یزدفردا

یزد فردا"طبس : یادداشت ارسالی از مهندس کاظم زاده به گزارشگرد یزد فردا بشرح ذیل میباشد :

مدیریت بحران یا بحران مدیریت

به بهانه تغییر ریاست محترم دادگستری شهرستان طبس

      همانطور که همه ما میدانیم تنها منبع آب طبیعی در شهر طبس رودخانه ایست که به نهرین شهرت دارد و به دو انشعاب بزرگ اجر و بازک تقسیم میشود. هرکدام از این انهار با وسیله ای به نام پنگان یا همان فنجان به مدت زمانهای تقریبا چهار دقیقه ای تقسیم شده که واحد اصلی آبیاری هم محسوب میشود. در قدیم الایام به دلیل خاکی بودن مسیر رودخانه تا مزارع، آب کشاورزی بسیار کم بود ولی به دلیل کوچک بودن مزارع کشاورزی و البته عدم وجود خشکسالیهای پی در پی مشکل کلی در این مسیر و مدار نبود. و اگر هم مشکلی بود به دلیل اینکه همین آب، تنها تامین کننده آب شرب مردم بود از اهمیت و به طبع آن از نظارت بسیار دقیق برخوردار بود. لذا اندک تغییر در زمان مدار باعث ایجاد بحث و جدل (در میان تمام ذینفعان آن که قاطبه مردم بودند) می شد.

     هم اکنون دیگر دغدغه آب آشامیدنی تقریبا از روی رودخانه نهرین برداشته شده ولی همچنان در مسئله کشاورزی نیاز به باز تعریف و کنکاش وجود دارد. در این مبحث به چند مورد آن پرداخته و تعریف اجمالی از آن میپردازیم.

مدار :

     به مدت زمانی گفته میشود که آبیاری تمام مزارع به ترتیب از بالاترین مزرعه تا پایین ترین آن انجام شود که مدت 12 روز به انجام میرسد.(مدار تابستانه)

فنجان یا پنگان:

     مدت زمانی است که ظرف سوراخداری که روی آب قرار دارد پر شده و غرق میگردد که حدود 4 دقیقه طول میکشد.

     از آنجا که مقدار معینی فنجان در هر مدار باید کشیده شود تا مثلا روز دوازدهم دور بعدی به یک باغ، آبیاری شود حساسیت روی عوامل مجری این تقسیم بندی بسیار زیاد بوده و به قول معروف دست هرکسی نمیدادند چرا که از شاخصه های این افراد امانت داری و صداقت باید باشد. در قدیم هر شخص حقیقی که به مقداری آب جهت باغ یا مزرعه خود نیاز داشت اقدام به خرید یک یا چند فنجان آب میکرد تا در هنگام گردش مدار بتواند از این موهبت استفاده کرده و آب مورد نیاز باغ یا مزرعه اش را تهیه نماید. اما هم اکنون میتوان در هنگام آبیاری در میان مدار بدون توجه به حق و حقوق صاحبان اصلی فنجانهای آب تنها در ازای پرداخت مبلغی ناچیز که به آبیار داده میشود صاحب یک یا چند فنجان آب اضافه گردید که به نظر میرسد در این موارد باید بررسی دقیقی انجام گیرد که:

1. چه کسی حق فروش آب نهرین را به این افراد تفویض کرده است ؟

2. این آبها از چه منبعی و از حق چه کسی به مشتریان جدید فروخته میشود؟

3. چرا مدار آب از 12 روز به 16 یا 18 روز تغییر کرده است؟ (با توجه به اینکه هر شبانه روز 360 فنجان میباشد)

4. دقیقا مسئول این بینظمی چه فرد یا افرادی هستند؟

          هنگامی که سوال میشود که چرا در زمان معین مدار دور نمیزند میگویند حجم آب کم است و مزارع سیراب نمیشوند و تقصیر را به گردن آب منطقه ای می اندازند که آب منطقه ای توسط دریچه سد نهرین حجم آب را کنترل میکند. اما باید گفت زمان مدار هیچ ربطی به مقدار آب ندارد چرا که حجم آب ممکن است در اثر خشک سالی در ابتدای ورودی سد نهرین بسیار کمتر بوده (چون آب پشت سد، همگی متعلق به کشاورزان نیست و از اموال دولتی محسوب میشود و تنها مقدار ورودی به سد باید خارج شود) و یا در اثر خراب بسته شدن دریچه ها (تخته کش)در بالا دست مزرعه کم شود، اما زمان آبیاری که به عنوان فنجان مطرح میشود نباید دستخوش تغییر قرار گیرد. تعداد فنجانها مشخص و صاحبان آن نیز معین میباشند، بنابراین باید آب در هر شرایطی حتی اگر حجم آن یک لیتر در ثانیه هم باشد در روز دوازدهم به ابتدای مدار برسد چه مزارع آب بخورند و چه آب نخورند و تشنه بمانند چراکه این مسئله راهکارهای دیگری دارد. از آنجا که این مسئله جزء حق الناس است وحق عامه مردم در آن مطرح میشود و برخی علما هم که نتوانسته اند از چند وچون این مسئله سر در بیاورند صورت مسئله را پاک کرده وبهتر دیده اند که خود را از این معرکه خارج کرده و با گفتن اینکه آب طبس اشکال دارد همه را به شک انداخته اند، به نظر میرسد که دادستان محترم میتوانند به عنوان مدعی العموم وارد شده و از چند و چون قضایا به نحو مطلوب تا رسیدن به نتیجه مورد پسند مردم، پیگیر شوند.

    محمود کاظم زاده، مهندس ناظر سابق آب منطقه ای طبس