یزدفردا
پایگاه خبری و تحلیلییزدفردا"سد کریت طبس، کهن‌ترین و بلندترین سد قوسی جهان است.
سد کریت در 65 کیلومتری جنوب شرق شهرستان طبس در ادامه جاده روستای چیروک در میان رشته کوههای شتری قرار دارد که قدیمی ترین سد قوسی جهان محسوب می شود و قدمت آن به دوران پیش از اسلام بر می گردد.
از تاریخ دقیق ساختمان این بند اطلاعاتی در دست نیست ،روایات مختلفی درباره قدمت بند کریت نقل شده ، برخی آن را متعلق به دوران پیش از اسلام ،دوره مغول و برخی متعلق به ۷۰۰ سال قبل می‌دانند.
هانری گویلو این بنا را به دوره مغول نسبت داده است. همچنین در كتاب آب و آبیاری در ایران و نگرشی بر سد های ایران سابقه این بند را 400 سال قبل نوشته اند.
روایات مستندی حکایت از تعمیر این سدیا بند در اواسط قرن پنجم هجری دارد و گویای آن است که زمان ایجاد سد کریت پیش از قرن پنجم ، یعنی عمر سد بیش از یک هزار سال می تواند باشد و روایاتی هم گویای آن است که حدود ۱۵۰ سال قبل چهار متر به ارتفاع بند افزوده شده که این افزایش سبب جلوگیری از متروکه شدن این بند شده است.
به‌طور کلی با توجه به تنوع مصالح به‌کار رفته و ساختار کلی بنا که در مرحله تعمیر روی آن انجام گرفته، می‌توان استنباط کرد که بند کریت متعلق به چند دوره تاریخی مختلف است.
سد کریت را «شگفت‌آورترین دست‌آورد بشر در قرون وسطی» است و از ۲ هزار سال پیش تا اوایل قرن بیستم، بلندترین سدهای قوسی جهان «کریت طبس»، «ایزد خواست فارس» و «کبار قم» بودند که همگی در ایران احداث شده و در این میان سد کریت طبس با ارتفاع ۶۰ متر برای مدت ۵۵۰ سال بلندترین سد جهان محسوب می‌شده و هم‌اکنون نیز یکی از بزرگ‌ترین شاهکارهای صنعت مهندسی ساختمان به‌شمار می‌رود.
احداث سد بر روی طاق برای حذف تونل انحراف، به کارگیری برج آبگیری برای کاهش سرعت آب و استفاده از گزینه مقاوم در مقابل سیلاب نمونه های عالی از خلاقیت و روش ابتکاری درساختن این سد می باشد.
سد کریت نمونه عالی از طراحی و ساخت سد در بهترین و علمی ترین نقطه و ساختگاه است و این بیانگر دقت و دانش علم سدسازی در قدیم الایام در کشور باستانی ایران است.
یکی از ویژگی‌های منحصر به فرد این بنا که هنر سدسازی ایرانیان را آشکار می‌کند قوسی بودن آن است و بندهای قوسی مقاومت بیشتری در مقابل فشارهای ناگهانی، زلزله و حوادث طبیعی داردو زلزله سال 1357 طبس با شدت هفت و هشت دهم ریشتر و حداكثر شتاب 0.75 گرم نیز موجب خسارات عمده ای به سد نشده است.
بخشی از طاق آجری آن كه در پایین بند وجود دارد در ناحیه تیزه از بین رقته در نتیجه طرح كامل آن محو شده است.آجرهای مربعی شکل ، سنگ و ساروج ، آهگ و خاک رس ازعمده ترین مصالح به کاررفته در سد است.
در بدنه بند سد تعدادی تنبوشه سفالی دیده می شود که از آنها برای تخلیه بند یا آبگیری استفاده می شده ،در بدنه بند دریچه و مجرایی بر انتقال آب به پشت بند وجود داشته و سورا خ های متعددی در ارتفاع بند وجوددارد كه اندازه های دقیق و متناسبی دارد . این سوراخ ها به نام قفل خوانده می شود .
لازم به ذکر است که این سد به شماره ثبتی 3523 و در تاریخ 28/12/79 در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.