یزدفردا

درحوالی روستای خرو دره ای وجوددارد که آب چشمه ها ی کوچک وبزرگ درآن جاری است وکال سردر نامیده می شود.

طبس_ قلی زاده: درحوالی روستای خرو دره ای وجوددارد که آب چشمه ها ی کوچک وبزرگ درآن جاری است وکال سردر نامیده می شود.در این منطقه و در دیواره دره حفره ها و کانال هایی بنام خانه گبر وجود دارد که احتمالا قدمت آن به دوران ساسانیان می رسد. مبدا آبی که  اغلب مزارع و باغات طبس را مشروب می کند و از طریق نهر آبی به طبس منتقل می شود از این ناحیه منشاء می گیرد.

 پس از 45 دقیقه پیاده روی ،خلاف جهت حرکت آبی که درون دره جاریست به چشمه های متعدد آب و بخصوص چند چشمه آب گرم می رسیم که بزرگترین چشمه از درون حفره ای منشا می گیرد که به آبگرم مرتضی علی معروف است. بالاتر از این چشمه ، دره بسیار بسته و تنگ می شود و از دو طرف چشمه های کوچکی به درون دره سرازیر می شوند. در ادامه مسیر به بند شاه عباسی ( طاق شاه عباسی) می رسیم که بنایی تاریخی و زیبا وبا قدمتی بیش از 800سال دارد.

دانشنامه طبس در تشریح آن می نویسد"

برای رسیدن به آبگرم مرتضی علی و طاق شاه عباس  باید از روستای خرو بگذرید و بعد،وارد دهانه دره ای میشوید .

حدود پنج کیلومتر را با پای پیاده طی کنید که بیشتر این مسیر از داخل آب می گذرد. در طول راه، دیواره‌های بلند دره مانندی در دو طرف همراهی تان می کنند که روی آنها حفره‌های کوچک و بزرگ با نظم خاصی قرار گرفته اند. بعضی از این حفره ها، چشمه های جوشان آب هستند که بزرگترین شان به حمام مرتضی علی معروف شده‌ است.

دیواره‌های بلند دره، حفره‌ها و کانال‌هایی دیده می‌شود که با نظم خاص و مهندسی حساب شده‌ای بنا شده‌ است که به آن خانه گبر گفته می‌شود. وی ادامه داد: هرکدام از این حفره‌ها که قدمت آن به دوران ساسانیان یعنی حدود ۱۵۰۰ سال قبل می‌رسد، مقطعی از کانالی هستند که در داخل آن بعد از چاه‌هایی که به ارتفاع حدود ۱۰ متر هستند به دالان بالا می‌رسیم که به اتاقک‌هایی منتهی می‌شود.

 قوس تونل‌های بالایی خانه‌های گبر همانند قوس‌های بناهای دوران ساسانیان است که البته راه دسترسی به داخل این خانه‌ها مشکل و تنها با وسایل کامل صخره‌نوردی و کوهنوردی و توسط افراد خبره ورود به داخل آن امکان‌پذیر است. وی عنوان داشت: پس از حدود ۳۵ دقیقه پیاده‌روی در داخل کال سردره و برخلاف جریان آب، به چشمه‌های متعدد آب به ویژه چند چشمه آبگرم می‌رسیم که بزرگ‌ترین چشمه از درون حفره‌ای منشا می‌گیرد که به حمام مرتضی‌علی معروف است.

 این چشمه در آن واحد دو بخش سرد و گرم دارد که به موازات یکدیگر جریان پیدا می کنند. به این معنی که یک سمت چشمه سرد و سمت دیگر آن گرم است و شما با قدم زدن در آن می توانید یک پای خود را در آب سرد چشمه فرو کنید و پای دیگرتان را در آب گرم آن!

 دلیل این اتفاق آن است که آب گرم چشمه از دیواره سمت راست به داخل رودخانه می ریزد و همین، اختلاف دمایی را در چشمه ایجاد می کند که گاهی به ۱۰درجه هم می رسد! غلظت بیشتر آب گرم و تفاوت ساختاری آن با آب سرد جاری در کف رودخانه باعث می‌شود که این آب ها تا مسافت حدود سیصد متری بستر رودخانه هم پیش بروند در حالی که به طور کامل با هم مخلوط نشده اند و در بستر رودخانه قابل تفکیک هستند! به این ترتیب می بینید که در یک طرف رودخانه آب سرد و در طرف دیگر آب گرم جریان دارد.

 اندکی بالاتر از این چشمه، دره بسیار بسته و تنگ شده و از دو طرف، چشمه‌های کوچکی به صورت نوارهای آویخته شده از دره که با وزیدن نسیمی اشکال زیبایی را پدید می‌آورند به درون دره سرازیر می‌شوند و منظره چشم‌نوازی با عطر آب ایجاد می‌کنند. وی گفت: در ادامه دره‌ی مسیر چشمه آبگرم حمام مرتضی‌علی به طاق زیبای شاه‌عباسی برخورد می‌کنیم که بیش از ۷۰۰ سال قدمت دارد و میان دو کوه نزدیک به هم ساخته شده و بنایی آجری است که در قسمت بالا و یا تاج آن سنگ به کار رفته است.

 طاق‌بند در قسمت پایین شامل طاقی است آجری که پاکار آن بر کوه‌های سنگی دو طرف رودخانه قرار دارد و بلندای طاق تا زیر تیزه آن ۱۷ متر و بلندای آن ۳۰ متر تخمین زده می‌شود که این طاق قدیمی‌ترین بخش بناست که دو قسمتی بودن بنا از نظر زمان ایجاد آن به خصوص از طرف پشت طاق‌بند به خوبی قابل مشاهده است.

نکته جالب در این طاق چگونگی قرار گرفتن آجرهای آن است که به پهنای معینی محدود نشده، بلکه به صورت شعاعی تا بدنه کوه ادامه یافته و طاقی با مقاومت بسیار زیاد به‌وجود آورده است و قسمت بالای بند هم که با قلوه‌سنگ ساخته شده است سومین مرحله مرمت یا ایجاد بند است.

در قسمت بالا، بند حالت قوسی به خود گرفته تا بتواند در پهنای بیشتر دهانه‌ی دره در برابر فشار آب مقاومت بیشتری کند و این نکته یکی از راه‌حل‌های قابل توجهی است که معماران ایرانی با درک صحیح از مقاومت مصالح و مقاومت شکلی بناها، آن را دریافته و به‌کار گرفته‌اند که احتمالا بازسازی‌های آخر به دستور شاه عباس انجام شده است.

قدمت این طاق را به دوره صفویه نسبت می دهند و معتقدند که سنگ نگاره‌های بزکوهی که بر آن حک شده اند، نمادی از درخواست فراوانی آب، زایندگی و فراوانی نعمت است. عده ای هم این بزها را نمادی از فرشتگانی می دانند که برای نگهبانی آب، افزایش و فراوانی نعمت بر دیواره‌های طاق دعا می کنند.

عکس:سعید قلی زاده ثالث