یزدفردا

در شرایطی که بر اساس آخرین آمار رسمی اعلام شده، حدود 200هزار معتاد تزریقی در ایران وجود دارد و همچنین طبق آمار تخمینی 25 درصد معتادان تزریقی مبتلا به ایدز هستند خبری از سوی معاون پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی به گوش می‌رسد که به نسبت خبرهای روزهای گذشته در حوزه برنامه کاهش آسیب اعتیاد و مواد مخدر متفاوت تر است. چرا که قرار است برای نخستین بار اتاق هایی به نام اتاق تزریق مواد مخدر در کشور راه‌اندازی شود. نقطه پررنگ این برنامه کاهش آسیب، کاهش آمار مرگ و میر معتادان به‌خاطر اوردوز،پایین آمدن نرخ مبتلایان به اچ آی وی از طریق تزریق مشترک و مهم تر از همه ضربه زدن به اقتصاد قاچاقچیان مواد مخدر است.

دکتر محسن روشن پژوه در گفت‌و‌گو با «ایران» از اجرای  طرحی خبر می‌دهد  که  بزودی  سه استان پر خطر کشور به اتاق تزریق برای معتادان تزریقی مجهز می‌شوند. روشن پژوه دلیل ارائه این پیشنهاد را جلوگیری از حضور معتادان در حال تزریق در خیابان، پارک‌ها و اماکن عمومی و همچنین کاهش تزریق پرخطر مواد مخدر اعلام کرد.

به گفته کارشناسان و فعالان حوزه اعتیاد، این طرح در برخی از کشورهای دنیا با موفقیت روبه‌رو بوده و نحوه اجرای آن به این شکل خواهد بود که فرد مصرف کننده مواد به جای آنکه عمل تزریق را با سرنگ مشترک در زیر پل‌ها یا جوی آب انجام دهد با مراجعه به اتاق‌های تزریق در معرض آسیب کمتری قرار بگیرد.

طرح ایجاد «اتاق تزریق» سه سال پیش مطرح شد تا تحت عنوان مکان بهداشتی تزریق معتادان شناخته شود که البته  با اما و اگرهای فراوانی پیرامون ایجاد این اتاق‌ها در شهرهای پر خطر همراه بود.عده‌ای از مسئولان بالا دستی معتقد بودند با فعال شدن اتاق‌های تزریق مواد مخدر، چطور می‌توان اطمینان داد هروئینی  که در اختیار معتادان تزریقی قرار می‌گیرد ناخالصی ندارد و به اصطلاح ایمن است و همین امر موجب شد این طرح تا امروز همچنان در مرحله کارشناسی قرار بگیرد اما حالا خبر می‌رسد وزارت تعاون ، کارورفاه اجتماعی و سازمان بهزیستی در سلسله نشست‌های خود با ستاد مبارزه با مواد مخدر پیشنهاد داده‌اند  اتاق‌های تزریق  بزودی در سه استان پر خطر به صورت پایلوت ایجاد و بعد از بررسی و ارزیابی شواهد مبتنی بر رویکرد در نهایت این اتاق‌ها  در دیگر استان‌ها نیز فعال شوند.

اما در واکاوی و بررسی ابعاد گوناگون این پیشنهاد تازه که از سوی سازمان بهزیستی کشور مطرح شده است، چند پرسش مهم و اساسی به ذهن تداعی می‌شود. اول اینکه آیا جامعه به‌خاطر ملاحظات فرهنگی و اجتماعی شرایط پذیرش ایجاد چنین مکان‌هایی را برای تزریق مواد مخدر دارد؟ پرسش دوم این است که با اجرایی شدن این طرح مواد مخدر چگونه و از کجا در اختیار معتادان قرار می‌گیرد؟ در حقیقت آیا معتاد همراه خودش مواد به اتاق تزریق می‌برد یا هروئین مصرفی را در این اتاق‌ها در اختیارش می‌گذارند؟ و در نهایت اینکه حسن انجام این طرح چیست مثلاً با فعال شدن اتاق‌های تزریق آمار مبتلایان به اچ آی وی و ایدزکاهش پیدا می‌کند؟

آن طور که معاون پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی می‌گوید: پیشنهاد راه‌اندازی اتاق‌های تزریق در جلسه کمیته درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر از سوی وزارت رفاه مطرح شد و در چارچوب کلی توافق به عمل آمد که این طرح با رعایت تمام ملاحظات علمی و اجرایی از جمله مقبولیت اجتماعی و فرهنگی در حد محدود و با الگوی اجرای آزمایشی در حداکثر سه استان کشور از ماه آینده اجرا شود چنانچه این طرح نتایج مؤثری داشته باشد و رویکرد و اثر بخشی آن تأیید شود به کل کشور تسری پیدا خواهد کرد.

وی در ادامه می‌افزاید: قرار بر این است که استان‌ها بر اساس شواهد و نیازها انتخاب شوند و البته استان‌ها آمادگی  پذیرش اتاق‌های تزریق را  داشته باشند.

اتاق تزریق یکی از قطعات پازل یا جورچین برنامه کاهش آسیب است
معاون پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی ایجاد  اتاق‌های تزریق را به عنوان یکی از مبانی علمی برنامه کاهش آسیب تأیید می‌کند و می‌گوید: سازمان بهزیستی برنامه‌های پیشگیری و درمان اعتیاد را  در چارچوب سیاست‌های کلی نظام که توسط رهبر معظم انقلاب ابلاغ شده و مبتنی بر سایر اسناد بالادستی است پیش می‌برد.

وی در ادامه با اشاره به اینکه‌ بند 6 سیاست‌های کلی مبارزه با مواد مخدر به ایجاد و گسترش امکانات عمومی، تشخیص و درمان، بازتوانی و اتخاذ تدابیرعلمی با هدف کاهش آسیب تأکید دارد اضافه می‌کند: در حال حاضر برنامه گسترده‌ای  برای درمان و کاهش آسیب مانند راه‌اندازی مراکز دی‌آی‌سی،  موبایل سنتر یا تیم‌های سیار و سر پناه‌ها در کشور اجرا می‌شود که هر چند به ارتقا، اصلاح و بازبینی نیاز دارد اما نتایج مؤثری هم داشته است.

به گفته روشن پژوه، آموزش چهره به‌چهره به معتادان، ارائه خدمات اولیه بهداشتی،ارائه غذا، پوشاک، رسیدگی به نیازهای ضروری مثل پانسمان زخم‌ها، دادن سرنگ و سر سوزن بهداشتی و کاندوم برنامه‌های  رویکرد کاهش آسیب  تلقی می‌شوند تا فردی که به دلایلی قادر نیست مصرف مواد را کنار بگذارد  آسیب جدیدتری پیدا نکند.

وی معتقد است، هر چند دادن سر سوزن و سرنگ به معتادان تزریقی تا حدی احتمال ابتلا به اچ آی وی را کاهش می‌دهد اما تزریق در جای نامعلوم و همچنین مقدار دوز مصرفی  به دلایل مختلفی مصرف کننده مواد را در معرض آسیب دیگری قرار می‌دهد از این رو  در برخی کشورها این امکان را به فرد مصرف کننده داده‌اند برای اینکه آسیب‌ها و عوارض اعتیاد کمتر شود فضای کنترل شده‌ای را برای معتادان تزریقی در نظر گرفته‌اند که تزریق فرد مصون باشد و دچار مشکلات دیگری نشود.

روشن پژوه تأکید می‌کند: ایجاد اتاق‌های تزریق به عنوان یکی از برنامه‌های کاهش آسیب به معنای تأیید مصرف مواد نیست بلکه این یک دیدگاه علمی، واقع بینانه و پذیرفته شده‌ای  است که چنانچه عده‌ای از افراد مصرف کننده مواد که قادر نیستند به هر دلیلی مصرف مواد را کنار بگذارند به جای مصرف در جاهای نامعلوم، تحت نظارت باشند تا بتدریج عوارض اعتیاد کم شود، آسیب کاهش پیدا کند و انگیزه ترک و بهبودی در مصرف کننده ایجاد شود.

وی معتقد است، همان منطقی که باعث شد در برنامه کاهش آسیب سرنگ و سوزن در اختیار معتادان قرار دهیم همین فلسفه در مورد اتاق تزریق نیز مطرح است. به این معنا که در طیف کاهش آسیب جایی را در نظر بگیریم  که فرد تزریق ایمنی داشته باشد و  بتدریج با فرد معتاد ارتباط برقرار شده و کم کم مسیر درمان  تسهیل و برای بازگشت به درمان ترغیب شود.

روشن پژوه با اشاره به اینکه ایجاد اتاق‌های تزریق اقدام بسیار مهم، حساس و تأثیر گذار در روند مداخلات کاهش آسیب کشور است و  نتایج آن  می‌تواند تأثیر معنا داری در کاهش آسیب داشته باشد، عنوان می‌کند: آنچه به نظر می‌آید ما قصد دادن مواد به معتادان را نداریم. با این الگو فقط شرایطی را فراهم می‌کنیم که آسیب کمتری به معتاد وارد شود یعنی به جای اینکه معتاد برای تزریق مواد به جای نامشخص و نامناسب برود که مصداقی از تجاهر است طبق  برنامه علمی و استاندارد با رویکرد علمی در یک مکان بهداشتی حضور یابد.

وی با تأکید بر اینکه  ایجاد اتاق‌های تزریق  به ملاحظات اجتماعی و فرهنگی بالایی نیاز دارد و بهزیستی تقریباً کاری مشابه به دیگر  برنامه‌های کاهش آسیب را شروع می‌کند، بیان می‌کند: باید این طرح را به گونه‌ای پیش ببریم که استقبال مخاطبان، مقبولیت جامعه و هم اثر بخشی آن مشخص باشد چرا که این طرح با پدیده انسانی سر و کار دارد و با ملاحظات فرهنگی و اجتماعی گره خورده است که دلایل زیادی در اثر بخشی آن  نقش دارند و  هنوز بسیاری ناشناخته است بنابراین کار را با ابعاد کوچک آغاز می‌کنیم تا به این سؤالات پاسخ دهیم.

درباره راه‌اندازی اتاق‌های تزریق سعید صفاتیان رئیس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد مجمع تشخیص مصلحت نظام می‌گوید: در ماده 15  قانون مبارزه با مواد مخدر برای کاهش عوارض جسمی، روانی، اجتماعی، اقتصادی و خانوادگی اعتیاد به مراکز کاهش آسیب اشاره شده است این برنامه شامل مراکز درمان با متادون، ارائه سرنگ به معتادان تزریقی، مشاوره معتادان و راه‌اندازی کلینیک هایی برای کنترل اچ ای وی و بحث توانمندسازی و موضوعاتی از این قبیل است.

وی در ادامه  با طرح این پرسش که چرا برخی کشورها اتاق تزریق راه می‌اندازند و سؤال اساسی تر این است که آیا راه‌اندازی اتاق تزریق فقط یک کار بهداشتی است یعنی اینکه تنها  باید وزارت بهداشت در آن ورود کند؟ عنوان می‌کند: برنامه اتاق تزریق تنها برنامه  بلاتکلیف رها شده از سری برنامه‌های کاهش آسیب است اما وقتی بحث از راه‌اندازی اتاق تزریق می‌شود یعنی اینکه در آن مکان مواد مخدر وجود دارد و این مواد مخدر باید از جایی به اتاق تزریق حمل شود و چون احتمال سوء‌استفاده قاچاقچیان از این موضوع پیش‌بینی می‌شود بنابراین در وهله نخست به هماهنگی کامل بین سیستم قضایی،  انتظامی و سیستم بهداشت و درمان نیاز دارد.

به باور صفاتیان، مسئولان قضایی، انتظامی و بهداشت و درمان  باید توجه کنند  که شرایط جامعه به گونه‌ای  است که نیاز داریم مراکزی را طراحی کنیم که توسط دولت مواد در اختیار معتاد قرار داده شود و معتاد آنجا تزریق کند این کار نه تنها موجب کنترل بیماری ایدز و استفاده از مواد مخدر با ناخالصی کمتر می‌شود بلکه شاید در کنترل قیمت مواد و هزینه‌ای که معتاد برای تأمین مواد مخدر پرداخت می‌کند، مؤثر خواهد بود در واقع این کار به اقتصاد  خانواده معتادان، کاهش مرگ و میر معتادان به‌خاطر اوردوز کمک می‌کند و  در کنار آن به اقتصاد قاچا قچیان ضرر می‌زند.وی با اشاره به اینکه علاوه بر نکات مثبت طرح، باید پذیرش جامعه را هم در نظر بگیریم عنوان می‌کند: فرهنگ‌های مختلف نگاه‌های متفاوتی  را به این مسأله دارند و عموماً این‌گونه برنامه‌ها  باید اول بصورت پایلوت یا آزمایشی صورت بگیرند یعنی اتاق تزریق باید با یک یا  دو مرکز شروع شود و نقاط نقص، نگاه جامعه و تأثیر گذاری آن را روی معتادان بررسی کنیم  و مسأله مهم استقبال خود معتاد  از برنامه را بسنجیم  چون نمی‌توان بدون در نظر گرفتن نگاه معتاد برنامه‌ای را در کشور طراحی کرد.

 ایجاد اتاق تزریق نباید به وادادگی تعبیر شود
دکتر فرید براتی سده  که سابق بر این مدیرکل درمان و حمایت‌های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر را بر عهده داشت، راه‌اندازی اتاق تزریق را به عنوان یکی از فعالیت‌های ضروری برنامه کاهش آسیب عنوان می‌کند.

براتی سده، درباره ضروت ایجاد مکان هایی برای تزریق می‌گوید: در تعداد محدودی از شهرهای اروپایی و در کشورهای مختلف اتاق تزریق وجود دارد. سال 92  ستاد مبارزه با مواد مخدر دستور داد  این طرح را بعد از مطالعه و بررسی در آلمان و نروژ در ایران نیز بصورت پایلوت اجرا کنند اما طرح در کمیته درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر  که ریاست آن بر عهده وزارت بهداشت است با مخالفت هایی همراه شد. مخالفت مسئولان وزارت بهداشت بیشتر متوجه چگونگی تأمین و تهیه  و ایمنی مواد مخدر در  اتاق‌های تزریق بود در حالی که کشورهایی که چنین برنامه‌ای را اجرا می‌کنند از معتاد نمی‌پرسند چه دارویی مصرف می‌کند بلکه شرایط به گونه‌ای است که معتاد همراه خودش موادش را می‌آورد و تا زمانی که در اتاق است دارو را به کسی دیگر نباید بدهد یا خرید و فروش کند همچنین در برخی کشورها  ممکن است پرستار یا  بهیار تزریق را انجام دهند یا اینکه خود فرد تزریق را انجام می‌دهد ولی هیچ گاه دارو را در اختیار کسی قرار نمی‌دهند. بدین ترتیب  بعد از مخالفت مدیران وزارت بهداشت این طرح  مسکوت ماند.

وی در ادامه تأکید می‌کند: شرایط معتادان تزریقی و معتادان متجاهر به گونه‌ای است که به نظر می‌رسد ما به اتاق‌های امن تزریق نیاز داریم البته این برنامه پیچیدگی‌های خاص خودش را دارد چون کمتر محله‌ای اجازه می‌دهد اتاق تزریق آنجا راه بیفتد.  در بسیاری از کشورهای خارجی با این مسأله با احتیاط برخورد می‌کنند یعنی معتادان یک محله به جای دیگر نمی‌روند هر اتاق تزریق برای آن محل است و افراد جدید و ناشناس را نمی‌پذیرند و به افراد زیر 18 سال اجازه نمی‌دهند وارد شوند بنابراین  باید حساب شده و برنامه ریزی شده عمل کرد.

براتی سده معتقد است، راه‌اندازی اتاق‌های تزریق کنترل بازار مصرفی را زیاد می‌کند، ارتباط معتاد را با پاتوق‌ها و قاچاقچی و دوره گرد و خرده فروش و عمده فروش قطع می‌کند و از همه اینها مهم تر اگر مشابه کاری که در کشورهای اروپایی مثل سوئیس  انجام می‌شود بتوانیم مواد امن تری را از طریق شرکت داروسازی فراهم کنیم مرگ و میر و اچ آی وی و ایدز پایین می‌آید کما اینکه این طرح مضراتی هم دارد. قاعدتاً در کشور ما که همچنان مصرف کننده مواد محکوم است ممکن است این وضعیت یک نوع وادادگی تلقی شود در حالی که بحث  علم روز مطرح است  که اجرای آن شدنی است.