین است و این بیانگر تعلیق کره‌زمین در فضاست. انیشتین رنگش می‌پرد عقب، عقب می‌رود و روی صندلی می‌افتد و حالش بد می‌شود. از او می‌پرسند چه اتفاقی افتاده. می‌گوید: ما در مملکت خودمان 200 سال پیش دانشمندی داشتیم که وقتی این حرف را زد کلیسا او را به مرگ محکوم کرد امّا شما از هزاران سال پیش این مطلب را به زیبایی به فرزندانتان آموزش می‌دهید. علم شما کجا و علم ما کجا؟ از آنجاکه مجال این مقال اندک است فرصت را به مقامی دیگر باید موکول کرد. پیشاپیش آمدن بهار دل‌انگیز و عید نوروز را به یکایک مردمان ایران زمین به‌ویژه ساکنان شهر و دیارمان و خصوصاً همکاران ارجمند فرهنگی و کلیه دانش‌آموزان و دانش‌پژوهان شادباش می‌گوییم و در آستانه تحول دوباره طبیعت و سال نو بهروزی، سعادت، سلامت و نیک‌بختی را برای همگان از درگاه یکتای بی‌همتا تمنا داریم. فضل و بزرگواری و عزت از آنِ اوست.