یزدفردا

به گزارش میبدخبر: هنر سفالگری یکی از زیباترین و کهن ترین هنرهای سنتی شهرستان میبد است که به دلیل اهمیت اقتصادی قابل توجه و قدمتی که دارد، یکی از عرصه های نمود ذوقی و هنری میبدی هاست. این هنر سنتی دیرینه، در میبد دارای نگاره های متعدد و متنوعی است. بسیاری از آنها به مثابه یک خط تصویری، بیانگر فکر و اندیشه و شرایط اجتماعی و اقتصادی مردم میبد بوده است.

نقوش و نگاره های سفال، بیشتر از جهان مادی و طبیعت و پدیده های عینی سرچشمه می گیرد. هرچند الهام گرفتن از مظاهر ملموس طبیعت حتی ابزار و وسایل زندگی در هنر، یکی از سنت های رایج و معمول در هر منطقه بوده ولی به نوعی مبین آداب، عقاید و افکار سازندگان آن نیز می باشد.

در شهرستان میبد کارگاههای سفالگری بسیاری در کنار هم به تولید انواع محصولات سفالی و سرامیکی اشتغال دارند. مواد اولیه بدنه سفال، معمولا از خاک رس منطقه تامین می شود، ولی بسیاری از کارگاههای نیمه پیشرفته، از مواد سرامیکی کارخانه های صنعتی یا نیمه صنعتی محلی استفاده می کنند. رنگ بدنه محصولات این کارگاهها سفید است. شکل دهی محصولات معمولا با چرخ سفالگری انجام می گیرد، ولی استفاده از ماشین های دستی جیگر و جولی و روش ریخته گری دوغابی نیز رایج  است.

متاسفانه امروزه به دلایل مختلف از مواد اولیه نامرغوب گرفته تا تکراری و بی اصولی شدن نقوش، به کار بردن فرم های بی مصرف و رنگهای نامتناسب و…، رونق و توسعه این هنر زیبا را از بین برده است. نقاط ضعفی که در قسمت های مختلف فرایند تولید و فروش محصولات، دامن گیر هنر سفالگری و سرامیک سازی میبد شده  باعث گردیده تا  این هنر سنتی در موقعیت تهدید آمیزی قرار بگیرد.

چند سالی است با ورود گردشگران داخلی و خارجی بازار سرامیک فروشی میبد نیز بی بهره از آن نبوده است. اگر در یک روز تعطیل و یا تعطیلات خاص سری به بلوار خرمشهر بزنید به خصوص در ایام نوروز، خوشبختانه با حجم وسیعی از مسافرانی روبرو هستید که سفال میبد را به عنوان هدیه به شهرشان می برند. اما آنچه که در این بین حائز اهمیت است برخی نقوشی است که برخاسته از فرهنگ این شهر نمی باشد. نقوشی که بر اساس آداب و روسوم یک شهر بر سفال ها نقش بسته است کم کم به دست فراموشی سپرده می شود. و شاید تنها یادگار آن خورشید خانم باشد که همچنان همه میبدی ها برای حفظ آن تلاش می کنند.

کافی است با کمی کنکاش متوجه شوید که میبدی های قدیم چقدر دارای ذوق و سلیقه بودند . این را می شود از نقوشی متعددی ک در این زمینه طراحی شده است فهمید. امروزه نقوشی که بر پیکره سفال های میبد نقش بسته است گاها و یا اکثرا فقط صرف فروش در بازار وسلیقه خریدار تهیه می شود.

با یکی از سفالگران که هم صحبت می شوم می گوید هر چند سال یک بار براساس چیزی که در بازار و برای مردم مهم است نقوش سفال هم تغییر می کند تا بتوانیم آن ها را بهتر بفروشیم. نقوش هخامنشی ، زرتشت و… که مربوط به ایران باستان می شود اما هیچ نشانی از فرهنگ غنی سفال گری میبدی را در خود ندارد.

دو پژوهشگر غربی تمامی نقوش سفالگری میبدی را در کتاب هایشان جمع آوری کرده اند و برای ما این میراث را حداقل در کتاب به صورت یک سند به یادگار گذاشته اند.

جی کلاک در سال ۱۳۵۵ در کتاب خود از نقوش خورشید خانم، کبوتر، ماهی، اسب سوار و… به عنوان نقوش میبد نام می برد. (جی کلاک، ۱۳۵۵،۷۰ )

خانم میشلین سان لیور که در سال ۱۹۷۱ میلادی، تحقیقی را در سفال گری میبد به انجام رسانده است. ایشان یک تقسیم بندی در مورد نقوش سفالینه های معاصر بر حسب نوع شکل دارد که به شرح زیر است:

الف- نگاره های هندسی:

۱- تخته دری ۲- بالا خانه ای ۳- تهرانی ۴- سوزنی ۵- چادر شبی ۶- بندی ۷- لوزی  ۸- اصفهانی ۹- خانی ۱۰-  پنجه فرسی ۱۱- قندی ۱۲- پالوده ای ۱۳- قند خراشی ۱۴- هزاره ۱۵- کله قوچی ۱۶- ترنجی ۱۷- تاج ۱۸- تاج دروی      ش ۱۹- هلالی ۲۰- پیچ در پیچ ))( جانب اللهی ، ۱۳۸۵، ۴۹۹)

ب-نگاره های گیاهی :

۱- گل دار ۲- گلدار میز کوبی ۳- تخته ای ۴- بند ساعتی ۵- گل سفیدی ۶- شیرازی ۷- چیت ۸- زلف عروس ۹- قاسم خانی ۱۰- ماکویی ۱۱- قمی ۱۲- بازوبندی ۱۳- محرمات ۱۴- ترنجی ۱۵- کنده تخت ۱۶- اقدرین ۱۷- قلمکار ۱۸- گلدار بادامی ۱۹- برگی ۲۰- بوته بادامی ۲۱- برگ اسفناجی ۲۲- گلدار سروتی( همان، ۵۰۰)

 ج- میوه ها:۱- گلابی دار ۲- آلبالویی ۳- مشهدی ۴- بادامی ۵- ترکه اناری ( همان ، ۵۰۱ )

د- حیوانات :۱- پنجه گربه ای ۲- ماهی ۳- شیر و خورشید ۴- مرغ ۵- بلبل و قفس و  بلبلی ۶- شانه سر  ۷- کبوتر(همان ، ۵۰۲)

ر- طبیعت: ۱- کوه دار ۲- کوه دار خراشی ۳- کمر ۴- تاج نصرت ۵- محرمات سفالی ۶- کرمانی ۷- تخت گوشوار

ز-چهره: خورشید خانم(همان ،۵۰۵)

اینها مجموعه ای از نقوشی است که در صنعت قدیم سفال گری میبد استفاده می شده است و نیاز به احیا دارد. شاید با کمی خوش سلیقگی بتوان این گنجینه ارزشمند فرهنگی و معنوی را دوباره احیا کرد و  نقوش میبدی  را  جایگزین نقوشی  کرد که صنعت سفالگری میبد را در بر گرفته ولی هیچ نشانی از میبد و صنعت بلندآوازه سفالش ندارد کرد. البته این را هم باید گفت که حمایت از صنعت گر نیز در این زمینه باید تمام و کمال صورت بپذیرد. در غیر این صورت طبیعی است که سفالگر ما به سمت نقوشی برود که بازار خرید بهتری را از آن خود می کند.

در زیر تصاویری از کار خانم شیخی ده آبادی را مشاهده می کنید که نقش انار را در سفال های میبد احیا کرده است. پایان نامه این دانشجوی خوش ذوق میبدی تحت عنوان «بررسی فرایند تولید و ایجاد راهکارهای نوآوری در سفال و سرامیک میبد» بوده است که وی برای رساله خود یکی از نقوش شهرمان را احیا کرده است.