یزدفردا | نسخه چاپی | کتاب و کتابخوانی در ایران

با شادباش ۲۴ آبان روز کتاب و هفته کتابخوانی

کتاب و کتابخوانی در ایران

کتاب واژه ای عربی است در گذشته مردم ما کتاب را نامه و کتابخانه را نامه سرا می نامیدند . کتاب و کتابخوانی از دیرباز با مردم ایران همراه بوده است . به گذشته ها که باز می گردیم و پژوهشی در خط و نسک اوستایی و پارسی انجام می دهیم ، می بینیم ایران در زمینه کتاب بر مردم دیگر جهان پیشی دارد. همیشه هنگامی که سخن از خط و نوشتار به میان می آمد، نخستین خط و پیدایش آن را از سومر می دانستند ولی پس از پژوهشهای نو دانستند که اینگونه نیست . در تاریخ ۷ هزار ساله جیرفت توانستند به خط برسند . خط جیرفت از سومر نیز قدیمی تر است و امروزه خیلی راحت می گوییم ایران در زمینه خط و کتاب پیشرو در جهان است . تا کنون خط« دین دبیره » را نخستین خط ایران باستان می دانستند که چهار هزار سال قدمت دارد ولی خطوط حکاکی شده بر مهرهای یافت شده در جیرفت به هفت هزار سال پیش می رسد . به جز جیرفت مهره هایی در تپه مارلیک پیدا شد که از سومر و بابل قدیمی تر است .

پیدایش خط نخست از نقوش آغاز گردیده ، مهره های استوانه ای و غیراستوانه ای را با حکاکی نقوش برای مهر کردن سرکوزه ها و خمره ها برای حفظ مالکیت بکار می برده اند . با گذشت زمان نقوش کوتاه شده و علائم به جای حروف به کار رفته است . خط میخی کم کم از روی اینگونه خطوط بوجود آمدند . ایرانیان از سه هزار سال پیش از میلاد مسیح به ثبت افکار و تجربه های خود با خط پرداختند .

ایرانیان پیش از اسلام نه نوع خط داشته اند : ۱- دین دبیره که با آن اوستا می نوشتند ۲- ویش دبیره ، با آن اصوات ، آهنگ ها و اشاره ها را ثبت می کردند ۳- گشتک دبیره که با آن عهدنامه ها و نامهای روی انگشتر و سکه را می نوشتند ۴- پاره گشتک ، برای نگاشتن پزشکی فلسفه بود ۵- شاه دبیره که شاهان و خاندان شاهی آن را به کار می بردند ۶- راز سهریه خطی بود که هنگام نامه نوشتن شاهان ایران برای پادشاهان کشورهای دیگر به کار برده می شد ۷- راس سهریه خطی بوده با ۲۴ حرف برای بیان منطق و فلسفه ۸- خط هزوارش هجایی بوده ۹- خط پیراموز

خط دین دبیره کاملترین خطی است که بشر توانسته تا کنون اختراع کند . در این خط هر حرف نماینده یک صداست و دانشمندان زبان شناس آن را کاملترین خطوط الفبایی جهان می دانند . ایرانیان از چهار هزار سال پیش اندیشه های خود را ثبت می کرده اند و توانسته اند از همان زمان کتاب را به وجود آورند و کتابخانه ایجاد نمایند زمانی که مردم دیگر هنوز نمی توانستند بنویسند، ایرانیان دانشهای گوناگون را به خطهای زیبا می نوشتند . آنها حتی صدای آبشار ، نغمه پرندگان و آوای درندگان را ثبت می کردند . در زمان هخامنشی شاهان برای آنکه گوشه ای از تاریخ ایران ثبت شود و به چشم دوست و دشمن بیاید، آن را بر صخره ها حک می کردند . هنر و ابداع داریوش چون روزنامه های بر دل کوه نگاشته شد . آنان خود خط داشتند ولی برای آنکه همه ملل بتوانند با خط و زبان خود پیروزیهای ایران را بخوانند، آن را به چند زبان نوشتند .

در ابتدا ایرانیان نوشته ها خود را بر پوست گاو دباغی شده حک می کردند . در دوران ساسانیان اوستای جمع‌آوری شده بر روی ۱۲۰۰۰ رقعه پوست گاو نوشته شد . چون پوست گاو گندزا بود ، ایرانیان توانستند کاغذی از پوست درخت خدنگ بسازند و آن را توز بنامند . جهشیاری در کتاب الوزراء و الکتاب می‌نویسد: مردم ایران فخر می‌کردند که نوشته‌های خود را بر چیزی می‌نویسند که در کشور خودشان بدست می‌آید . کتزیاس پزشک اردشیر دوم ساسانی که از ۴۰۱- ۳۹۸ پیش از میلاد در دربار این پادشاه بوده وکتاب پرسیکا را درباره ایران و سفر خود نوشته بیان می دارد که کتابش را از روی دفترهای پوستی کتابخانه شاهی اردشیر نوشته است .

در خراسان کاغذ از کتان می ساختند و کاغذهایشان گوناگون بود . زمانی که مسلمانان خراسان را فتح کردند، از دیدن کارخانه های کاغذ سازی شگفت زده شدند . سیزده کاغذ سمرقندی و ترمه ایران قرنها شهرت داشته است . رواج کاغذ در ایران از زمان اشکانیان بوده است . ایرانیان کتابخانه های بسیاری داشتند که از دانشهای آن زمان بود ولی با ورود اعراب به سرزمین ما بسیاری از آنها در آتش سوخت . اعراب مسلمان عقیده داشتند کتاب برتر و تنها کتابی که باید خواند قرآن است، بنابراین به دستور آنها کتابخانه ها ویران شد و کتابها در آتش سوخت .

امروزه مردم ما با آنکه نیاکانی دانشمند و کتاب خوان داشته اند کمتر گرد کتاب می آیند و شوربختانه ساعات زندگی خود را به جای پربار نمودن اندیشه خویش با کتاب ، صرف هدر دادن زمان می کنند .