یزدفردا
پایگاه خبری و تحلیلی
مسجدپشت باغ شماره ثبت ملّي : 3810
موقعيت مكاني :
مسجد بزرگ پشت باغ در ضلع جنوبي خيابان شهيد رجايي ، محله پشت باغ ودركوچه پشت باغ واقع شده است .
باني
بنا به استناد مندرجات متون تاريخي باني مسجد مذكور مشخص نيست .
منابع تاريخي
در كتاب يادگارهاي يزد آمده است:« ... بنا بر ضبط عبدالوهاب طراز اين مسجد در سال 1220 ه .ق ساخته شد.»
مشخصات
مسجد بزرگ پشت باغ داراي صحن،ايوان تابستاني وگرمخانه است. گرمخانه مسجد درضلع شمالي تابستانه وصحن قراردارد .مصالح بكار رفته در تابستانخانه آجر مي‌باشد كه پايه ها وسقفها نيز با همان مصالح بصورت تزئينات خفته و راسته تزئين گرديده است.دو طرف ايوان محلي جهت مناره مسجد در نظر گرفته اند، اما ساخته نشده است .
بطور كلي مي‌توان گفت، فرم قوسهاي بكار رفته در مسجد و آجري بودن تمام قسمتهاي ايوان، درمقايسه با مساجد محّله اي شهر يزد،جاذبه‌اي خاصي به بنا بخشيده است .
ايوان در طرفين داراي نيم طبقه واز هر طرف راه پله اي به قرينه جهت دسترسي به آن احداث گرديده است .كف بام ايوان آجر فرش و سمت مسطح آن كاهگل شده است . درمحراب مسجد سنگ مرمر نصب شده و بر بالاي محراب و بقاياي بادگير با شش قفسه به چشم مي خورد .
موضوع قابل توجه ديگر خزينه آب انبار است كه در قسمت زيرين صحن وگرمخانه مسجد مي گذردو يك راه پله با ورودي كم عرض ومحدود در غرفه ضلع شرقي ايوان جهت دسترسي به بام خزينه آب انبار وجود دارد .
جزرهاي بين صفه هاي شرقي وغربي صحن با كاشيهاي تخت هفت رنگ پوشيده شده است . گرمخانه مسجد نيز با پوششي از طاق وتويزه و پايه هايي قوي ، سفيد كاري گرديده، وبه تازگي تمام قسمت هاي گرمخانه سنگ چيني شده است . ديوار محراب مسجد از كاشيهاي تخت با تركيب رنگهاي زرد ، لاجوردي ، مشكي وفيروزه اي پوشيده است . در ضلع شمال غربي گرمخانه مسجد، ساباطي قراردارد كه فضاي بالاي سقف ساباط به مسجد متعلق است . در داخل مسجد بين گرمخانه وفضاي مذكور شبكه آجري ديده مي شود.
بردرب بزرگ چوبي مسجد خطوط هندسي منظمي طراحي گرديده وپلاك ثبتي در قطعه كوچك برنجي به شماره 3386 ناحيه 2 يزد درج است .
سردر ورودي اصلي تخريب ونوسازي شده است و آب انبارآن سردري ساده وآجري داردكه ورودي آن در ضلع شمالي گرمخانه مجاور ساباط موجود قرار گرفته است . راه پلّه آب انبار وخزينه آن در قسمت تحتاني گرمخانه وصحن وتابستانخانه قراردارد.
محراب گرمخانه با كاشي هاي مربع25× 25 با نقوش گل و بوته دار دورة قاجاري مزّين شده است. بر زيلوهاي مسجد تاريخ 1223 وعمل كافي كاشف الميبدي و برزيلوي ديگردر تابستانخانه سنه 1223 ه. ق مشاهده مي شود.
كتيبه هاي تاريخي
سنگ مرمر 68 ×114 سانتيمتر در محراب ايوان تابستاني و به خطّ نسخ، اطراف آن (( اقم الصلوه .... مقاماً محموداً)) ودر پيشاني (( لا اله الا الله محمد رسول علي ولي الله )) نقر شده است .
لوح كاشي 27 * 33 سانتي متر مربوط به باقر صادق متوفي در1130 منصوب بر جزر دست چپ مدخل و به خط نستعليق اين اشعاربرآن نوشته شده است.
« چون باد ...تند وزيدي [ و] گذشتي يك غنچه از ايـن باغ نچيدي وگــذشتي
در مـــنزل دنيا عرقي خشك نكردي چون بـــاد سراسيــم رسيدي و گــذشتي
در بزم ز كمتر فرصتي ســاقي دوران يك ساغر مهلت نــــكشيدي وگــذشتي
اي نور بصر بيش نـــــظر جا نگرفتي چون خون دل از ديده چكيدي وگذشتي
چون جلوه در اين بـــاغ نيفتادقبولت يــك بـار سـراســـر نچميدي وگــذشتي
از زال فلك عشوه نبودي چوپسندت آن عشوة نـــازش نـــخريدي وگــذشتي
فرياد كه در محل خونباره گــــردون جز صورت مخالف نـشنيدي وگــذشتي
چون طاير بسمل از ستــم چــــــــرخ درخــون دل خويــش طپيدي وگـذشتي
سربازي از ايام تو را كرد ســـــكندر چون گوي به بـازارچه دويدي وگذشتي
ساقي عوض باده چو زهر اجــلت داد ناچـار از آن زهــر كــشيدي وگــذشتي
اي باقرصادق به تو صد حيف كه آخر در راه وفا جــــــان بـسپردي وگــذشتي
يا شاه شهيـــدان چو شفيع شهــــدايي بر درگــه تو آمده بــــاقر به گــــدايي»
پايگاه پژوهشي ميراث فرهنگي شهر تاريخي يزد يزدفردا