یزدفردا
پایگاه خبری و تحلیلیزمان : 27 Tir 1394 - 03:38
شناسه : 107639
بازدید : 9005
خبر آرشیوی :تاریخ انتشار : يکشنبه ۲۰ بهمن ۱۳۹۲
وضعیت اکتشافات معدنی در ایران و جهان
معادن ایران مغفول ماندند
یزدفردا"گروه اكتشاف و زمين شناسي" - اگرچه ایران در رده 15 کشور برتر معدن‌خیز جهان قرار دارد، اما عدم سرمایه‌گذاری اصولی از سوی دولت در این بخش موجب شده تا معادن کشور نتوانند به جایگاه واقعی خود در اقتصاد دست پیدا کنند.
به گزارش یزدفردا به نقل از معادن و صنايع معدني" واکاوی عدم سرمایه‌گذاری در امر اکتشاف چه از طرف دولت و چه از طرف بخش خصوصی علت اصلی «در حاشیه بودن بخش معدن» را نمایان مي‌کند.عدم سرمایه‌گذاری در این بخش موجب شده تا ایران با داشتن بیش از 57 میلیارد تن ذخایر قطعی و احتمالی، با تنوع بیش از 64 نوع ماده معدنی، هیچ‌گاه همگام با دیگر کشورهای برتر معدن‌خیز در هیچ‌یک از ابعاد و حلقه‌های زنجیره ارزش معدن نبوده و نتوانسته جایگاه واقعی بخش معدن را در اقتصاد احیا کند؛ درحالی‌که کشورهای مشابه دارای ذخایر معدنی، همانند استرالیا، کانادا، پرو، آفریقای جنوبی و شیلی با سهم حداقل بالای 8 درصدی معدن در تولید ناخالص داخلی، بخش معدن بسیار پویایی را در اقتصاد خود به وجود آورده و به همین واسطه توانسته‌اند در جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی و داخلی نیز موفق عمل کنند.
از سوی دیگر در صورت عدم سیاست‌گذاری صحیح، سرمایه‌گذاری به موقع و لازم و نظارت کافی در هر مرحله، موقعیت کلی بخش متزلزل شده و منجر به شکست سرمایه‌گذاری در حلقه‌های بعدی و در نهایت افول بخش معدن می‌شود.
براساس گزارشي كه مركز پژوهش‌هاي مجلس تهيه كرده شناخت کلی ذخایر و پتانسیل‌های معدنی منوط به تهیه نقشه‌های پایه‌ای است و در اکثر کشورهای معدن‌خیز جهان که بخش معدن یکی از بخش‌های تاثیرگذار در اقتصاد محسوب می‌شود، مسوولیت تهیه و تدوین اطلاعات پایه به‌عهده دولت و حاکمیت است؛ به‌طوری که تقریبا تمامی بودجه و اعتبار لازم برای این منظور، توسط دولت تامین می‌شود.
اما همان‌طور که مشاهده می‌شود، در تعدادی از کشورها، بودجه اختصاص یافته به این امر، تفاوت معناداری با ایران دارد. این در حالی است که در کشورهای فوق، اکثر مناطق دارای پتانسیل‌های معدنی، دارای اطلاعات پایه در سال‌های قبل بوده و در طول سالیان متمادی نیز دولت‌های آنها در جهت تکمیل اطلاعات، اقدامات لازم را انجام داده‌اند.
این در حالی است که براساس آمار اعلام شده در سال 2009 بودجه اختصاصی دولتی در ایران معادل 1/0 درصد بوده و با سایر کشورها تفاوت معنی‌داری داشته است. براساس این آمار سهم دولت کشورهای استرالیا 18/1 درصد، آفریقای جنوبی 02/1 درصد و کانادا 97/0 درصد بوده است.
اکتشافات معدنی و هزینه‌ها
از سوی دیگر میزان سرمایه‌گذاری صورت گرفته در بخش اکتشاف با میزان حفاری‌های صورت گرفته ارتباط مستقیم دارد. بررسی روند توزیع منطقه‌ای اکتشافات بیانگر این است در سال 2012 بعد از آمریکای لاتین که 25 درصد از کل اکتشاف جهان را برعهده داشته است، آفریقا با 17 درصد از کل اکتشاف جهان در مقام دوم قرار گرفته و کانادا با یک درصد کمتر (16 درصد اکتشاف جهان) در جایگاه سوم قرار دارد. پس از کشورهای نامبرده، استرالیا توانسته 12 درصد از کل اکتشافات جهان را انجام دهد و سایر مناطق جهان 15 درصد از کل اکتشاف را انجام داده‌اند.
منطقه آسیا و پاسیفیک: براساس اطلاعات گروه اقتصادی فلزات (MEG) بودجه اختصاص‌یافته به فعالیت‌های اکتشافی در معادن غیرسوختی در سال 2011 نسبت به سال قبل در حدود 39 درصد رشد داشته است.
آفریقا: بودجه فعالیت‌های اکتشافی در آفریقا در سال 2011 نیز با رشد 71 درصدی نسبت به سال 2010 همراه بوده است.خاورمیانه: اطلاعات آماری دقیقی درخصوص روند هزینه‌های اکتشافی در منطقه خاورمیانه وجود ندارد، ولی براساس تحلیل‌های صورت‌گرفته، فعالیت‌های اکتشافی در کشورهایی مانند ایران، عمان، عربستان، یمن و ترکیه نیز در سال‌های اخیر پیشرفت قابل‌توجهی داشته است.
استرالیا: کل هزینه‌های اکتشاف در بخش معدن استرالیا نیز در سال 2011 در حدود 3 میلیارد دلار بوده که نسبت به سال قبل 32 درصد رشد داشته است.کانادا: در سال 2012 هزینه‌های اکتشاف معدنی در کانادا به 9/3 میلیارد دلار رسیده که در مقایسه با سال 2011 روند کاهشی داشته است.
شرکت‌های سرمایه‌گذار در اکتشاف
از سوی دیگر در 15 سال اخیر بالغ‌بر 84 میلیارد دلار در بخش اکتشاف مواد معدنی در جهان سرمایه‌گذاری شده است که بیش از نیمی از این رقم توسط شرکت‌های بزرگ و بین‌المللی اکتشاف صورت گرفته است.با یک نگاه کلی افزایش صورت گرفته در بودجه اکتشافی جهان از سال 2011- 2002 از حدود 2 میلیارد دلار به بیش از 22 میلیارد دلار افزایش یافته است.
با توجه به مطالب فوق می‌توان نتیجه گرفت که مقوله اکتشاف در مناطق مختلف جهان با رویکردی کاملا اقتصادی و در بستر وجود اطلاعات پایه زمین‌شناسی مناسب و در دسترس، توسط شرکت‌های بزرگ و کوچک در مقیاس جهانی و به صورت برون‌مرزی صورت می‌گیرد و از سال 2002 به بعد نیز روندی فزاینده داشته است.
نحوه تامین مالی شرکت‌های کوچک
مطابق بررسی‌های صورت گرفته اغلب شرکت‌های اکتشافی کوچک از تولید مواد معدنی کسب درآمد نکرده و جهت تامین مالی پروژه‌های اکتشافی بیشتر بر تامین مالی مبتنی بر دارایی اتکا دارند.
بنابراین ظرفیت سرمایه‌گذاری آنها به شدت از شرایط بازار، منافع و چشم‌انداز سرمایه‌گذاران متاثر می‌شود.اما همان‌طور که در بخش‌های پیشین آورده شد، دولت‌ها در تامین مالی این‌گونه شرکت‌ها نه به‌طور مستقیم، بلکه به صورت کاملا هدفمند حمایت موثر می‌کنند.
بررسی وضعیت ایران
ایران با داشتن سابقه طولانی در معدن‌کاری و قرارگرفتن در کمربند مواد معدنی، به‌رغم اکتشافات ناچیز صورت گرفته از ابتدا تا کنون، جزو 15 کشور برتر معدن‌خیز، هم از لحاظ کمیت و هم از لحاظ تنوع مواد معدنی محسوب می‌شود. بنابراین حداقل انتظار از این بخش، حرکت همگام اقتصاد معدن با کشورهای برتر معدن‌خیز در همه حلقه‌های مرتبط و از جمله اکتشاف است.
تفاوت‌های وضعیت اکتشاف در ایران
بررسی‌ها نشان می‌دهد که در اغلب کشورها و مناطق معدن‌خیز جهان تامین اطلاعات پایه زمین‌شناسی در راستای اکتشافات معدنی بر عهده دولت‌ها است.
مقایسه حجم سرمایه‌گذاری در ایران طی سال‌های 1390-1380 نشان می‌دهد که در بهترین حالت کل سرمایه‌گذاری صورت گرفته 1023 میلیارد ریال بود که با احتساب نرخ تسعیر 1226تومان، حدود 834 میلیون دلار تخمین زده می‌شود که در مقایسه با دیگر کشورهای جهان حتی به 1/0درصد آنها نمی‌رسد.
آمار سرمایه‌گذاری صورت‌گرفته در بخش اکتشاف مواد معدنی ایران نشان می‌دهد که کل بخش خصوصی موجود در ایران حتی در اندازه شرکت‌های کوچک مقیاس جهان نیز نتوانسته در این بخش سرمایه‌گذاری کند.
در بخش استفاده از سرمایه‌گذاری خارجی (حضور شرکت‌های بزرگ و کوچک) نیز ایران با توجه به نبود سرمایه‌گذاری به موقع دولت در امر زیرساختارهای اطلاعاتی، تاکنون از توفیق چندانی برخوردار نبوده است. در داخل کشور نیز شرکت‌های بزرگ اکتشافی به معنی واقعی و در مقیاس‌های جهانی هیچ‌گاه تشکیل نشده‌اند و اکثر سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته توسط شرکت‌های بهره‌برداری انجام شده است.
با این مقیاس‌ها می‌توان نکات زیر را در ارتباط با اکتشاف مواد معدنی در ایران بیان کرد: مقیاس سرمایه‌گذاری و توجه دولت به مقوله تهیه اطلاعات پایه در ایران هیچ تناسبی با کشورهای معدن‌خیز در جهان ندارد؛ در ایران برخلاف کشورهای برتر معدن‌خیز، شرکت‌های بزرگ و کوچک اکتشافی نه حضور دارندو نه در داخل تشکیل شده‌اند که در اولین فرصت باید سیاست‌گذاری مناسب برای ایجاد شرکت‌های اکتشافی داخلی با قابلیت‌های جهانی صورت گیرد و زمینه حضور شرکت‌های بین‌المللی اکتشافی فراهم شود؛ نحوه دقیق تامین مالی شرکت‌های اکتشافی در ایران و نظام بازار برای فعالیت‌های اکتشافی تعریف نشده است؛ فعالیت دولت در مراحل مختلف اکتشافی و نوع حمایت دولت در مراحل مختلف، به‌طور دقیق تعریف نشده و با توجه به این موضوع در صورت وجود حمایت‌های ناچیز نیز سرمایه‌گذاری در اکتشاف به اهداف مورد نظر نرسیده است.
از سوی دیگر در صورت عدم سیاست‌گذاری صحیح، سرمایه‌گذاری به موقع و لازم و نظارت کافی در هر مرحله، موقعیت کلی بخش متزلزل شده و منجر به شکست سرمایه‌گذاری در حلقه‌های بعدی و در نهایت افول بخش معدن می‌شود.
براساس گزارشي كه مركز پژوهش‌هاي مجلس تهيه كرده شناخت کلی ذخایر و پتانسیل‌های معدنی منوط به تهیه نقشه‌های پایه‌ای است و در اکثر کشورهای معدن‌خیز جهان که بخش معدن یکی از بخش‌های تاثیرگذار در اقتصاد محسوب می‌شود، مسوولیت تهیه و تدوین اطلاعات پایه به‌عهده دولت و حاکمیت است؛ به‌طوری که تقریبا تمامی بودجه و اعتبار لازم برای این منظور، توسط دولت تامین می‌شود.
اما همان‌طور که مشاهده می‌شود، در تعدادی از کشورها، بودجه اختصاص یافته به این امر، تفاوت معناداری با ایران دارد. این در حالی است که در کشورهای فوق، اکثر مناطق دارای پتانسیل‌های معدنی، دارای اطلاعات پایه در سال‌های قبل بوده و در طول سالیان متمادی نیز دولت‌های آنها در جهت تکمیل اطلاعات، اقدامات لازم را انجام داده‌اند.
این در حالی است که براساس آمار اعلام شده در سال 2009 بودجه اختصاصی دولتی در ایران معادل 1/0 درصد بوده و با سایر کشورها تفاوت معنی‌داری داشته است. براساس این آمار سهم دولت کشورهای استرالیا 18/1 درصد، آفریقای جنوبی 02/1 درصد و کانادا 97/0 درصد بوده است.
اکتشافات معدنی و هزینه‌ها
از سوی دیگر میزان سرمایه‌گذاری صورت گرفته در بخش اکتشاف با میزان حفاری‌های صورت گرفته ارتباط مستقیم دارد. بررسی روند توزیع منطقه‌ای اکتشافات بیانگر این است در سال 2012 بعد از آمریکای لاتین که 25 درصد از کل اکتشاف جهان را برعهده داشته است، آفریقا با 17 درصد از کل اکتشاف جهان در مقام دوم قرار گرفته و کانادا با یک درصد کمتر (16 درصد اکتشاف جهان) در جایگاه سوم قرار دارد. پس از کشورهای نامبرده، استرالیا توانسته 12 درصد از کل اکتشافات جهان را انجام دهد و سایر مناطق جهان 15 درصد از کل اکتشاف را انجام داده‌اند.
منطقه آسیا و پاسیفیک: براساس اطلاعات گروه اقتصادی فلزات (MEG) بودجه اختصاص‌یافته به فعالیت‌های اکتشافی در معادن غیرسوختی در سال 2011 نسبت به سال قبل در حدود 39 درصد رشد داشته است.
آفریقا: بودجه فعالیت‌های اکتشافی در آفریقا در سال 2011 نیز با رشد 71 درصدی نسبت به سال 2010 همراه بوده است.خاورمیانه: اطلاعات آماری دقیقی درخصوص روند هزینه‌های اکتشافی در منطقه خاورمیانه وجود ندارد، ولی براساس تحلیل‌های صورت‌گرفته، فعالیت‌های اکتشافی در کشورهایی مانند ایران، عمان، عربستان، یمن و ترکیه نیز در سال‌های اخیر پیشرفت قابل‌توجهی داشته است.
استرالیا: کل هزینه‌های اکتشاف در بخش معدن استرالیا نیز در سال 2011 در حدود 3 میلیارد دلار بوده که نسبت به سال قبل 32 درصد رشد داشته است.کانادا: در سال 2012 هزینه‌های اکتشاف معدنی در کانادا به 9/3 میلیارد دلار رسیده که در مقایسه با سال 2011 روند کاهشی داشته است.
شرکت‌های سرمایه‌گذار در اکتشاف
از سوی دیگر در 15 سال اخیر بالغ‌بر 84 میلیارد دلار در بخش اکتشاف مواد معدنی در جهان سرمایه‌گذاری شده است که بیش از نیمی از این رقم توسط شرکت‌های بزرگ و بین‌المللی اکتشاف صورت گرفته است.با یک نگاه کلی افزایش صورت گرفته در بودجه اکتشافی جهان از سال 2011- 2002 از حدود 2 میلیارد دلار به بیش از 22 میلیارد دلار افزایش یافته است.
با توجه به مطالب فوق می‌توان نتیجه گرفت که مقوله اکتشاف در مناطق مختلف جهان با رویکردی کاملا اقتصادی و در بستر وجود اطلاعات پایه زمین‌شناسی مناسب و در دسترس، توسط شرکت‌های بزرگ و کوچک در مقیاس جهانی و به صورت برون‌مرزی صورت می‌گیرد و از سال 2002 به بعد نیز روندی فزاینده داشته است.
نحوه تامین مالی شرکت‌های کوچک
مطابق بررسی‌های صورت گرفته اغلب شرکت‌های اکتشافی کوچک از تولید مواد معدنی کسب درآمد نکرده و جهت تامین مالی پروژه‌های اکتشافی بیشتر بر تامین مالی مبتنی بر دارایی اتکا دارند.
بنابراین ظرفیت سرمایه‌گذاری آنها به شدت از شرایط بازار، منافع و چشم‌انداز سرمایه‌گذاران متاثر می‌شود.اما همان‌طور که در بخش‌های پیشین آورده شد، دولت‌ها در تامین مالی این‌گونه شرکت‌ها نه به‌طور مستقیم، بلکه به صورت کاملا هدفمند حمایت موثر می‌کنند.
بررسی وضعیت ایران
ایران با داشتن سابقه طولانی در معدن‌کاری و قرارگرفتن در کمربند مواد معدنی، به‌رغم اکتشافات ناچیز صورت گرفته از ابتدا تا کنون، جزو 15 کشور برتر معدن‌خیز، هم از لحاظ کمیت و هم از لحاظ تنوع مواد معدنی محسوب می‌شود. بنابراین حداقل انتظار از این بخش، حرکت همگام اقتصاد معدن با کشورهای برتر معدن‌خیز در همه حلقه‌های مرتبط و از جمله اکتشاف است.
تفاوت‌های وضعیت اکتشاف در ایران
بررسی‌ها نشان می‌دهد که در اغلب کشورها و مناطق معدن‌خیز جهان تامین اطلاعات پایه زمین‌شناسی در راستای اکتشافات معدنی بر عهده دولت‌ها است.
مقایسه حجم سرمایه‌گذاری در ایران طی سال‌های 1390-1380 نشان می‌دهد که در بهترین حالت کل سرمایه‌گذاری صورت گرفته 1023 میلیارد ریال بود که با احتساب نرخ تسعیر 1226تومان، حدود 834 میلیون دلار تخمین زده می‌شود که در مقایسه با دیگر کشورهای جهان حتی به 1/0درصد آنها نمی‌رسد.
آمار سرمایه‌گذاری صورت‌گرفته در بخش اکتشاف مواد معدنی ایران نشان می‌دهد که کل بخش خصوصی موجود در ایران حتی در اندازه شرکت‌های کوچک مقیاس جهان نیز نتوانسته در این بخش سرمایه‌گذاری کند.
در بخش استفاده از سرمایه‌گذاری خارجی (حضور شرکت‌های بزرگ و کوچک) نیز ایران با توجه به نبود سرمایه‌گذاری به موقع دولت در امر زیرساختارهای اطلاعاتی، تاکنون از توفیق چندانی برخوردار نبوده است. در داخل کشور نیز شرکت‌های بزرگ اکتشافی به معنی واقعی و در مقیاس‌های جهانی هیچ‌گاه تشکیل نشده‌اند و اکثر سرمایه‌گذاری‌های صورت گرفته توسط شرکت‌های بهره‌برداری انجام شده است.
با این مقیاس‌ها می‌توان نکات زیر را در ارتباط با اکتشاف مواد معدنی در ایران بیان کرد: مقیاس سرمایه‌گذاری و توجه دولت به مقوله تهیه اطلاعات پایه در ایران هیچ تناسبی با کشورهای معدن‌خیز در جهان ندارد؛ در ایران برخلاف کشورهای برتر معدن‌خیز، شرکت‌های بزرگ و کوچک اکتشافی نه حضور دارندو نه در داخل تشکیل شده‌اند که در اولین فرصت باید سیاست‌گذاری مناسب برای ایجاد شرکت‌های اکتشافی داخلی با قابلیت‌های جهانی صورت گیرد و زمینه حضور شرکت‌های بین‌المللی اکتشافی فراهم شود؛ نحوه دقیق تامین مالی شرکت‌های اکتشافی در ایران و نظام بازار برای فعالیت‌های اکتشافی تعریف نشده است؛ فعالیت دولت در مراحل مختلف اکتشافی و نوع حمایت دولت در مراحل مختلف، به‌طور دقیق تعریف نشده و با توجه به این موضوع در صورت وجود حمایت‌های ناچیز نیز سرمایه‌گذاری در اکتشاف به اهداف مورد نظر نرسیده است.