یزدفردا

دامه بازوهای امیرچخماق طرحی جدا از طرح ساماندهی است

دکتر محمدحسین آیت‌اللهی رییس دانشکده هنر و معماری دانشگاه یزد در خصوص ساخت‌وساز جدید میدان امیرچخماق یزد گفت:در ارتباط با بازوهایی که در حال حاضر در دست ساخت است، جداگانه از مشاور طرح خواسته شد براساس مستندات تاریخی نظر خود را اعلام نماید. مشاور نیز از نظر مستندات تاریخی که به‌دست آورده، ثابت کرد هم قسمت اولیه‌ی این بازوها که اجراشده و هم ادامه آن‌ها مستندات تاریخی نداشته است، بنابراین این طرح را برای بررسی و کار کارشناسی بیشتر گذاشتند. باز به دلیل این‌که میراث فرهنگی بر اساس طرحی که خیلی دستی تهیه شده بود، در نظر داشت این بازوها را ادامه دهد، تصمیم بر آن شد که عامل چهارم هم در این‌باره نظر بدهد و عامل چهارم یعنی همان پژوهشکده‌ی معماری بومی. اعتبار دانشکده به مرجع علمی و بدنه علمی دانشکده است که با این کار و اهمیت ندادن به نظر آن، زیر سوال برده شده است. وی افزود: عامل چهارم در اسفندماه سال ۹۳ این نظر که این طرح مستندات تاریخی ندارد را به‌صورت رسمی و کتبی به شهرداری ابلاغ و اعلام کرد که ادامه بازوها به‌هیچ‌وجه درست نیست. اما در عمل اتفاقی که افتاده است، مخالف رأیی است که از طرف منتخب خود شهرداری ارائه شده است و باید حتما نشستی تشکیل می‌شد یا آنها ما را مجاب می‌کردند یا ما آنها را. دکتر آیت‌اللهی گفت: متاسفانه برای انجام این کار یک اجماع تخصصی نسبت به صاحب‌نظران بدست نیامده و قاعده این بود که میراث فرهنگی این اجماع را به‌دست می‌آورد و خردجمعی باید شکل می‌گرفت و سپس بهترین راه انتخاب انتخاب می‌شد که این اتفاق نیفتاد.به دلیل اینکه این بنا یک اثر تاریخی و ثبت جهانی است در نتیجه هرگونه دخل و تصرفی در آن باعث خدشه‌دار شدن اعتبار آن خواهد شد. وی افزود:برای آنچه که در حال حاضر در حال وقوع است، می‌شد صبر کرد تا مسائل مختلف آن حل‌شده و وفاق عمومی متخصصان به‌دست آید. افراد صاحب‌نظری چون دکتر هادی ندیمی، دکتر مختاری و دکتر محسن حبیبی با ادامه‌ی این بازوها مخالفت کردند، به ویژه به این شکل که در حال حاضر در حال ساخت است و با برگزاری جلسات ممکن بود به طرحی برسیم که اثرهای واقعی گذشته را نشان دهد، اما این شکل بازسازی موردقبول و تایید خیلی‌ها نیست.

نیاز به تامل و  هم اندیشی
دکتر رضا شکوری عضو هیات علمی دانشکده هنر و معماری دانشگاه یزد نیز در خصوص ساخت‌و ساز بازوهای میدان امیرچخماق با بیان اینکه پروژه امیرچخماق دو وجه دارد گفت: یک وجه حرفه ای به عنوان یک پروژه که واجد یک (بلکه چندین) طرح شهرسازی و معماریست و یک وجه علمی به عنوان یک موضوع با حساسیت بالا در موضوع مرمت شهری. نظرات و ایده های علمی اهالی دانشگاه برای ثمر بخشی باید با ملاحظات حرفه ای همراه باشد و اقدامات اجرایی حرفه مندان و مدیران اجرایی بدون تایید و تنفیذ نهادهای علمی می‌تواند محل و محمل خطاهای بزرگ بعضا جبران ناپذیر باشد. خطای راهبردی اصلی در مورد امیرچخماق این است که نهاد اجرایی خود را بی نیاز از نهاد علمی می داند. وی افزود: مسوولان برای توجیه صحت عملشان به مصوبه کمیسیون ماده پنج و شورای عالی شهرسازی و معماری اشاره می کنند ولی بدانیم که این دو نهاد اعتبار حقوقی و قانونی دارند و نه علمی و مصوباتشان رافع شبهات علمی وارد بر طرحها نیست. در این جا لازم به تذکر است که طرح در حال اجرا تنها مصوبه" با اما و اگر" شورای فنی استان را داشته و به عنوان یک پروژه ملی فاقد مصوبه شورای فنی میراث فرهنگی کشور است. دکتر شکوری گفت: با توجه به اهمیت حضور نهاد علمی در کنار پروژه های بزرگ بود که دستگاه های اجرایی عضو همان کمیسیون ماده پنج استان کارت سبز تایید خود بر پروژه را به حضور دانشگاه وابسته کرده و نهایتا رییس میراث فرهنگی استان طی نامه ۶فروردین ۹۳ موافقت خود را با عاملیت چهارم پژوهشکده معماری بومی دانشگاه یزد به شهرداری یزد اعلام کرد. حال اینکه امروز اعلام می کنند : "... به دلایلی که برای من مشخص نیست این وظیفه (عاملیت چهارم) به عهده پژوهشکده (معماری بومی) گذاشته شد...." جای تعجب است. وی در ادامه تصریح کرد: رجوع یک نهاد اجرایی به یک نهاد علمی حرکتی بر مدار منطق و تعقل بوده و شاید حداقل حسن آن برای نهاد اجرایی تقسیم مسوولیت در رابطه با پیامدهای یک طرح است. اینکه دوستان اظهار می‌کنند ما با تشکیل دادن شورای فنی استان دیگر به نهاد پژوهشکده معماری بومی دانشگاه یزد نیازی نداشتیم نه عالمانه است و نه سیاستمدارانه و نه شاید مودبانه! حضور پژوهشکده معماری بومی در راهبری پروژه این حسن را دارد که دو وجه علمی و حرفه ای در داخل یک نهاد به اشتراک برسند. وی با اشاره به اینکه ما به عنوان عامل چهارم معاونت شهرسازی شهرداری مشغول راهبری طرح و بحث های علمی با مشاور پروژه بودیم افزود: به یکباره کلنگ پروژه حاضر بر اساس طرحی مربوط به سالهای دور در ایام تعطیلی دانشگاه به زمین خورد. ولی آنچه که نظر پژوهشکده معماری بومی دانشگاه یزد با لحاظ هر دو وجه علمی و حرفه ای – حقوقی (عامل چهارم قانونی پروژه) کماکان همانیست که در دیماه ۱۳۹۳ در قالب بیانیه کارشناسی ارائه شد که البته این درخواست کارفرما (شهرداری) از ما به عنوان عامل چهارم هم بود. در آن مکتوب از نظر مشورتی استادان صاحب نام و تالیف در حوزه مرمت شهری بهره مند شدیم و امروز با صراحت اعلام می کنم که استادانی همچون دکتر هادی ندیمی، دکتر محسن حبیبی، دکتر مهدی حجت و دکتر اسکندر مختاری در ارتباط با اجرای بازوهای الصاقی به تکیه امیر چخماق به ویژه بر اساس طرح حاضر نظر مخالف دارند و مهندس بهشتی نیز هرگونه اقدام در راستای احیای مجموعه امیرچخماق را منوط به طی مسیرهای علمی، فنی و قانونی لازم دانسته اند.
طرح جداره سازی امیرچخماق فاقد مصوبه شورای فنی میراث فرهنگی است

دکتر شکوری در پایان صحبت‌های خود گفت: در نهایت پژوهشکده معماری بومی، اصل موضوع مرمت و احیای مجموعه مبتنی بر حفظ اصالت را تاکید می‌کند. به باور ما خط قرمز مداخله در مجموعه ای تاریخی همچون امیرچخماق " آدرس غلط دادن در تاریخ به مخاطبان مجموعه" است که متاسفانه در طرح در حال اجرا به آن توجه نشده است. این طرح چند سال دیگر برای مخاطبان میدان این شبهه را به وجود خواهد آوردکه میدان در تاریخ گذشته خود واجد پلان و جداره‌هایی این‌چنین بوده که البته این خلاف واقعیت تاریخی است. بگذریم از آنکه این طرح برای مسائل و ملاحظات اجتماعی محله و میدان تمهیدی نیندیشیده و به گفته کسبه پیرامون میدان حتی حداقل دیالوگ با آنها به عنوان ذی نفعان بر قرار نشده است. این طرحی است صرفا کالبدی و معمار مبنا در حالیکه می‌دانیم دوره مواجهه این‌چنین با فضاهای شهری دیری است سپری شده است. پژوهشکده معماری بومی و دانشکده هنر و معماری در راستای عمل به رسالت ذاتی خود از هرگونه بحث و نقد علمی پیرامون موضوع استقبال می‌کنند.

ادعای میراث فرهنگی صحیح نیست

دکتر حسین مهدوی‌پور عضو هیات علمی دانشکده هنر و معماری دانشگاه یزد نیز در خصوص روند پروژه در حال اجرای میدان امیرچخماق گفت: در این پروژه طبق قوانین عامل چهارم یعنی پژوهشکده هنر و معماری دانشگاه یزد نماینده کارفرما(شهرداری) بوده و سازمان میراث فرهنگی، معاونت استانداری و اداره مسکن و شهرسازی موافقت خود را در این خصوص اعلام کرده بودند. در صورتی که در خصوص یک طرح عامل چهارم روی طرح مشاور نظر ندهد و یا به هر دلیلی بیش از موعد مقرر نظردهی بگذرد طرح مشاور تصویب می‌شود نه اینکه چون عامل چهارم نظر نداده یک طرح دیگر اجرا شود و این خلاف قانون است. در خصوص این طرح میراث فرهنگی ادعا می‌کند عامل چهارم نظر نداده و طرح دیگری را اجرا کرده است در صورتی که عامل چهارم روی گزینه میراث فرهنگی یعنی طرح موجود در حال اجرا نظر قطعی خود را مبنی بر مخالفت با این طرح اعلام کرده است. وی افزود: در این طرح باید سلسله مراتب تصویب طرح رعایت می‌شد و طبق نظر مشاور و عامل چهارم رعایت شود که متاسفانه رعایت نشده است. به گفته وی طبق مطالعات انجام شده اسناد تاریخی نشان می‌دهند که جداره‌های آن نوع خاصی بوده که با طرح در حال اجرا مغایرت دارد. این اثر به عنوان رسالت میراث ماست آیا میراث اجازه دارد طرحی که با گذشته مغایرت دارد و باعث ایجاد یک تصور غلط از این اثر می‌شود در این اثر تاریخی دخالت کرده و اثر را خراب کند؟ وی با اشاره به نظام کالبدی این اثر گفت: این طرح باید براساس چارچوب‌های تاریخی و نظام کالبدی گذشته بنا، طرح جدید طراحی شود و هرگونه طرح جدیدی که با طرح گذشته بنا مغایرت داشته باشد و تصور غلطی ایجاد و گذشته تاریخی بنا را مخدوش کند، مردود است. دکتر مهدوی‌پور با اشاره به اینکه حسینیه امیرچخماق کالبدی منحصر به فرد داشته و میدان امیرچخماق جز اولین میدان‌هایی شهری ایران بوده که دارای نظام کالبدی منحصر به فرد که از سه میدان تشکیل شده که اینها با هم مجموعه شهر را می‌ساختند که در حال حاضر به این نظام توجه نشده در صورتی که باید به آن احترام گذاشته می‌شد. وی افزود: انتخاب مصالح، طرح‌ها و رنگ‌ها و تکنولوژی ساخت، نظام کالبدی را تشکیل می‌دهند.اگر بخواهیم در کنار یک اثر تاریخی چیزی بسازیم باید به نظام کالبدی اثر تاریخی توجه شود. در خصوص این اثر طبق نظر دکتر هادی ندیمی از بزرگان هنر و معماری ایران و استاد نمونه کشوری، نظام کالبدی ساخت‌و سازهای جدید در مجاورت این بنای عظیم (میدان امیرچخماق) بسیار غیرکارشناسانه و مبتدی است و حتی از لحاظ مقیاس تناسبات تکنولوژی ساخت و همچنین انتخاب اشکال و فرم‌ها بی‌توجه به مجموعه امیرچخماق است در نتیجه لازم است با فکر و اندیشه مناسب نظام کالبدی این ساخت‌وساز تدوین و باتوجه به اصالت و ارزش بنا طراحی گردد در حالی که ساخت‌وساز جدید بامنطق شهر یزد بیگانه است. دکتر مهدوی‌پور تاکید کرد لازم بود قبل از هر اقدامی در جلسه‌ای نظرات بزرگانی چون دکتر ندیمی، دکتر محسن حبیبی و بخصوص دانشکده هنر و معماری یزد که برای حفظ ارزش‌های میراث در بافت تاریخی حضور پیدا کرده، استخراج شود در غیر این صورت وجود دانشکده هنر و معماری در بافت تاریخی یا همجوار با میراث در صورتی که سازمان میراث فرهنگی توجهی ندارد، ضرورت ندارد (لذا همکاری دانشکده هنر و معماری و سازمان میراث فرهنگی در بستری فراهم می‌شود که مطالعات تاریخی و پژوهش در پروژه‌های مشابه است). وی با ارایه سه عکس مغایرت طرح در حال اجرا را با طرح گذشته این بنا نشان داد.

وی در توضیح عکس اول گفت: این عکس این بنا را در سال ۱۳۳۶ نشان می‌دهد که با دقت در این عکس مشاهده می‌شود ضلع شمالی جنب حمام امیرچخماق در لبه ساختمان تکیه، جداره‌ای نبوده و اگر جداره‌ای وجود داشته در قسمت دیگری بوده است که باید با مطالعات دقیق نسبت به اجرای آن تصمیم‌گیری می‌شد.

وی در توضیح عکس دوم گفت: در این عکس نمونه‌هایی از غرفه‌ها و تکنیک‌های ساخت جداره‌های قدیمی روبروی میدان که این تصویر نشان می‌دهد تکنیک ساخت و مقیاس‌ها بسیار با وضع موجود فرق دارد و باید به نظام کالبدی آن توجه شود.

دکتر مهدوی‌پور در توضیح عکس سوم گفت: این عکس به صورت هوایی در سال ۱۳۳۶ گرفته شده که نشان می‌دهد وضع موجود حاصل از خرابی‌ و تخریب‌های صورت گرفته در این سال است و با دقت در آن می‌بینیم هیچ‌کدام از لبه‌ها دارای جداره‌ای که مورد ادعای میراث است وجود ندارد.