یزدفردا
پایگاه خبری و تحلیلیمسجد بياق خان شماره ثبت ملّي : 2794
موقعيت مكاني
مسجد بياق خان در ضلع شمالي خيابان قيام، محلۀ دروازه مهريز ودر قوس انتهاي بازار خان واقع شده است .
باني
مسجد بیاق خان به دستور محمّد ولی میرزا درسده سیزدهم احداث گردید.
منابع تاريخي
مؤلّف جامع جعفري در بارۀاحداث مسجد بياق خان چنين نگاشته است:((يكي از بناهايي كه در زمان سلطنت فتحعلي شاه وحكمراني شاهزاده محمّد ولي ميرزا بر يزد ، در اين ديار داير گرديد ، مسجد بياق خان ، واقع در خارج حصار شهر، پشت كاروانسراي خان بوده است.))
بر اساس نوشته هاي كتاب شناسنامة اجمالي بناها ومحوطه هاي تاريخي استان يزد قدمت بناي مسجد بياق خان به اواخر عهد زنديه و اوايل دوران قاجاريه برمي گردد . مطالب مذكور با توجه به گزارشهای منابع تاريخي محلّي همچون جامع جعفري نادرست به نظر مي رسد .
مشخصات بنا
مسجد بياق خان از مصالح خشت وگل وآجر ساخته شده و مشتمل بر تابستانخانه ، گرمخانه وصحن است. گرمخانۀ مسجد در ضلع شرقي تابستانخانه ودر سطحي پايين تر از آن قرار دارد . پوشش گرمخانه كه از تابستانخانه وسعت كمتري دارد به صورت طاق وتويزه وآجري است. تابستانخانه تا ارتفاع 5/1 متري كف آن آجري وبقيّة قسمتها سفيد كاري‌است . رديف ستونها، فرم قوس ها وقد پاي بلند آنها فضاي تابستانخانه مسجد را دلنشين می کند . مسجد در كنار بازار ،با اختلاف ارتفاعي حدود 5/3 متر از كف بازار پائین تربنا شده و از سمت شمال وغرب با پله هايي از صحن مسجد به بازار راه مي يابد .
در سالهاي اخير ديوارهاي صحن را با آجر سفال نما سازي نموده ودرب هاي فلزي بزرگ در ورودي هاي تابستانخانۀ مشرف به صحن نصب گرديده است. هردو ورودي مسجد داراي كتيبه كاشي تخت ومتأخرمی باشدكه نام مسجد را در خود جاي داده است.
اين مسجد داراي ايوان بزرگ تابستاني با هشت ستون در وسط ونیزگرمخانه ای با هشت ستون است .
همچنین مسجددو درب ورودي از بازار خان دارد : یکی با سيزده پلّۀ به داخل مسجد مي رسد وديگري از سمت بازار زرگرها با هشت پله به داخل صحن منتهي مي شود.تابستانخانه در ضلع جنوب شرقی مسجد واقع است واخيراً دستخوش ساخت وساز جديد شامل هشت ستون وپانزده سقف گنبدی بر روي قوسهاي جناغي شده است . این مسجد پنج درب آهني بزرگ به سمت حياط دارد. درسمت شرق مسجد ، شبستان تابستاني با هشت ستون وپانزده سقف گنبدی كوچكتر از شبستان جنوبي واقع است . نماي داخلي اين شبستان آجري و با بند كشي گچ مي باشد وداراي يك درب ورودي 2× 1 متر است که به شبستان جنوبي راه دارد وبا راهرويي به حياط منتهي مي شود .در پشت اين راهرو يك اتاق به عنوان وضو خانه وپشت آن سرويس مسجد قراردارد.مسجد سمت شمال ومغرب فاقد بنا است . نماي داخلي حياط از كاهگل ،شبستان جنوبي سفيد كاري با گچ ومحراب آن گچكاري جديد است .
كتيبه هاي تاريخي
بر زيلويي به تاریخ 1242 خوانده شد :
(( وقف مؤبّد صحيح شرعي فرمودند سر كار بلقيس آثار مهدعليا نواب مستطاب عليه عاليه اين فرد زيلو را بر مسجد جديد البنای خودكه كافه مسلمانان بر روي آن نماز گزاردند واز منافيات وقت محترز باشند وبدون عذر شرعي از موضع مزبور بيرون نبرند . خلاف كننده به لعنت ابدي گرفتار باد . سنة 1242. عمل ابن كافي محمد علي .))
زيلوهاي ديگر آن اثر عزيزبيك اشرف ميبدی به تاريخ ربيع الثاني 1242 وعلي رضا ولد مرحوم ابراهيم ميبدي سنة 1242 وابن ميرزا علي ابوالحسن ميبدي به سال 1242 است.
پايگاه پژوهشي ميراث فرهنگي يزدفردا
