یزدفردا

زندگی نامه آیة اللّه حاج سید محمد محقق داماد
الگوی اجتهاداحمد محیطی اردکانی

مرحوم آیة اللّه حاج سید محمد محقق داماد به سال 1325ه.ق(1) در خانواده‏ای روحانی - که به تقوا اشتهار داشتند - در احمد آباد اردکان به دنیا آمد.

آن مرحوم مانند جدّ خود پیامبر اکرم (ص)قبل از ولادت پدر را از دست داد و در شش سالگی مادرش از دنیا رفت.

پدر بزرگوارش روحانی مخلص به نام سید جعفر موسوی از علاقمندان واقعی خاندان پیامبر (ص)بود. او قبل از تولد فرزند به شوق زیارت عتبات عالیات با پای پیاده از وطن خود خارج شد و در همین سفر روح پاکش به ملکوت اعلی پیوست.(2)

حاج سید محمد پس از تحصیل علوم مقدماتی در اردکان راهی شهر یزد شد و از محضر استادان بزرگ آن زمان در یزد کسب فیض نمود.



استادان وی در یزد
-1حجة الاسلام حاج سید یحیی واعظ یزدی ( متوفای 1362هق)
وی از وعاظ بزرگ در احمد آباد اردکان متولد گردید و در شهر یزد به تحصیل و تدریس پرداخت سپس به اصفهان رفت و از علمای اعلام، آقای سید مهدی درچه‏ای، شیخ اسداللّه قمشه‏ای، میرزا جهانگیر خان قشقایی و آقا میرزا احمد مدرّس بهره‏مند گردید.(3)



-2سید حسین باغِ گندمی.

وی از شاگردان برجسته آیت اللّه العظمی حاج سید محمد کاظم طباطبایی یزدی بود که سالها در عتبات از محضر علما کسب فیض نمود و سپس به وطن خود یزد بازگشته به امر تدریس مشغول گردید.(4)



-3سید احمد مدرس

وی از مدرسین ماهر و معروف یزد بوده و حجةالاسلام ریحان یزدی نیز از شاگردان او محسوب می‏شود.(5)



-4آیة اللّه حاج شیخ غلامرضا فقیه یزدی ( 1378 - 1295ه.ق)

وی فرزند حاج ابراهیم یزدی ( کوچه بِیُکی) است که در سال 1309ه.ق وارد حوزه علمیه مشهد گردید و بعد از تحصیل علوم ادبی و اندکی فقه و اصول و کلام همراه آقا سید حسن قوچانی معروف به آقا نجفی با پای پیاده و رنج فراوان از مشهد به یزد و سپس به اصفهان رفت.(6)

وی پس از پنج سال اقامت در اصفهان و تحمل زحمت و تنگدستی زیاد در سال 1319ه.ق عازم نجف شد و از محضر علمای بزرگواری چون حاج میرزا حسین فرزند حاج میرزا خلیل، و آیت اللّه آسید محمد کاظم یزدی، و آخوند ملامحمد کاظم خراسانی و آشیخ هادی محقق تهرانی و آشیخ محمدباقر شیرازی اصطهباناتی بهره‏مند شد، و به وطن خود یزد مراجعت و در آنجا مقیم گردید.

او، علاوه بر تدریس در حوزه علمیه، اهتمام زیاد، به امر تبلیغ و ارشاد مردم داشت و چون سخنانش از دل بر می‏خواست ناچار بر دل می‏نشست.

نفوذ کلام و نیکویی اخلاقش زبانزد خاص و عام بود. بسیاری از اهالی یزد معتقدند که وی اهل کرامت بود.

آیةاللّه حاج شیخ غلامرضا از آیةاللّه حائری مؤسس حوزه علمیه قم و حاج میرزا سید علی مدرس لب خندقی اجازه اجتهاد داشت. با اینکه در آن زمان گاهی بیش از صد هزار تومان در سال از سهم مبارک امام (ع)به دستش می‏رسید هیچ از آنها استفاده نمی‏کرد و از راه هدایای ناچیزی که مردم در پی تبلیغ و ارشاد به او می‏دادند، به زندگی ساده خویش ادامه می‏داد.

وی در روز جمعه ذیحجه ( 11تیر ) 1338در سن هشتاد و سه سالگی رحلت نمود و در مقبره‏ای کنار مزار امامزاده جعفر یزد به خاک سپرده شد.(7)


مهاجرت به قم
مرحوم آقای داماد در سال 1341ه.ق در سن 16سالگی درست یک سال پس از تأسی حوزه علمیه قم به دست مبارک آیةاللّه حائری یزدی، با راهنمایی استاد به قم مهاجرت نمود.(8)

عنایت خاصی که مرحوم حاج شیخ غلامرضا، موقع بدرقه شاگردش مبذول داشت به اندازه‏ای جالب بود که نظیرش کمتر دیده شده است. آنگونه که استاد معظم حاج آقا موسی شبیری زنجانی دامةافاضاته نقل می‏فرمود: مرحوم آقای داماد وقتی کیفیت آمدن استادش به گاراژ برای بدرقه و کندن لباس و جوراب و پوشاندن آنها بر وی را متذکر می‏شد اشک در چشمانش حلقه می‏زد.(9)


استادان وی در قم
آیةاللّه محقق، در قم نیز از محضر استاتید و آیات عظام کسب فیض نمود که نام تعدادی از آنها از این قرار است:

-1آیةاللّه میر سید علی یثربی کاشانی( متوفای 1380ه.ق)

-2آیةاللّه سید محمد تقی خوانساری( متوفای ) 1371

-3 آیةاللّه میرزا محمد همدانی( متوفای 1365ه.ق)

-4آیةاللّه حاج سید محمد حجّت کوه کمری ( متوفای ) 1372

-6 آیةاللّه حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی( متوفای ) 1355

آیةاللّه مؤسس به این شاگرد عنایت خاص داشت و با داشتن چنین شاگردانی به آینده حوزه علمیه قم دلگرم و امیدوار بود.

همین عنایت استاد و موقعیت ممتاز علمی و تقوایی وی سبب شد که مرحوم آیةاللّه حائری وی را به دامادی خود بپذیرد و از آن روز به لقب داماد مشهور و معروف گردید.(10)


تشکیل حوزه درسی
او پس از ارتحال استادش آیةاللّه حائری، رسما تدریس در حوزه علمیه قم را شروع کرد و در مدت کوتاهی محضر درسش محل تجمع فضلای بنام حوزه گردید.

وی به قدری به امر تدریس اهمیت می‏داد که در ایام تعطیل دروس حوزه نیز به تدریس و تربیت طلاب می‏پرداخت در محضر محقق داماد دانشوران بزرگی تربیت شدند که نام برخی از آنان را زینت بخش این مقاله می‏آوریم.

-1شهید حاج شیخ مرتضی مطهری

-2شهید سید محمد حسین حسینی بهشتی

-3شهید حاج شیخ عبدالرحیم ربانی شیرازی

-4امام موسی صدر

-5شهید دکتر محمد مفتح همدانی

-6شهید حاج شیخ علی قدوسی

-7شهید حاج آقا مصطفی خمینی فرزند رهبر کبیر انقلاب اسلامی ایران

-8حاج شیخ مرتضی حائری یزدی

-9حاج شیخ احمد پایانی

و...

و تعداد کثیری از استادان بزرگوار حوزه علمیه که هم اکنون بر کرسی تدریس اندوخته‏های علمی و عملی خویش را در اختیار شاگردان قرار می‏دهند و چون استاد خویش آیةاللّه محقق داماد به تعلیم و تربیت شاگردان مشغولند بعضی از آنها عبارتند از:

-1عبداللّه جوادی آملی.

-2حاج آقا موسی زنجانی.

-3میرزا علی احمد میانجی.

-4سید حسن طاهری.

-5حاج شیخ ناصر مکارم شیرازی.

-6حاج شیخ حسین مظاهری اصفهانی.

-7حاج شیخ محمد تقی ستوده اراکی.

-8حاج سید علی محقق( فرزند آن مرحوم) .

-9حاج شیخ حسین نوری همدانی.

-10محمد مؤمن قمی.

-11سید جلال طاهری اصفهانی.(11)



ویژگیهای اخلاقی
این فقیه فرزانه، به تدریس فقه و اصول و پرورش فضلاء، علاقه فراوانی داشت و از برجسته‏ترین استادان حوزه محسوب می‏شد.

روزهای آخر عمر از عارضه سکته قلبی رنج می‏برد از ماه مبارک رمضان به بعد در منزل بستری گردید وقتی همه طبقات مخصوصا شاگردانش به دیدار وی می‏رفتند، گاهی اوقات که ساعت درسشان فرا می‏رسید و خود را از شرکت در جلسه درس محروم می‏دید. اشک می‏ریخت و این جملات پر ارزش را می‏فرمود:

« من از مرگ نمی‏ترسم ولی از این می‏ترسم که وجود عاطل و باطلی باشم و نتوانم انجام وظیفه شرعی کنم» .(12)

حضرت آیةاللّه مؤسس در حق ایشان می‏فرمود:

« آقای داماد از خوش فکرترین شاگردان من است» .

او بسیار خوش مجلس، شوخ و شیرین سخن بود، به مقامات ظاهری دنیا اهمیّت نمی‏داد. بسیار متواضع، بی‏اعتنا به جاه و جلال ظاهری و با زهد و پارسایی زندگی را سپری کرد.(13)

گاهی که به مناسبت خاص در مسند ارشاد و وعظ قرار می‏گرفت سخنانش در دلهای شنوندگان اثر بسیار عمیقی داشت و به هنگام دعا و مناجات و مراسم سوگواری هر بیننده‏ای تحت تأثیر حالت روحانی و چشم اشکباری وی قرار می‏گرفت.(14)



وفات
این عارف عظیم الشأن در چهارشنبه 2ذی حجه 1388بر اثر سکته قلبی پس از 75روز بیماری دار فانی را وداع و به معبود خویش پیوست. اهالی قم بعدازظهر همان روز پیکر پاک ایشان را با اندوه فراوان و چشمان گریان تشییع نموده در مقبره‏ای از مقابر شرقی صحن مطهر حضرت معصومه (ره)مقابل ایوان آینه به خاک سپردند.

سپس به پاس تجلیل از مقام علمی و زهد و تقوای ایشان از طرف مراجع عالیقدر و اساتید حوزه و شاگردان آن مرحوم و مردم متدین شهرها مراسم فاتحه برگزار گردید.(15)



فرزندان
از وی فرزندان لایق و شایسته‏ای باقی مانده است که از میان آنها حضرت حجةالاسلام و المسلمین حاج سید علی محقق، از اساتید محترم حوزه علمیه قم و عضو جامعه مدرسین و از ائمه جماعت مسجد بازار قم می‏باشند که به جای مرحوم پدر بزرگوارشان اقامه جماعت می‏نمایند و حضرت حجةالاسلام و المسلمین حاج سید مصطفی محقق که از فضلا و مدرسین حوزه بوده مدت طولانی ریاست سازمان بازرسی کل کشور جمهوری اسلامی ایران را بر عهده داشتند و در موضوعات مختلفی صاحب تألیف می‏باشند.(16)



آثار
آثار علمی چندی از آیةاللّه محقق داماد باقی مانده است که از جمله حواشی بر عروةالوثقی است که به قلم خود آن مرحوم نگارش یافته است.

بعضی از شاگردان آن مرحوم نیز دروس استاد را تقریر و به رشته تحریر در آورده‏اند که برخی از آنها به زیور طبع آراسته گردیده است.

از میان آن شاگردان که تقریر بحث‏های استاد را نگاشته‏اند، چند نفر را نام می‏بریم:

-1استاد حاج شیخ عبداللّه جوادی آملی که مباحث حج، صلوة، صوم، اعتکاف، خمس، و قسمت عمده زکات را تقریر و به رشته تحریر در آورده‏اند، دوره « کتاب الحج» در سه جلد طبع و نشر گردیده و کتاب صلوة نیز زیر چاپ است.

-2استاد ناصر مکارم شیرازی، دوره اصول ایشان را نوشتند.

-3حاج سید جلال الدین طاهری اصفهانی، مبحث طهارت و دوره اصول را تقریر نمودند.

-4حاج شیخ محمد مؤمن، بحث صلوة را نوشته‏اند.(17)

در این اواخر برای زنده نگهداشتن یاد آن فقید سعید، کمیسیون نامگذاری اماکن اردکان، خیابانی را در انتهای خیابان آیةاللّه خامنه‏ای اردکان به نام آیةاللّه داماد نامگذاری نموده است.(18)


مرقد منوّر
مقبره‏ای که مرحوم آیةاللّه داماد در آن به خاک سپرده شده، اتاقی در حدود 12متر مربع می‏باشد، که مرقد آن بزرگوار در وسط آن و روی قبر، سنگ برجسته‏ای در حدود 70 * 110سانتی متر قرار دارد که بر روی آن چنین حجّاری شده است:

لقد لبّی ربّه الکریم

مزار عالم ربانی فقیه اهل البیت مرحوم آیةاللّه حاج سید محمدتقی داماد یزدی قدس سره که مقارن با تأسیس حوزه علمیه قم به این شهر مهاجرت و از محضر آیةاللّه حائری( قده) استفاده کامل نموده و سپس به ابتکار و تحقیق مخصوص به خویش به تدریس خارج اشتغال، تا به فاصله اندکی فضلاء عظام به محضرش آشنا و تحقیقات علمی و فتاوی عمیق آن فقیه عالیقدر زبانزد مراکز مهم اجتهاد و استنباط شد و با تدریس مداوم فقه و اصول و اهتمام به تعلیم و تربیت فضلاء حوزه مقدسه رسالت علمی و دینی خویش را انجام داد و سرانجام روز چهارشنبه دوم ذی حجه سنه 1388اختر فروزان آسمان تحقیق در سن شصت و پنج سالگی دعوت حق را لبیک گفته حشره اللّه مع اجداده و تغمّده بغفرانه» .



علمای مدفون در این مرقد
در این مرقد منور عالمان بزرگوار دیگری نیز مدفونند که باعث عظمت و نورانیت بیشتر این مکان می‏باشند، مختصری از زندگی آنان چنین است:

-1آیةاللّه حاج آقا سید مرتضی علم الهدی جزایری که از عالمان بزرگ مقیم اهواز بود و بعد از رحلتش او را به قم آوردند و در این مکان به خاک سپردند.

روی سنگ مرقدش چنین نوشته است:

بسمه تعالی

کل من علیها فان و یبقی وجه ربک ذی الجلال و الاکرام

مرقد منور و آرامگاه علیین مکان عالم ربانی و فقیه صمدانی جامع المعقول و ا لمنقول حاوی الاصول و الفروع قطب المجتهدین و فخر العلماء العالمین ابی المفاخر و المکارم و آیةالتقی و علم الهدی مرحوم آیةاللّه العظمی آقای حاج آقا سید مرتضی علم الهدی جزایری ابن العلامة الفهامة الحاج سید محمدرضا قدسی جزایری شوشتری قدس سرهما رحلت نابهنگام آن مرحوم روز یکشنبه هیجدهم ماه ربیع الاول سال 1393قمری مطابق دوم اردیبهشت .1352

-2 آیةاللّه حاج میرزا علی آقا غروی علیاری( 1417 - 1319ه.ق)

وی پس از تکمیل دروس سطح در زادگاهش شهر تبریز، در سال 1341ه.ق عازم شهر مقدس نجف شد و از محضر اساتید بزرگ خوشه‏ها برگرفت.

بعضی از آنها عبارتند از:

-1آیةاللّه آقای ضیاء الدین عراقی (1361 - 1278)

-2 آیةاللّه آقا شیخ محمد حسین نائینی غروی (1355 - 1282)

-3 آیةاللّه آقا سید ابوالحسن اصفهانی (1365 - 1284)

-4 آیةاللّه آقا سید محمد حجت کوهکمری (1373 - 1310)(19)

و...

وی پس از رسیدن به جایگاه رفیع اجتهاد و کسب اجازات علمی و فقهی از بزرگان و علمای دین به دیار خویش بازگشت و علاوه بر رسیدگی امور مختلف مردم؛ به توسعه امور فرهنگی اهتمام ورزید و با تشکیل حوزه درس و بحث به تربیت شاگردان علوم اسلامی پرداخت.

ایشان در فقه، اصول، کلام، تفسیر قرآن و دعا دارای تألیفات ارزشمندی است.

آیةاللّه میرزا علی آقا غروی بعد از یک قرن زندگی با برکت در اواخر اسفند 1375ه.ش در حاشیه زدن بر کتاب غایةالقصوی در ترجمه عروةالوثقی مرحوم سید محمد کاظم یزدی با بروز سکته مغزی، بستری گردید و در عصر روز دوشنبه دوم اردیبهشت 1376ه.ش رحلت نمود، پیکر پاک آن عالم وارسته در همین مکان در جوار محقق داماد دفن گردید.(20)

-3آیةاللّه حاج شیخ احمد پایانی ( 1375 - 1306ه.ش)

وی مقدمات علوم دینی را در مدرسه علمیه ملاابراهیم شهرستان اردبیل فرا گرفت و در اوایل سال 1366ه.ق برای ادامه تحصیل عازم حوزه علمیه قم گردید و در کنار تحصیل به تدریس پرداخت و از محضر عالمان بزرگواری چون آیةاللّه سید محمد باقر سلطانی طباطبایی(قده) مدفون در مرقد امام خمینی(ره) ، آیةاللّه نجفی مرعشی(ره) ، و آیةاللّه حاج سید محمد حجت کوه کمری، و آیةاللّه حاج آقا حسین بروجردی، و آیةاللّه سید محمد محقق داماد بهره‏مند گردید.

آیة اللّه پایانی در تدریس مکاسب مرحوم شیخ انصاری و کفایه مرحوم آخوند خراسانی ماهر بود و سالیانی متمادی به این امر پرداخت.

وی بر مکاسب آن مرحوم شرح و حواشی دقیقی دارد که دو جلد آن از اوّل مکاسب محرّمه تا آخر بیع ما یقبل التملیک و ما لا یقبل به چاپ رسیده است.

بر کفایة مرحوم آخوند نیز شرحی نوشته‏اند که هنوز مخطوط و ناتمام است. از وی تقریرات بحث بیع مرحوم آیةاللّه حجت و اصول آیةاللّه بروجردی نیز به صورت مخطوط به یادگار مانده است. رساله‏ای در احکام الاراضی و بیع الفضولی نیز به رشته تحریر در آورد. که در مجموعه مقالات کنگره مقدس اردبیلی و شیخ انصاری (ره) به چاپ رسیده است.(21)


در یک نگاه
محقق داماد، سید محمّد
نام های دیگر: آیت اللّه محقق داماد، محقق یزدی،
موطن: اردکان
نام پدر : سید جعفر
تاریخ وفات: 1393قمری

پی نوشتها:
1- در گنجینه دانشمندان، تألیف شیخ محمد رازی، ج 142 2تاریخ تولد را 1321ه.ق ذکر کرده است. اما در زیرنویس ص 97مجلد نور علم ( ش مسلسل ) 17آمده است: بنابر اظهارات یکی از نویسندگان آن مرحوم تاریخ تولد ایشان روشن نبوده و خود آن مرحوم با مقایسه به معاصرین خود بین سال 1323تا 1325را حدس می‏زند.

2- مجله نور علم، نشریه جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ش مسلسل 17شهریور 1365ص .97

3- آینه دانشوران، سید علیرضا ریحان یزدی، با مقدمه و تعلیقات ناصر باقری بیدهندی، ص 378 - 379گنجینه دانمشندان، ج 7ص .462

4- آینه دانشوران، ص 224و .225

5- همان، ص .734

6- سیاحت شرق، تألیف آقانجفی، ص 81تا .155

7- النجوم المسرد فی الصرح الممرد، زیراکس از نسخه خطی، تألیف سید جواد مدرسی یزدی ص .125

8- ماهنامه سیمای اردکان، ش 27ص 3و مجله درسهایی از مکتب اسلام سال دهم شماره × 4ص 225تا .226

9- مجله نور علم، ش 17ص 97تا .98

10- همان، ص 98و ماهنامه سیمای اردکان، ص 3و مجله درسهایی از مکتب اسلام سال دهم شماره 4ص .226

11- همان.

12- همان.

13- همان.

14- همان.

15- همان.

16- مجله نور علم، ش 17ص .102

17- همان.

18- ماهنامه سیمای اردکان، ش 27ص .3

19- بقیةالسلف، با مقدمه هادی هاشمیان، چاپ اول، .1376

20- همان و مجله آینه پژوهش، ش 43ص .110 - 11

21- گفتگو با حجةالاسلام محمد رضا پایانی فرزند آن مرحوم و یادداشتی که از زندگینامه پدر بزرگوارش در اختیار من گذاشت. و مجله آینه پژوهش، ش 43ص .111 -

يزدفردا