یزدفردا

آئین های آغاز تابستان و جشن آب پاشونک

در آغاز تابستان خورشيد از بالاترين جايگاه طلوع خود در افق شمال خاوري برمي‌دمد و در بالاترين جايگاه غروبگاهي خود در افق شمال باختري فرو مي‌رود. حرکت روزانه خورشيد در آسمان نيز در اين هنگام به بالاترين خط سير خود باز مي‌رسد که بيش از ديگر روزهاي سال به قطب آسماني نزديک شده و در نتيجه بلندترين روز سال و کوتاه‌ترين شب سال را پديد مي‌آورد. در اين روز و در لحظه ظهر خورشيدي، زاويه ميان خورشيد و افق جنوبي بيشتر از هر روز ديگر است و آفتاب در اين روز به کمال و اوج ساليانه خود دست مي‌يابد.

اين هنگام براي مردمان باستان که دلبستگي فراواني به پديده‌هاي کيهاني داشته و چنين پديده‌هايي را در زندگي روزمره، آيين‌ها و باورداشت‌هاي خود دخالت مي‌داده‌اند؛ اهميت بسياري داشته است و آيين‌ها و جشن‌هاي پرشماري را در اين هنگام برپا مي‌داشته‌اند. هر چند که امروزه بسياري از اين سنت‌هاي کهن به فراموشي سپرده شده است؛ اما برخي از آنها علاوه بر ثبت در تاريخ‌نامه‌ها و ديگر منابع مکتوب، تا به امروز نيز در ميان مردمان بازمانده‌اند که به برخي از آنها اشاره مي‌شود.

جشن آب پاشونک ،جشن آغاز تابستان

جشن آغاز تابستان

در آغاز تابستان، خورشید از بالاترین جایگاه طلوع خود در افق شمال شرقی برمی‌دمد و در بالاترین جایگاه غروبگاهی خود در افق شمال غربی فرو می‌رود. حرکت روزانه خورشید در آسمان نیز در این هنگام به بالاترین خط سیر خود باز می‌رسد که بیش از دیگر روزهای سال به قطب آسمانی نزدیک شده و در نتیجه بلندترین روز سال و کوتاه‌ترین شب سال را پدید می‌آورد. در این روز و در لحظه ظهر خورشیدی، زاویه میان خورشید و افق جنوبی بیشتر از هر روز دیگر است و آفتاب در این روز به کمال و اوج سالیانه خود دست می‌یابد.

این هنگام برای مردمان باستان که دلبستگی فراوانی به پدیده‌های کیهانی داشته و چنین پدیده‌هایی را در زندگی روزمره، آیین‌ها و باورداشت‌های خود دخالت می‌داده‌اند؛ اهمیت بسیاری داشته است و آیین‌ها و جشن‌های پرشماری را در این هنگام برپا می‌داشته‌اند. هر چند که امروزه بسیاری از این سنت‌های کهن به فراموشی سپرده شده است؛ اما برخی از آنها علاوه بر ثبت در تاریخ‌نامه‌ها و دیگر منابع مکتوب، تا به امروز نیز در میان مردمان بازمانده‌اند که به برخی از آنها اشاره می‌شود.

جشن آب پاشونک

برخی از بازماندهای آیین‌های آغاز تابستان که ظاهراً بسیار فراوان بوده‌اند، عبارت است از جشن‌های «آب پاشونک» یا «اول تووستونی (تابستانی)» که در فراهان، اراک، محلات و بسیاری از نواحی دیگر ایران در روز اول تابستان همراه با گردهمایی و مراسم آب‌پاشی در صحرا برگزار می‌شود.

جشن آب پاشونک در بسیاری از نواحی ایران برگزار می شود

راجع به علت پيدايش جشن آب پاشونک در آغاز تابستان فرضيه های زيادي وجود دارد  از جمله اینکه، زماني در ايران ۷ سال باران نيامد و فيروز پسر يزد گرد اول شاه ايران نگراني قحطي و مرگ و مير بود در آن زمان  هيچ كس از قحطي نمرد و بعد از اولين بارندگي مردم بسيار خوشحال شدند و به نشانه تشكر از اينكه در قحطي تلفات نداشته اند خدا را شكر كردند و به روي هم آب پاشيدند.

و همچنين مي گويند در روز اول تابستان زماني كه يكي از پادشاهان ايراني (قبل از اسلام)از جنگ برمي گشت و از اين پيروزي خوشحال بود به قنات زلف آباد مي رسد هنگامي كه در كنار آب دست و رويش را مي شويد تا لحظه اي استراحت نمايد حوريه  (بانوي زيبايي) در ذهنش مجسم مي شود كه مشتي آب رويش پاشيد، شاه بسيار خوشحال مي شود و او هم آب به سر وصورت همراهان مي پاشد و شادي را به صورت آب پاشونک انجام مي دهند.

دیگر آئین های آغاز تابستان

جشن ناشناخته و فراموش‌ شده‌ای به نام «جشن نیلوفر» در ششم تیرماه، که ابوریحان بیرونی در کتاب آثارالباقیه از آن یاد کرده و ممکن است با شکوفا شدن گل‌های نیلوفر در آغاز تابستان در پیوند باشد. همچنین، جشن «عیدماه» در میان مردمان سوادکوه و برخی از دیگر نواحی کوهستانی طبرستان و مازندران در بیست و نهم خردادماه که با آتش‌افروزی بر بلندی‌ها و سرود و شادی برگزار می‌شود. همچنین، آیین «گوجه عروس» یا «گل عروس» در خراسان و غرب افغانستان و اهدای میوه‌های نورسیده، آرد و نبات به نوعروسان از دیگر آئین ها و جشن های آغاز تابستان بوده است.

لازم به توضیح است که تشخیص هنگام فرا رسیدن آغاز تابستان و انقلاب تابستانی در دوران باستان، نیازمند شاخصی برای اندازه‌گیری آن است. این شاخص‌ها، همانا سازه‌های خورشیدی/ تقویم‌هایی آفتابی است که آثار اين نمونه محاسبه زمان (چارتاقي) امروزه در نياسر كاشان قابل مشاهده است.