مروری بر گذشته تاریخ :

مطالبی كه در این درس عنوان می شود در مورد خط تصویری و خط میخی و  چگونگی پیدایش آن است . در تاریخ خوانده ایم كه زندگی انسان اولیه روستانشینی ،  چادر نشینی و كوچ نشینی بوده تا اینكه در بین النهرین سومری ها تمدن سومری را تشكیل دادند. اولین كسانی كه خط را اختراع كردند سومری ها بودند سپس گروه دیگر بنام ابجد كه از عربستان به دجله و فرات آمده و با سومری ها زندگی كرده سپس بر آنها پیروز شده تمدن بابلی ها را تشكیل می دهند و در خط منحنی به نتایجی می رسند و بعد آشوری ها تغییری در خط میخی بوجود می آورند.

خط میخی خط مفهوم نویسی است و آشوری ها یك سری تصاویر را بر خط منحنی اضافه كردند . از طرفی به ایران می آیند ایران قبلاً در جنوب فلات ایران قرار داشت و آریائیها كه در قسمت سیبری زندگی می كردند . سیبری منطقه خوش آب و هوای بود. آریائیها به دلیل سرد شدن ناگهانی آب و هوا به منطقة رود سند در هند و عده ای به مركزی ترین فلات ایران كه ایران كنونی است و به سه دسته تقسیم شدند پارسها در جنوب ـ پارتها در شمال یعنی دریای مازندران و خراسان.

عده ای جنگجو شدند و كلاً دست به تشكیل حكومتهایی در فلات ایران شدند . اولین حكومتی كه گسترش پیدا كرد مادها بودند. مادها بعد از حكومت با آشوریها همسایه شدند و با آنها از نظر علوم و هنر تجاربی را كسب كردند و اولین حروف الفبا را اختراع كردند. بعد از‌آن پارسها قدرت را بدست گرفتند ( هخامنشی ، كورش ، داریوش ) و در تمام علوم دست به نوآوری و پیشرفت زدند. بعد از آن پارتها حكومت را بدست گرفتند كه یكی از آنها اشكانیان بودند كه در تمام زمینه ها بخصوص هنر معماری پیشرفت داشتند. گروهی در شبه جزیره عربستان بنام قبایل سامی از عربستان به روی نیل و دریای احمر رفته ودر آنجا حكومت كردند. سرزمین مصر كه بوسیله مصریان كه اقوام سامی بودند تشكیل شده و مهمترین كار آنها ایجاد خط تصویری یا همان هیرو (مقدس) گلیف (حجاری) بودند، خطوط تصویر  بر روی سنگ حك می شد این عامل باعث شد كه مصری ها پاپیروس ( از شیرة گیاه بردی بدست می آید ) را كشف كنند و آن بصورت نواری هایی بود كه در كنار هم قرار داده می شد و كاغذ درست می شد و بعد از آن خط تصویری بر روی همین كاغذ نوشته شد. این خط دارای 500 علامت بود ولی بعد از آن فینیقی ها علامات را كاهش دادند به 24 علامت و آنرا به سرزمین كرت در مدیترانه رساندند و از این طریق به یونانی ها منتقل كردند یونانی ها اولین كسانی بودند كه حروف بی صدا و صدا دار را به خط تصویری مصریان اضافه كردند.

و بعد آنرا به رومی ها منتقل كردند و رومی ها به كشورهای اروپایی سپس تمدن غرب نشان گرفته از تمدن شرق است.

 

 

تصویر صفحه اول مربوط به خط تصویری مصریان است كه از اهرام مصر بدست آمده .

اصولاً هر خط تصویری بیان كننده آداب و رسوم و سنتهای قبیله ای و آنچه كه رایج و مرسوم بوده است . از این نمودها بیشتر بر روی ظروف و آثار هنری استفاده می كرده اند و گرنه در بیان مطالب خود حروفهای روز مره و رایج بین خود داشته اند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

اصولاً هر طراحی شامل تركیب و انتخاب می شود.                انتخاب + تركیب = طرح

تصویر صفحه بعد لیوان سفالین مربوط به تپه سیلك در كاشان را نشان می دهد كه محل تمدن مادها بوده ، آنچه در این لیوان مطرح است این است كه تمام شكلها به موقعیت سنتی از نظر آداب و رسوم مردم و موقعیت جغرافیایی و تاریخی از نظر پادشاهان ( مثل تخت جمشید) بر میگردد.

در قسمت بالا شكل یك اسب است . در هنرهای بومی و منطقه ای تصاویر تكرار می شود چنانچه در قالیبافی و سوزن دوزی نیز  تكرار وجود دارد.

در قسمت بالا شكل درنا دیده می شود ، درنا پرنده مقدس و كمیابی است كه به هر كجا كوچ
می كند گویند پرنده خوش یمنی است . در قسمت دوم تصویر یك گرگ یا روباه را در حال دویدن می بینیم و پلنگی را بدنبال خود می كشد. دراین شكل ما جریان بقای نسل را به عینه می بینیم یعنی در طول حیات زندگی هركس برای بقای خود تلاش می كند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تصویر بعدی یك بز یا گوسفند شاخدار را نشان می دهد. در بیان تصویری هر چیزی كه برای انسان مقدس و قابل توجه باشد در كشیدن آن اغراق می كنند در این تصویر شاخ ها بزرگ طراحی شده چون از آن ابزار جنگی و دسته های شمشیر می ساخته اند و از نظر حیاتی برای آنها اهمیت داشته است.

در وسط شاخ بز دایره ای دیده می شود كه باستان شناسان گفته اند كه آنها خوشه های گندم و به عقیده عده ای امواج آب هستند ولی آنچه كه آن روز مردم قصد داشتند نمایش دهند چیزی حیاتی بوده نظیر خورشید كه برایشان اهمیت داشته .

 

 

 

 

 

تصویر بعدی اسبی است كه اغراق در بدن آن صورت گرفته و اشكال را خلاصه كرده اند.

تصویر دوم خوشه های گندم است و قسمت پائین از نظر باستان شناسان تصاویر خانه از زاویه بالا است و تصویر بعدی اشكالی است از درختان مقدس سرو

سرو خاصیت گند زدائی دارد و جلوگیری می كند از آفات و بادهای مسموم.

 اسم كاشمر تجزیه می شود به كاشت ، مُرخ ( سرو) یعنی شهر سروها

و كتابهای دست نویس را قبل از نوشتن ، كاغذها را در برگ جوشاندة درخت سرو فرو می بردند تا موریانه ها آنرا آسیب ندهند و كافور نیز از یك نوع برگ درخت سرو درست می شود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تصویر بالا دیگ مسی مربوط به دوران سلجوقی است كه بعد از ظهور اسلام بوده ، در این دیگ حاشیه بندی و تركیبات مهمی دیده می شود و ما تصاویر پرندگان را به طور تكرار می بینیم و در میانه آن انسانی را بر روی اسب و گربه وحشی را كه بر روی انسان پریده است می بینیم كه باز هم بقای نسل را نشان می دهد. در آن زمان شغل بیشتر افراد شكار بوده و در قسمت بعدی ما حروفی با خط كوفی می بینیم چرا كه با ظهور اسلام هنرمندان به طرف آن چیزی كه خواستگاه اسلام و مورد پسند اسلام بوده روی آورده اند.

داخل دیگ بصورت دایره دایره خطوطی راحك كرده اند كه ماهی های بصورت پیوسته و كنار هم دیده می شوند و انگار ماهی ها در حالت حركتند به صورت دایره ای كه چنین چیزی را در ذهن بیننده ایجاد می كند.

در پائین دیگ مكعب مستطیل راكشیده

و در توضیح برای بچه ها بیان می كنیم كه ما همگی به هنرهای قدیمی دقتی نداریم پس همیشه در طبیعت و محیط زندگی و اجتماعی نگاه می كنیم تا ببینیم چه چیزهایی را به یادگار داریم. حال برای جلسه بعد طرح های ساده از ظروف قدیمی كه در منزل دارید.

 

برای شروع طراحی ابتدا باید با تعاریف نقطه و خط آشنا شویم. نقطه از تماس نوك مداد یا زغال یا گچ یا … بر روی یك سطح یا صفحه بوجود می آید و خط مجموعه ای از نقاط است و سپس باید با مفاهیمی همچون سطح یا حجم آشنا شویم. از تكرار خطوط سطح بوجود می آید و این سطح را به دو شكل می توان حجم دار كرد كه ابتدا سایه زدن و بعد جهت دادن بچه ها چون
نمی توانند اشكال حیوانات یا چیزهای دیگر را بكشند از خط استفاده می كنند و خط خطی نقاشی می كنند.

انواع خطوط :     1- خط افقی     2- خط عمودی    3- خط مایل یا مورب    4- خط منحنی    5- خط دایره    6- خط مارپیچ    7- خط موج دار باز و بسته    8- خط زیگزاگ

1- خط افقی : خطی است كه هرگاه ما در بالا و پائین كادر بكشیم خط ها موازی با كادر بشود. 

 

 

2- خط عمودی : طرف راست و چپ صفحه كشیده می شود و خطی های هستند كه موازی با خط سمت راست و خط سمت چپ كاغذ باشند.

 

 

3- خط مایل یا مورب: خطی است كه در هر كجای كادر قرار بگیرد و از دو طرف آن خطی را موازی با خط پایین و بالای كادر رسم كنیم زوایایی بدست آید.

 

 

4- خط منحنی : خط نیم دایره است كه درجهات مختلف صفحه را بالا ، پائین ، چپ و راست قرار میگیرد و یا خط در گوشة كادر قرار می گیرد.

 

 

5- خط دایره : یا دایره های منظم است یا غیر منظم ، دایره دارای دو خط منحنی بسته است .

 

 

6- خط مارپیچ : در كشیدن درختان دانش آموز از این خطوط مارپیچی استفاده می كنند.

 

 

7- خط موج دار باز و بسته : در كشیدن تپه مورد استفاده قرار می گیرد.

 

 

8- خط زیگزاگ : كاربرد بسیار زیادی در طراحی دارد . وقتی جسم خشنی را بخواهیم نشان دهیم از این خط استفاده می كنیم.

 

 

 

برای شروع درس طراحی به نكاتی چند باید توجه و دقت نمود:

1- انتخاب كادر          2- انتخاب زاویه دید       3- سایه زدن

1- انتخاب كادر : صفحه ای 5*3 انتخاب می كنیم و در داخل آن كادر 1*1 و 51/1*1 را رسم و بعد برش می زنیم.

2- انتخاب زاویه دید: كه از دانش آموز می خواهیم این كادرها را جلوی چشم خود بگیرد و به موضوع نگاه كند و زاویه دید خود را مشخص كند و باید توجه داشت كه طراحی از بالاترین نقطه مدل شروع می شود.

3- سایه زدن : یعنی تیرگیها و تاریكیهای جسمی رامشخص كردن كه سایه زدن سه نوع می باشد.

از تاریك ترین و عمیق ترین نقاط شروع می كنیم تا به روشن ترین قسمت برسیم. برای قسمت های تاریك و فرو رفته از خطوط ضخیم و یا سایه های تیره استفاده می كنیم و برای قسمتهای روشن و برجسته ازخطوط نازك و سایه های روشن . سایه ها باید با نوع مدل متناسب باشد، قبلاً برای كشیدن مجسمه ای بی جان، از خطوط محو شده و نازك استفاده می كنیم. برای نشان دادن اسب از خطوط پر رنگ و ضخیم استفاده می كنیم.

روش های سایه زدن

1- محو كردن : به وسیله پنبه یا دستمال كاغذی یا قلم محو كن.

 طریق ساختن قلم محو كن : كاغذ خشك كن یا كاغذ روزنامه را می پیچیم به صورت فشده تا به صورت قلمی در آید.

2- هاشوزدن : هاشور ها همیشه نسبت به خط افق زاویه 45 درجه دارند . هاشور با قلم فلزی یا خودكار یا مداد H كشیده می شود.

3- نقطه چین یا پرداز: كه در مینیاتور بیشتر استفاده می شود.

 

سفال كه تركیب خاك و آب به صورت گل است یكی از اصیل ترین هنرهای ایرانی است كه به دست هنرمندان ایرانی ساخته شده است چه بسا تكه ای سفال سر نخی از یك شهر یا تمدنی عظیم بوده است و بهترین سفال های ها مربوط است به نیشابور ، گرگان و شوش كه بر روی آنها خطوط و طرح های منقش ثبت شده است.

سفال بخوبی می تواند هر چیزی را در خود نگه دارد. لوله های آب قدیم كه آب را از قنات به ده می آورده از سفال بوده چرا كه آب را نگهداری می كرده.

شكل صفحه 16 احتمالاً سفال های مكشوفه از نیشابور مربوط به قرن سوم و چهارم میلادی می باشد.

و در صفحه 17 ما اشكال قلم نی ، ظرف دوات و… را می بینیم . هدف این است كه ما قصد داریم چیزهای را طرح بزنیم كه قابل لمس باشند و بیشتر در دسترس دانش آموزان باشند.

و بعد ما شكل نیم تنه درختی را می بینیم . هدف از طرای درخت این است كه كودكان این  بیشتر ناتورالیست یا طبیعت گرا هستند و مهم تر اینكه با هنر اسلامی ارتباط دارد.

 

در این درس ما با درخت آشنا می شویم . در این تصویر ما درختانی را به اشكال مختلف می بینیم . در صفحه اول تصویر درختی را كشیده كه از تنه كلفت و ضخیم درختی بریده شده درختی كه دارای انشعاب است و درختی دیگر كه شاخه هایش بریده شده است . به سایه زدن درخت دقت كنید . در جایی كه عمر درخت پیرتر است خطوط ضخیم تر ، شكسته و سایه ها تیره تر است ولی در جائیكه درخت جوان تر است خطوط روشن تر است . و سپس از بچه ها سوال می كنیم كه در این تصاویر چه می بینید؟ و بعد می خو اهیم كه درختانی را به صورت تخیلی یا زنده بكشند . تصویر صفحه 21 دو اثر از نقاشی های شادروان سهراب سپهری است كه این دو اثر در موزه هنرهای معاصر در تهران موجود است.

تصویر صفحه 22 تصویر سیاه و سفید مربوط به كتاب ناسخ التواریخ رشیدی كه از مكتب رشیدی می باشد . یكی از مكاتبی كه بعد از اسلام بوجود آمد مكتب رشیدی بود.

چگونگی بوجود آمدن مكتب رشیدی : در زمان چنگیز خان مغول بعد از پیروزی و تسلط چنگیز بر كشورهای آسیای مركزی آسیای صغیر و اروپا آنها را بین فرزندان خود تقسیم كرد. بعد از مرگ چنگیز یكی از فرزندان او متوجه شد كه ایرانی ها زیر بار زور مغول نرفتند لذا به ایران حمله كرد و آنرا تسخیر نمود و سلسله اسماعیلیان را برچید. بعد از آن به بغداد رفت و در آنجا بعد از از بین بردن یكی از شاهان عباسی به ایران برگشت و مراغه را پایتخت خود قرار داد . این نوه چنگیز هولاكوخان بود كه در ایران سلسله ایلخانان را تشكیل داد. پادشاهان ایلخانی بعد از استقرار در ایران دست از خون ریزی كشیدند و از وزرای ایرانی به عنوان وزیر استفاده كردند. از جمله خواجه نصیر الدین طوسی كه اولین كتاب را در رابطه با علم مناظر و مرایا كه همان پرسپكتیو بود نوشت . این كتاب اكنون در موزه آستان قدس رضوی مشهد موجود است.

و از دیگر وزیرانی كه در دستگاه ایلخانی خدمت كردند خواجه رشید الدین فضل الله بود كه وزیر غازان خان ایلخانی بود. وی یكسری تشكیلات علمی در مراغه تشكیل داد كه شامل كتابخانه ، رصد خانه و نقاشخانه بودو در كتابخانه او ده هزار جلد كتاب موجود بود كه این ده هزار جلد كتاب 5 هزار موضوع مختلف را در بر می گرفت. خواجه اسم این تشكیلات را ربع رشیدی گذاشت.

بعد از بوجود آمدن این تشكیلات در بغداد همزمان مكتب بغداد ایجاد شد. یكی از افراد این مكتب جنید بغدادی بود كه عده ای از شاگردان جنید علاوه بر كسب معلومات و مهارت فراوان دست به خلاقیت های فراوانی در زمینه هنر اسلامی زدند.

تصویر صفحه 21 كتاب نقاشی سهراب سپهری است . برای آشنائی بیشتر با این هنرمند به نوشتن سطوری اندك قناعت می كنیم « سهراب سپهری در مهرماه سال 1307 در شهر كاشان متولد شد .پس از طی دوران كودكی و تحصیلات در سال 1332 در دانشكده هنرهای زیبائی دانشكده تهران دوره نقاشی را تكمیل كرد. سپس در مدرسه هنرهای زیبای پاریس در رشته لیتوگرافی (چاپ سنگی) نام نویسی كرد. سهراب سپهری در سال 1325 در آموزش و پرورش كاشان استخدام شد. در خاطره ای از باغ كودكی سهراب به گتفگوی سهراب با خواهرش گوش جان می سپاریم.

ـ سهراب ! سهراب كجائی ؟

ـ این جا هستیم ، پشت این بوته گل

ـ آن جا چه می كنیم ؟ ! تمام باغ را دنبالت گشتم.

ـ ببینین ، آرام تر ، مگر نمی شنوی؟ یك گل دارد باز می شود.

پریدخت ، خواهر كوچك سهراب ، به امتداد اشاره انگشتان او نگاه می كند گل ، یك گل سرخ معمولی است ؛ غنچه ای در آستانه باز شدن و پریدخت با تعجب می پرسد : « باز شدن گل كه صدا ندارد !» چشم های سهراب برقی می زنند و می گوید :«  چرا ، اگر درست گوش بدهی می شنوی ، حتی صدای نفس های باغ را می توانی بشنوی .» … باغ ، پر از گل های داوودی ، شب بو، زنبق و اطلسی است كه عطر دلپذیر آنها خواب شب های كودكی بچه ها را معطر می كند.

پا به پای نقاشی ، شعر نیز در وجود سهراب جریان دارد. در سال 1355 ، سهراب مجموعة اشعار خود را با نام « هشت كتاب» به دست چاپ می سپارد. این مجموعه بسیار مورد توجه منتقدان قرار می گیرد. اما دریغ كه در اوج سال های هنری سهراب ، سلامتی او رفته رفته رو به كاستی می گذارد و كم كم بیماری در وجود او چهره نشان می دهد، تشخیص پزشكان بسیار تلخ و خرد كننده است، سرطان خون.

سرانجام در ساعت شش بعد از ظهر اول اردیبهشت سال 1359 این كبوتر ناآرام در پهنة بی پایان بعد از مرگ به پرواز در می آید و به آرامش ابدی می رسد. پیكر سهراب در زیارتگاه مشهد اردهال به خاك سپرده می شود . استاد « مافی» بر سنگ مزار او با خطی خوش چنین می نگارد:

به سراغ من اگر می آئید

                                نرم و آهسته بیائید مبادا كه ترك بردارد

                                                                                           چینی نازك تنهائی من

یكی از شعرهای سهراب

رفته بودم سرحوض

تا ببینیم شاید ، عكس تنهائی خود را در آب

آب در حوض نبود

ماهیان می گفتند:

«هیچ تقصیر درختان نیست.

ظهر دم كردة تابستان بود.

پسر روشن آب ، لب پاشویه نشست

و عقاب خورشید ، آمد او را به هوا برد كه برد

تو اگر در تپش باغ خدا را دیدی ، همت كن

و بگو ماهی ها ، حوضشان بی آب است»

باد می رفت به سروقت چنار

من به سروقت خدا می رفتم.

جنید به دلیل افكار بلندی كه داشت علیرغم خدماتی كه به جهان هنر كرد در ربع رشیدی به دار آویخته شد  كتابخانه با ارزش او به آتش كشده شد و تنها چند كتاب منجمله ناسخ التواریخ از آثار او بجای می ماند.

و این تصویر سیاه و سفید درختی است كه در اثر این هنرمند بوده.

 

 

 

 

 

 

تصویر بعدی تصویر رنگی است از تابلوی مدرسه لیلی از آثار كمال الدین بهزاد مربوط به مكتب هرات.

در سرزمین آسیای صغیر ماوراء النهر به دلیل اختلافاتی كه بین ایلخانیان و حكومتهای محلی ایجاد شده بود دچار هرج و مرج شد. در این شرایط تیمور، خواهر پادشاه ماوراء النهر را به همسری خود انتخاب می كند و لقب گوركان یعنی داماد وی به تیمور لنگ نیز مشهور است كه علت این لقب این بوده كه گویا در یكی از جنگها مجروح و لنگ شده ،

تیمور سمرقند را پایتخت خود قرار می دهد بعد از او فرزندان او راه قتل و غارت را كنار گذاشتند . یكی از فرزندان او به نام شاهرخ كه وزیر او امیر علیشیرنوایی نوائی است كه فرد بسیار هنرمند و هنردوستی بوده است . وی مردی آرامش طلب بود كه زنش گوهر شاد آغا دستور ساختن مسجد گوهرشاد را در مشهد مقدس داد.

یكی از فرزندان شاهرخ بایستغر است كه در هرات از هنرمندان حمایت می كرد و خودنیز خطاط بسیار خوبی بوده كه در هنر خطاطی ما خطی بنام بایستقر داریم.

جانشین شاهرخ پسرش الغ بیگ بود كه رصد خانه ای در سمرقند ایجاد كرد در نتیجه تمامی ریاضیدانان و منجمین را در آنجا جمع كردند. آخرین پادشاه تیموریان سلطان حسین بایقرا است وی در هرات مدارس و اماراتی تاسیس كرد بخصوص در زمینه هنر و تمامی این تلاشها از زمان شاهرخ تا زمان سلطان بایقرا سرمنشاء می شود برای مكتب هرات و همچنین مكتب هرات سرمنشاء بوجود آمدن تمام مكاتب ( مكتب تبریز، مكتب اصفهان ) است.

یكی از نقاشان مكتب هرات كمال الدین بهزاد است وی چندین سال از عمرش را در زمان تیموریان و بقیه را در زمان شاه اسماعیل صفوی زندگانی كرد. شاه سلطان حسین، كمال الدین بهزاد را می برد و مكتب اصفهان بر اساس هنرهای او تاسیس می كند. این تابلو یكی از آثار كمال الدین بهزاد است.

تصاویر زیر مربوط به دوره ساسانی است و از روی طرح های پارچه انتخاب شده ، در تصویر كوچكتر سرو مورد نظر بوده كه می دانیم خواص سرو چقدر بوده و درس اول توضیح داده شده است.

تصویر بزرگتر غنچه ای شكفته از میان درختی ، این تصاویر مربوط است به ابتدای ظهور اسلام كه در اواخر ساسانیان بوده ، در این زمان به علت ظهور اسلام هنرمندان به طرف درخت و نمودهای آن گرایش پیدا می كنند.

 

 

 

 

 

 

 

 

گوشه ای از یك قالی در پایین نمایان است كه اكنون در ایران موجود نیست به نام باغهای ایران یا قالی های باغ كه منسوب به ایرانیان است . در وسط این قالی یك حوض آبی است به صورت چند ضلعی كه در چهار طرف آن جوی های آب روان هستند.

در چهار طرف جوهای آب 4 درخت بزرگ و سایر گستر وجود دارد در كنار جوی های آب راهروهایی دیده می شود كه دركنار این راهرو ها گل ها و گیاهانی نمایش داده شده است.

در حاشیه قالی سمت چپ نمایشی از درخت كاج را می بینیم . كاج از هجوم بادهای مسموم جلوگیری می كند و در بین هر درخت دو پرنده بصورت قرینه ترسیم شده است. و باز نكته مهم در این قالی نمایش درخت است. قالیبافی سرمنشاء هنر سفالگری ، معماری و مینیاتور است.

 

این درس درباره طراحی سنگ است كه یكی از نمودهای طبیعت است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تصویر اول سنگی است كه قطر آنرا نیز مشخص كرده است كه با خطوط تیره و روشن و فرورفتگی ها و برجستگی ها را مشخص كرده است. این طرح ها با مداد است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

سنگهای طراحی شده در این صفحه از نظر تركیب برشها قابل توجه است . در طراحی این سنگها از سه وسیله استفاده شده ، تصاویر اول و دوم و سوم با مداد ، تصویر چهارم با قلم آهنی یا خودنویس و دو تصویر بعدی با خودكار طراحی شده ، به وسیله هاشور فرورفتگی ها و برجستگی ها و قسمت های روشن و تاریك شكل نمایان شده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

در این تصویر نقاشی نقاشان بزرگ و نمایش سنگ را می بینیم . این نقاشی است از سبك هرات و حال توضیحاتی درباره مینیاتور می دهیم. در عین حالی كه نقاشی اصیل ایرانی است ولی ابداع آن در اصل به مكتب بغداد بر می گردد . در زمانیكه هولا كوخان بغداد را فتح كرد و تحت تاثیر فرهنگ و هنر اسلامی قرار گرفت ابداع كنندة و هنر مینیاتور شد. مینیاتورهای مكتب هرات متاثر از افكار تیموریان كه اقوام مغول هستند بود ولی بعد از آن مینیاتور گسترش پیدا  می كند و قالب ایرانی به خود می گیرد.

مینیاتور شعر نقاشی است همانطوریكه شعر در ادبیات ما زیباترین جلوه ادبیات است مینیاتور هم زیباترین جلوه نقاشی است . یك مینیاتوریست صحنه های آفتاب گون و صخره ها را به شكل صحنه های مرجانی كف دریا نمایش می دهد و آن بهشتی را كه ما در تصوراتمان داریم در نقاشی مینیاتور می بینیم در تصویر بالا همه چیز حركت و پویایی دارد و در واقع نقاشی مینیاتور باما سخن می گوید.

یك سنگ در تصویر به شكل قهوه ای شكل انسانی كه ساكت و آرام نشسته دیده می شود و آهویی كه در حال خاراندن گوش خود می باشد كه حركت را نشان می دهد. آهو مظهر زیبائی می باشد. در مینیاتور هر چیزی كه مظهر زیبائی است به نمایش می آید.

«این جهان كوه است و فعل ما ندا»

در اینجا صحنة كوهستان و انعكاس صدا در تصویر دیده می شود . قسمتهای آبی پررنگ ، آب نیست. بلكه ابر چینی می باشد. نقاشان سبك هرات تاثیر نقاشان چینی كه یك توده های اسفنجی را در نقاشی هایشان  بعنوان سنبل بكار برده و اسم آن را  تاشی می گذاشتند. ایرانی ها  از همین توده ها برای ابرها استفاده كرده و نام آنرا ابر چینی می گذاشتند.

هرگاه بخواهیم تصویری را نزدیك نشان دهیم از زنگهای گرم و تصاویر دور را بالعكس ، در نتیجه سطح ما حجم دار جلوه داده می شود.

در مورد كلمه مینیاتور تذكر این نكته لازم است كه مینیاتور تركیب دو كلمه مینی كوچك شده و ناتور به معنای طبیعت است پس مینیاتور یعنی طبیعت كوچك شده.

 

تصویری است با قلم آهنی ، در این تصویر نمایش آب را می بینیم و درخت و سنگ

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تصویر بعدی و قبلی (برشی ) است از تصویر اصلی ، یك نقاشی مینیاتور برگرفته از مكتب هرات تاثیر گرفته از شكل های چینی و بقیه تاثیر گرفته از هنر اسلامی است . تصویر نمای است از یك خانه مسكونی ، پنجره ای دیده می شود كه پشت پنجره درختان را می بینیم . در این تصویر از طر های اسلیمی و هنر كاشی كاری استفاده شده، هنر مینیاتور از هنر قالیبافی گرفته شده.

از این نقاشی نقش مهم حاشیه ها را می بینیم . كنار پنجره حاشیه ای با رنگ لاجوردی روشن می بینیم كه در داخل آن گل های اسلیمی دیده می شود . در این نقاشی مینیاتور به كار گیری درخت و گل را می بینیم. در سمت راست تصویر كاشی های به شكل ستاره به نام ستاره ایرانی است و اطراف آن شش ضلعی است كه وسط این شش ضلعی گل های ساده شده ترسیم شده اند.

پایین پنجره كاشی قهوه ای است كه به آن گره كشی یا گره سازی می گویند كه مثلث، شش ضلعی و چهار ضلعی كنار هم قرار می گیرند.

توضیحاتی درباره طرح اسلیمی

اسلیمی گرفته شده از اسلامی است اصولاً طرح های اسلیمی طرح هایی هستند كه هنرمندان با الهام گیری از طبیعت آنها را به شكل های تزئینی در آورده و در تمام هنرها اعم از قالیبافی ، معماری ، تذهیب ، زری بافی ، قلمدان سازی ، مینیاتور ، گچ بری ، میناكاری و… از طرح های اسلیمی استفاده شده است در آن گلها و درختان به شكل ساده شده و تزیینی بكار رفته .

در این تصویر طرح اسلیمی ماری را داریم. خصوصیتی كه اسلیمی ماری دارد این است كه با هیچ طرح اسلیمی دیگری همزیستی ندارد یعنی همیشه به تنهائی می آید.

در حاشیه قهوه ای رنگ پایین اسلیمی دهان اژدری و در قسمت پایین تر اسلیمی پیچك دار یا پیچی را داریم دراین جا ، جای دارد كه انواع اسلیمی ها را بیان كنیم.

دهن اژدری ، پیچك ، برگی ، گلدار ، ساده ، شاه عباسی ، خرطومی ، اناری ، ماری و…

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  مانند صفحه قبل تصویر خانه و درخت است . این طراحی با ذغال كشیده شده .

 

 

 

 

 

 

 

 اثر ونسان وان گوگ ، نقاش هلندی ، مكتب امپرسیونسیم در اینجا از قلم نی ، قلم فلزی استفاده شده.

 

 

 

 

 

 

 

تصویر مینیاتور به سبك امروزی ، درخت را به شكل مینیاتور نكشیده فقط از دیدگاه مینیاتوری آنرا بررسی كرده، سنگها به شكل سر حیوانات ( گوسفند و سایر جانداران ) مشخص شده كه می خواهد حركت و پویایی را نشان دهد و در واقع این مطلب را می رساند كه همه از خاكیم و نهایتاً به خاك بر می گردیم و تبدیل به سنگ می شویم.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

درخت سروی است در نزدیكی كاشان كه هزار سال عمر دارد. در این تصویر همزیستی قسمت های خشكیده و شاخ های تازه را نمایش داده با خطوط شكسته ، تیره و ضخیم و

 

برگ درختان سبز در نظر هوشیار                         هر ورقش ، دفتری است معرفت كردگار

موضوع اصلی درس در مورد برگ درختان است در زیر برگهای مختلفی برای نمونه آورده شده ، برگ سمت راست برگ اقلیتیاست و سمت چپ برگ درخت نارون . تصویر پایین سمت چپ برگ درخت بلوط و قسمت وسط برگ مو و خیار سمت راست برگ درخت آلبالو است.

 

 

منظور از نقش و نگارها كه هنرمندان در طرح های خود با الهام از طبیعت ساده كرده و می كشیدند طرح های اسلیمی است.

این تصویر مربوط به گچ بری های دوره ساسانیان مربوط به كاخ ساسانیان جزء باقی مانده آثار دوره ساسانیان از جزیره كیش است.

 

 

 

 

این تصویر گل ختائی است در داخل یك برگ ، گل ختائی جزء گل های اسلیمی است كه دارای نقشهای لطیف وزیبا هستند . تركیبی از برگ و گل.

 

 

 

 

در طرح های اسلیمی گل های ختائی از نظر شكل ظاهر بیشتر به طبیعت نزدیكترند. در گل های ختائی از خطوط نازك و ظریف استفاده می شود. این تصویر برگ است كه یكی قدیمی ترین طرح های اسلیمی است كه در تذهیب ، قالیبافی ، مینیاتور دیده می شود.

 

 

 

در این تصویر برگ گل های ختائی دیده می شود مربوط به طرح های كاشان كه در كاشی كاری و قالیبافی بكار می گرفتند. در این تصویر قسمت تیره مربوط به پیچ خوردگی برگ است این تصویر برگ است به شكل مدور كه حالت گردشی دارد. تركیبی از برگ و گل ختائی با این تفاوت كه در تصویر اول گل در داخل برگ كار شده و در این تصویر گل در بیرون برگ.

 

 

 

 

 

تصویر بعدی مربوط به تصویر گلیم است مربوط به مردم سمنان .  اصولاً گلیم با توجه به اینكه در روستاها بافته می شده دور از چشم جهانگردان بوده بجز گلیم های قشقائی كه ابریشمی بوده و همین طور گلیم های كردی سند كه همان سنندج است ولی در مورد گلیمها به گلیم سند معروف است و گلیم های بیجار.

گلیم ها خصوصیاتی دارند كه می توان بعنوان یك كالای صادراتی از آنها بهره جست كه متاسفانه بهره نمی جویند.

اولاً  نقشهای زیبا و رنگهای متنوعی كه در گلیم ایران بكار گرفته می شود در ، هیچ  جای جهان نیست و ثانیاً ابراز كار و وسایل گلیم بافی نسبت به قالی بافی مقرون به صرفه هست .ثالثاً خیلی سبك و راحت می توانیم آنها را حمل كنیم. رابعاً گلیم های با ارزش در طول تاریخ خاص ایران بوده و نمونه های آن در هیچ جای جهان پیدا نمی شود. طرح های روی گلیم در طول تاریخ با ارزش بوده و نمونه های آن در هیچ جای جهان پیدا نمی شود.

طرح های روی گلیم موقعیت جغرافیائی و آداب و رسوم منقطه را نمایش میدهد مثلاً در یك منطقه كویری تصویر شتر تكرار می شود حتی در نمایش گیاهان ، آبها ، كوهها و حیوانات در این گلیم كه در صفحه و قسمت پایین نمایش داده شده به كاربرد برگ را نشان می دهد.

 

 

 

 

 

تصویر بعدی قالی خود رنگ است كه این قالی ها بیشتر در نواحی شرقی ایران بخصوص در خراسان رواج داشته و باز در استان خراسان منطقه طبس و فردوس در این زمینه بیشتر كار كردند. این قالی مربوط است به بافت فردوس ، در این قالی كاربرد رنگ را نمایش داده بصورت خطوط شكسته و موازی و همچنین كاربرد بته جقه یا ترنج ، بته جقه هم یكی از قدیمی ترین طرح های اسلیمی است . بته جقه نمایش درخت سرو در هنگام وزش باد است.

خصوصیات قالیهای خود رنگ در این است كه برای بافتن آنها از پشم های طبیعی استفاده می شود بدون اینكه رنگ مصنوعی یا رنگ بدست آمده بزنند. مثلاً برای رنگ قهوه ای از پشم شتر و رنگ سفید از پشم گوسفند و رنگ مشكی از پشم بز استفاده می شودو رنگها محدودند. تنوع رنگی دراین نوع قالی ها نیست در نتیجه به نور آفتاب حساسیتی ندارند و مقاومند. و مقرون به صرفه هستند.

تصویر زیر كاربرد برگ است در كارهای دستی

در این تصویر ابتدا برگ بعد از برش بوسیله چسب چسبیده می شود كه می توان بوسیله سریش این كار انجام داد و روی آن روغن جلا زد زیرا مانع خشك شدن برگها و مانع ریختن آن می شود. در این كار از برگهای سپیبدار ، به ، سبب كه ضخیم تر است استفاده می كنیم و بیشتر از برگهای درختان پاییزی استفاده می شود چون تنوع رنگ دارند.

هدف از كلاژ این است كه دانش آموزان را به كار نقاشی علاقمند كرد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تصویر زیر تصویر گلدان است كه برگها از روبرو و پشت و بصورت خمیده نمایش داده شده اند.

 

این درس در مورد چاپ است كه دو نوع چاپ را توضیح داده ، حدوداً بیست و پنج نوع چاپ داریم چاپ را چاو نیز می گویند كه یك لفظ چینی است و ابداع كننده های آنهم چینی بودند . در قرن هشتم در زمان فرمانروایی تانگها فن چاپ رواج پیدا كرد. حتی پیروان این پول كاغذی اول بار در قرن دهم در ایالت سچوان چین پیرو همین صنعت چاپ اختراع شد و در سال 1394 میلادی اولین بار ایرانیها فن چاپ را از چینیها آموختند.

چاپ انواع و اقسامی دارد ولی هدف همه اینها یكی است و آن اینكه كیفیت چاپ مطرح است ،

انواع چاپ

1- چاپ ساده : وسایل مورد نیاز سیب زمینی ، هویج ، كلم قمری كه یا سطح طرح كشیده شده بر روی آنرا خالی می كنیم یا اطراف طراح را خالی می كنیم.

اگر اطراف طرح خالی شود چاپ مثبت است و اگر خود طرح خالی شود چاپ منفی است.

2- چاپ با نخ : سه روش است ابتدا اینكه نخ را آغشته به رنگ می كنیم و روی سطح كاغذ می گذاریم و روی نخ چند لای روزنامه می گذاریم و فشار می دهیم به این ترتیب آن نقشی كه نخ داشته به كاغذ منتقل می كنیم.

دومین روش آن است كه نخ را كه آغشته به رنگ است با كاغذ روزنامه خشك كرده و بعد ورقة مورد نظر رانمدار كرده و روی نخ می گذاریم.

سومین روش: نخ را به شكل مارپیچ در بالای صفحه قرار داده و بعد روی نخ صفحه ای دیگر گذاشته و سر نخ را از لای دو ورق به بیرون می كشیم كه این را با نخ به شكل مارپیچی در می آوریم.

3- با شابلون: یا شابلون سازی كه بوسیله صفحات رادیو گرافی یا حلبهای ظریف و كاغذهای فشرده ضخیم انجام می شود. شابلون سازی دوباره آغاز كار گرافیك است.

در شابلون سازی طرح های مختلف بكار گرفته می شود.

طراحی اسم بوسیله خط دكوراتیو یا خطوط 7 گانه كه در این طراحی اسم را در قاب شكل خاصی پیاده می كنند و یا اینكه اسم را به شكل تزئینی برش می زنند و یا طراحی آرم و نشانه هست مانند طرح و آرم صدا و سیما .

4- چاپ با چوب : بوسیله پاك كن ، لاستیك های فشرده و نیز در اینجا از قالبهای چوبی از كار روی پارچه هم استفاده می شود. بوسیله رنگهای گیاهی روی پارچه منتقل می كنند.

5- چاپ با كاغذ سمباده : طرح مورد نظر را با مداد روغنی كشیده و بعد یك كاغذ روی آن قرار داده و با اتوئی كه خیلی داغ نبشد روی آن می كشیم و به این ترتیب بصورت نقطه نقطه در می آید.

6- چاپ با مداد شمعی : براده های مداد شمعی را به صورت طرح های دلخواه روی سطح كاغذ ریخته و بعد كاغذ دیگری را روی سطح گذاشته بوسیله كشیدن ، اتو ، مداد شمعی ها باز شده و طرح آن مشخص است وروی كاغذ اصلی اثرش می ماند و میتوان آنرا به صورت قرینه در آورد. بطوریكه نصف آنرا كشیده و در می آوریم و بعد كاغذ با نصف می كنیم كه حالت قرینه ایجاد می شود.

حالت دیگر این است كه بوسیله مداد شمعی روی یك كاغذ ضخیم مثل كاغذ اشتین باخ یا فیلی طرح را كشیده و بعد روی طرح را رنگ پلاستیك می زنیم البته مشكی قشنگتر است . بوسیله یك چیز نوك تیز بصورت عمومی یا حالات دیگر در نتیجه رنگها كنده می شود.

7- آینه كاری : تابلوی آینه بدین صورت است كه ابتدا طرح مورد نظر را روی آینه كشیده (آینه ای كه جیوه دارد) بعد بوسیله چسب فویل كه بوسیله آب و الكل غلیظ می شود همین قسمت طرح می كشیم یا سولفون چسب دار طرح از زیر دیده می شود و بعد از اینكار قسمتهای كه رنگ آمیزی می شود با برشی كه می زنیم چسب را جدا می كنیم همان قسمتهای رنگ آمیزی شده را جدا می كنیم بعد بوسیله پمپ ماسه های ریز را می پاشانیم در نتیجه جیوه از آن قسمتها جدا می شود بعد بوسیله پمپ یا قلم مو رنگ می زنیم.

8- چاپ با مركب چاپ : مركب چاپ را (مركبی كه برای استنسل بكار برده می شود) روی سطح شیشه بوسیله غلتك صاف كرده بطوریكه یك لایة خیلی نازكی ایجاد می شود بعد ورق خود را روی مركب قرار داده بوسیله ناخن یا یك وسیله نوك تیز مثل سر مداد طرح را روی كاغذ می كشیم البته این نوع برعكس چاپ می شود وبه هر میزان كه فشار دست بیشتر باشد خطوط پر رنگتر و سایه روشن ایجاد می كنند . مثلاً یك انگوری می كشیم جاهای پر رنگ آنرا محكم دست كشیده تا سایه روشن آن دقیقاً مشخص شود.

چاپ مركب چون حالت چسبندگی دارد با كوچكترین اثر دست سیاه می شود.

9- چاپ با رنگ روغن : ابتدا طرح را بوسیله رنگ روغن روی شیشه و بعد كاغذ را روی این طرح انداخته و با فشار دست یا قاشق آن اثر روی كاغذ می افتد.

10- استفاده از كاغذ فیلی : كاغذ فیلی را نمدار كرده و زیر آن 10 تا 15 لایه روزنامه می گذاریم بوسیله مهر منفی (قسمتهای خالی داخل است) روی كاغذ خیلی فشار داده درنتیجه اثر مهر روی كاغذ فیلی به شكل طرح سفید رنگ در می آید.

11- روش دیگر بوسیله برگ و پر پرندگان و پول می باشد. كاری كه با پر انجام می شود با كیفیت پائین و روشن است.

در صفحه 41 كتاب مركب را روی یك مقوا چسبانده و مقوا راروی چوب بعد در آبرنگ یك حبه قند انداخته ( یامركب یا رنگهای غذا و مركوركروم نیز بجای آبرنگ استفاده می شود ) قند آنرا چسبنده می كند. كار چاپ كردن بعد از اینكار انجام می شود اینكار را بوسیله پر هم میتوان انجام داد.

روی پر را با خودكار رنگ می كنیم ( یا هر رنگ دیگر) بعد از اینكار با گذاشتن لای دو برگ فشار می دهیم اثر برگ روی كاغذ می افتد.

طریقه دیگر : برگ ، پول ، دكمه یا جلدهای پلاستیك دفتر ها كه برجسته هست زیر كاغذ گذاشته و بعد با مداد رنگی رنگ زده روی سطح سفید كاغذ در نتیجه اثر برجستگی ها روی كاغذ مشخص می شود.

طریقه دیگر : روی شیشه مقداری آب ریخته و بعد رنگهای گواش یا آبرنگ و یا مركب یا مركور كروم بصورت نقطه روی شیشه ریخته و با قرار دادن كاغذ روی آن ، طرح مورد نظر روی كاغذ منتقل می شود گاهی اوقات نقطه درهم می شود. گاهی اوقات مثل غروب آفتاب و ابر و باد می شود. كار دیگر چاپ با كاغذ است . یك طرح روی كاغذ انجام داده و بعد اطراف آنرا برش زده وطرح مورد نظر را روی كاغذ گذاشته و بافشار دست رنگها را منتقل می كنیم.

 

افشانگری مقدمه كارش به شابلون سازی بر می گردد و اولین بار توسط مولانا كوچك هروی حدود 600 سال قبل ابداع شد و بعد از آن ( مولانا قیاس الدین محمد مذهب مشهد) از نقاشان مكتب هرات كار افشانگری را انجام داد.

افشانگری بوسیله كلیشه و یا هر وسیله دیگری كه ( صفحات رادیوگرافی) فضاهای اصلی توخالی می شوند انجام می شود كه به آن « انگ» می گویند.

افشان ها به چند دسته تقسیم می شوند.

افشان آرام ، افشان پریشه ای ، افشان زر یا زر افشان كه با آب طلا انجام می شود، افشان سیم كه با آب نقره انجام می شود.

آلیاژ های مخصوصی است كه برای خالی كردن قسمتهای مورد نظر تیز آب سلطانی می زننند در نتیجه همان قسمتها خالی می شود. افشانگری با چاپ ارتباط دارد . از افشانگری درتذهیب ، مینیاتور، كتاب آرائی و صفحه آرائی استفاده می شود حتی درمورد جلد كتاب یا حاشیه مینیاتور ابتدا با آب طلا افشانگری می كنند بعد روی آن قشر كار می كنند.

كار فوتك، تمرین، سر كلاس است البته انجامش برای دانش آموزان خطرناك است.

فوتك سازی :

ابتدا لوله خودكار بیك را گرفته سوراخ استاندارد آنرا بسته و قسمت بالای آنرا سوراخ كرده قسمت بالای لوله جوهر دار (خالی) آنرا داخل سوراخ كرده بطوریكه به هم كیپ شوند تا از یك سر آن رنگ وارد كرده و با هوای دهان آنرا مانند فوتك سوراخ كرده تا مثل فوتك عمل كنند.

بوسیله مسواك ؛ نیز می توان این عمل را انجام داد با كشیدن دست روی مسواك رنگ كرده رنگ پاشیده می شود. روش بعد به این ترتیب است كه الك را روی سطح كار گذاشته به وسیله پنبه رنگ را روی الك گذاشته ولی بهتر آن است كه طرح مورد نظر را روی كاغذ كشیده و قسمت به قسمت افشانگری كنیم ابتدا یك قسمت طرح را جدا كرده و روی دفتر نقاشی گذاشته بوسیله چسب محكم می كنیم بعد مسواك رارنگ زده روی الك می كشیم و درآن قسمت می ریزد.

كاغذ یا پارچه مچاله شده را در رنگ زده  فاصله هائی كه می خواهید افشانگری با ضربه های كه روی كار می زنیم شكلهای خاص بوجود می آید.

اینكار بوسیله یك قطعه اسفنج ، پارچه و كاغذ مچاله شده انجام می شود و یا حتی كلینكس كه مداد را خیس كرده روی آن مالیده بعد كلینكس را روی كاغذ ضربه ای می مالیم از اینكار طرح های جالبی  حاصل می شود.

 

تصویر تركیبی از گل سرخ و گل مینا است و باید تشابهات بین تصاویر را از دانش آموزان پرسید . تصویر نمودی طبیعی از طبیعت است و در صفحه بعد آن تصویری است از دوران قاجار كه در آن از گل سرخ و مینا استفاده شده و همچنین گلدان با برگهای تزئینی نقاشی شده و این فرم نقاشیها ، منبعث از نقاشی قهوه خانه است ، علت استفاده موضوع قهوه خانه در نقاشی های این بوده كه قهوه خانه مكان عمومی بوده بر روی این اصل نقاشی های كه كشیده می شده بیشتر از گل و مرغ بنام نقاشی گل و مرغ استفاده می شده.

اگر به جنبه های سیاسی قاجار توجه شود به دلیل ارتباط پادشاهانش باكشورهای اروپائی یكسری كارهای را یاد گرفتند و مردم اجتماعی تر شدند. باورود فیلم سینما و دوربینهای اولیه مردم را بصورت اجتماعی در آورده تا همزیستی داشته باشند برای اینكه فضا مناسب با افراد باشد نقاشی بنام نقاشی قهوه خانه مشهور بود. بیشتر این نقاشی ها بر روی دیوار كشیده
می شد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تصویر گل سرخ و لاله است كه از نظر طراحی شبیه طراحی سنگ دروس قبلی است.

 

دو تصویر گل سرخ و میخك كه طرح آن شبیه طرح طبیعت است (البته تزئینی است و طبیعت محض نیست)

تصویر وسط از بالا تصویر یك گل تزئینی است همراه با میوه های گل كه در طبیعت نداریم و جنبه تزئینی دارد. تصویر پائین هر سه تصویر گل هستند به شكل تزئینی هدف آن است كه نشان دهد كاربرد گل را در كارهای طبیعی و تزئینی از سه گل پائین در كاشی كاری و پارچه بافی و گچ بری استفاده می شود.

تمرین بچه ها در آوردن یكی از گل های طبیعت به شكل تزئینی .

 

كاغذ ابری سازی یا ابره سازی یا اصولاً ابری و یا ابر و باد درس امروز است.

پدیده ایست كه ابداع كننده آن خواجه میر محمد بابر از نقاشان ایرانی مقیم در هندوستان در زمان بابریها (مؤسس) سلسله با بریها محمد طاهر بابر است . موسس سلسله مغولی در هند هست یعنی همزمان با تیموریان درهرات می باشد.

محمد طاهر بابر ، خط بخصوصی قرآن را نوشته است تركیبی از خط مغولی و كوفی است كه در موزه آستان قدس موجود است . در هندوستان در زمان بابریها خواجه میر محمد مقیم هندوستان شد و در این زمان در ایران شاه طهماسب صفوی حكومت می كرد و چون در آن شرایط یك خطاط و نقاش، مشهور می شده در حكومت صفویان هم باعث رشد در هنر كتاب آرائی و نقاشی شد.

میر محمد روش كارش این بوده كه تخم شمبلیله را می جوشاند آب بدست آمده ژله مانند بود روی آن رنگهای گیاهی  می ریخت و این پدیده را بوجود آورد. رنگهای اصیل ایرانی (اخرا، سرنج ، برگ گردو ، لاجورد، زعفران)

شخصی بنام مولانا تذهیبی اهل قزوین كار میر محمد را دنبال كرد تا اینكه توانست نسخه ای از كار او را پیدا كند در دورة قاجاریه اروپائیان اینكار را از ایرانیان اقتباس كردند و یكی از هنرمندان این دوره ابوطالب مدرس بود كه كاغذ ابر و بادش را كاغذ ابوطالبی نامید و از هنرمندان معاصری كه كار كردند رسام ارژنگی است كه بوسیله زعفران و زردچوبه كارهای بسیار زیبا انجام داده .

قدیمی ترین كاغذ ابر و باد كاغذ نشاسته است و روش سنتی دارد . احتیاجی به شستن نشاسته نیست پودر نشاسته را در آب نیمه گرم حل كرده بطوریكه یك نوع غلیظ بدست می آید. بهترین نوع كاغذ ابرو بادی است كه روی كاغذ هیچ سطحی از رنگ نباشد. برای خطاطی داخل هر رنگی رنگ سفید زده در نتیجه رنگها روشن تر شده و طبیعی است كه رنگها روشن تر خواهد شد.

روشهای مختلف

قدیمی ترین روش استفاده از ؛ 1- نشاسته   2- دود غلیظ   3- استفاده از رنگ روغن داخل آب است كه داخل سینی به گودی 3 سانتی متر بریزیم.   4- روی سطح آب بوسیله قلم مو پنبه را سر سیخ كبریت پیچانده و بجای قلم مو استفاده شود بوسیله گواش یا آبرنگ رنگی از آن روی آب پخش شده فوراً كاغذ را انداخته روی سطح آب . مرحله بعدی آن است كه كاغذ را خیس كرده و پودرهای مختلف را مثل زرد چوبه ، زعفران ، لاجورد ، رنگ غذا ، پودرهای مركب را كه كاملاً سائیده شده از داخل پارچه های مرمر عبور داده.

برای اینكه پودر كاملاً نرمی بدست آید همین كه ورق را میگذاریم این پودرها را بوسیله برسی از جهات مختلف پاشیده می شود چون پودرها نرم و كاغذ خیس است طرح های قشنگی بوجود می اید.

اگر یك كاغذ ابر و بادی درست كردیم كه رنگ دلخواه بدست نیامد آنرا خشك كرده بعد اتو كرده سپس روی رنگ می گذاری به این نوع كاغذ ابر و باد پیچازی گویند یعنی ابر و باد مخلوط

برای صاف كردن كاغذ اتو كشی لازم است البته ابتدا چند لایه روزنامه می گذاریم تا كاغذ نسوزد روش قدیمیها بصورت فشردن كاغذ به وسیله عقیق بوده كه آنقدر می كشیدند. تا كاغذ صاف شود.

روش دیگر آن است كه چند لای روزنامه را روی شیشه گذاشته و این كاغذ را روی آن كاغذ قرار داده  یك كاغذ دیگر روی كاغذ ابر و باد گذاشته بوسیله ته استكان مهره می زنیم . آنقدر
می كشیم تا صاف شود.

در مورد كار كلاس بهتر است از مركب استفاده شود یا براده های مداد رنگی ها روی سطح كار نشاسته رنگ زده و از آن استفاده می شود.

 

مصادف شدن ، فصل بهار و زیبائی گل ، كار برد گل در كارت تبریك درست كردن موضوع درس است. تصویر تركیب چهار گل است كه به این شكل قرار گرفتن تمبرها بلوك گویند. اگر یكسان باشند. سری گویند. ( چند تمبر دنبال هم باشند)

گل اول گل محمدی و گل دوم نوروز گله یا بهار گله هست كه بیشتر دركنار آبها یا زمینهای مرطوب و در فصل بهار می روید. شكل سوم لاله معروف به لاله حافظ شیراز است كه در همان قسمتها دیده می شود و بی رنگ قرمز و سفید است تصویر چهارم زنبق بهشتی است . البته تصاویر دوم ، سوم و چهارم خودرو و وحشی اند و در قسمتهای مرطوب و جنگل ها می رویند. ولی تصویر اول گل وحشی نیست.

 

 

 

 

 

 

 

تصویر صفحه بعد تصویر جلد روی قرآن است كه روغنی ست و در موزه نفایس آستان قدس و گنجینه قرآن موجود است. در جلد قرآن كاربرد گل را می بینیم این فن را گل بوته سازی گویند. در این فن در میان میوه ها از گل درخت فندق ، بِه ، شفتالو ، سیب استفاده می كنند و از گل ها گل سرخ محمدی ، مینا و از میان حیوانات تنها از بلبل استفاده می شود.

در این تصویر گل محمدی را در متن كار می بینیم ولی قسمت اصلی كار را گل محمدی تشكیل داده بعد از اتمام كار روی جلد با روغن جلا كه با بنزین سفید رقیق شده می زنند یا روغن جلای سوپر در اطراف طرح جلد حاشیه گلدار و حاشیه ساده به گل های یكسان و همرنگ است.

تصویر صفحه بعد مربوط است به حاشیه های قالی و تذهیب سرحاشیه اول مربوط است به حاشیه های قالی تكرار یك طرح یا گل هست به طور یكنواخت و حاشیه ها معمولاً در قالی از سه نوار تشكیل شدند. یك نوار پهن كه در واقع حاشیه اصلی است و دو حاشیه باریكتر كه حاشیه فرعی است.

در تصویر حاشیه های قالی در اطراف حاشیة اصلی دو حاشیه یكسان هستند كه به ان سلسله گویند( گل های تكراری تك گل هستند و معمولاً این گونه حاشیه بندی را قالیبافان حاشیه نگاری گویند. در دو طرف سلسله دو خط موازی است كه بصورت تكرار خطوط عمودی می باشند. اینها بنام كرمك معروف هستند.

حاشیه چهارم حاشیه ای هست از طرح قالی و تذهیب ، این حاشیه به حاشیه گلزار معروف است كه در ان از گل های ختائی استفاده شده است. حاشیه پنجم مختص تذهیب است كه در آن هم از گل های ختائی استفاده شده و هم از گلهای اسلیمی ، این گلها روی پیچها قراردارند كه با دیدن آنها به وجود گل پی نمی بریم اما درختانی مشخص است كه كدام گل و كدام برگ است.

 

این درس مربوط به سنگ و سنگ تراشی و كار روی سنگ است.

تصویر زیر دنباله بحث حاشیه نگاری و كاربرد گل است . حاشیه ها پیرو شكل ظرف شده اند.

در حاشیه اول از نقوش اسلیمی و گلریز ( اصطلاحی در نقوش سنگتراشی) استفاده شده است كه خود طراحی سنتی می باشد ولی در وسط از نقوش فرنگی استفاده شده است.

نقوش فرنگی نقوشی هستند كه از دوره قاجار در بین هنر ما مرسوم شده است و علت آنهم رفت و آمد دولت قاجار به كشورهای فرنگی و اروپائی می باشد. نقش وسط نقش دو طاووس مقابل هم است كه به شكل قرینه كار شده است و این قرینه كاری در چهار قسمت كار شده است.

این تصویر كاشیكاری مربوط به دوره قاجار است و حاشیه ها همانند حاشیه قالی و گلزار بصورت حاشیه سلسله كار شده است حاشیه ها  به شكل محراب گذاشته شده اند و به این ترتیب حاشیه محرابی نامیده شده اند. در قسمت وسط از گل ختائی استفاده شده كه گل انار می باشد و همچنین گل فرنگی كه گل سرخ است این سبك كاشی كاری یك سبك اروپائی می باشد كه در آن از سبك اسلامی هم استفاده شده است.

قسمتی از یك قالی است مربوط به دوره قاجار با برها در هند ( تیموریان و مغولان هند) در این قالی گلها به شكل گل طبیعی بافته شده است . در حاشیه كناری ، حاشیه اصلی ، حاشیه گلزار یا گل های ختائی می باشد و در اطراف ان حاشیه های باریكی وجود دارد بنام حاشیه میانی و در اطراف آن حاشیه سلسله می باشد.

در وسط قالی یك ترنج است كه معمولاً به شكل بیضی یا مدور بافته می شود و در دو طرف بالا لچك است كه در واقع یك چهارم ترنج با همان رنگ می باشد البته همان طوری كه در این تصویر می بینی . لچك و ترنج با هم هماهنگی ندارد ولی در لچك و ترنجهای بافت ایرانیان هماهنگی وجود دارد. درقالی های اصیل ایرانی بالای ترنج كلاله و بعد از ان نیمه ترنج بافته می شود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

تصاویر مربوط به گل های ختائی است كار مرحوم استاد اسكندانی. اصولاً قرینه سازی در هنرهای اسلامی یكی از اصول مهم می باشد كه كاغذ یا به شكل مربع یا هشت ضلعی یا به شكلی كه در كتاب می باشد انجام می گیرد. قرینه از نوع قرینه لولائی است.

 

این درس مربوط به قطاعی می باشد كه ابداع كنندگان آن ایرانیان درمكتب هرات بودند اما اولین كسی كه از قطاعی برای بیان تصویری و حاشیه نگاری و جلد سازی استفاده كرد، مولانا هروی بود وی قسمتهای مورد نظر طرح را برش می زد. و این طرح را روی زمینه رنگ آمیزی شده دیگری قرار میداد و اطراف آنرا را آب طلا مزین می نمود به طوری كه اصلاً مشخص نمی شود كه به این كار تحریر می گویند و به این روش صنعت عكس می گفت.

اروپائیان در قرن نوزدهم این سبك را اقتباس كردند نام آن كولاژ گذاشتند و امروز این روش را وصله گیری می گویند. بهترین تعریف كلاژ آن است كه اصولاً هنرمند از قطعات رنگی و غیر قابل استفاده یك كمپوزیسیون و یا تركیب بندی را تشكیل می دهد برای القائی یك مفهوم و یا هدفی خاص به جای استفاده از رنگ از جمله نقاشان اروپائی پیكاسو می باشد از این روش استفاده می كردند.

پیكاسو اثری دارد بنام بچه ای در گهواره كه تمام قسمتهای این اثر بوسیله رنگ روغن و كاغذهای رنگی پوشانیده شده و شیشه بچه یك شیشه حقیقی است كه در دهانش گذاشته شده است و بدین طریق نقاشی را از سطح به حجم تبدیل نموده و …

هدف از كلاژ برای دانش آموزان این است كه دانش آموزانی كه علاقه ای به نقاشی وبكارگیری قلم ندارند، بدین وسیله جلب می شوند به كار های هنری ، بدین صورت كه هنگام برش گل و چسبانیدن آن بر روی كاغذ ناخودآگاه چشم دانش آموزان به طرف گل كشیده شده و بطور غیر مستقیم راه طراحی را می آموزند.

دلیل دیگر دانش آموزانی كه علاقمند به نقاشی نمی باشد خواه ناخواه این راهی است برای علاقه مندی آنها به هنر.

تصاویر پائین نقاشی با انگشت است بوسیله آبرنگ.

 

مصور سازی یكی از قدیمی ترین هنر ماست . نیمه مصور كه تركیبی از خط و نقاشی است كاری است جدید و مربوط به مكتبهای هنری قبل نمی باشد.

در تبریز غازان خان در سال 1295 میلادی یعنی 695 هجری قمری تشكیل حكومت داده بوسیله وزیر خود رشیدالدین فضل الله در زمینه نقاشی های مصور كارهای با ارزش انجام دادند.

خواجه دو كتاب راجع به تاریخ مغول و تاریخ جهان نوشته كه این دو كتاب بوسیله نقاشان به تصویر كشیده شد از این زمان قدیمی ترین كتاب ، كتاب مینیاتوری
«منافع الحیوان» می باشد كه بوسیله نقاشان تصویر و گروه خطاطان نوشته شده است. در شیراز كه مهد شاعران و نویسندگان و در واقع شیراز بنام هزار دستان معروف بود.

«اینجو» یكی از افراد خاندان ایلخانی كه از ایلخانان تبریز جدا شده بود حكومت می كرد كه دراین زمان راه تجارتی خلیج فارس به چین از طریق هر فرد فارسی ایجاد شده بود در نتیجه كسی كه به تصویر كشیده می شد بیشتر تحت تاثیر هنر چینی در بخارا بود كه در بخارا شاگردانی كمال الدین بهزاد بودند كه این هنر را به عهده داشتند.

تصویر روبرو مینیاتور است كه كاربرد درخت را در این تصویر نشان می دهد. مكتب هرات بوسیله فرزند تیمور شاهرخ میرزا در هرات بوجود آمد و بیشترین اوج كارهای هنری هرات در زمان بایسنغر میرزا است.

 

بعد از اینكه در رابطه با درخت و گل چند درس را داشتیم حال درس میوه را بررسی می كنیم. و علاقه دانش آموز به نمودهای طبیعت مانند آلبالو، آلو، آلوبخارائی و شلیل است.

تصویر درخت سیب است . ما طراحی سیب به شكل های مختلف می بینیم.

این نقاشی های نقاشی استاد اولیائی و آشتیانی از شاگرداان كمال الملك است و نشانگر علاقه آنها به طبیعت است و شاگردانش هم بیشتر در همین زمینه كار كرده اند.

 

گل سمت راست اولی یك گل ختائی است كه به شكل تزئینی كار شده كه الهام گرفتن از میوه تمشك است.

 

 

 

 

تصویر دوم سمت چپ گل به رنگ سیاه است این تصویر گل انار است كه به شكل قرینه كار شده است.

 

 

 

 

تصویر گل ختائی است گل معروف به شاه عباسی است كه الهام گرفته از گل مربوط به انار می باشد. قسمت بالای انار و اطراف برگهای انار و میله های دایره دار پرچم است.

 

 

 

تصویر گل انار است كه البته از نظر شكل انار و برگهای به طبیعت نزدیكتر است این گل بصورت قرینه مثلثی بكار رفته است.

 

 

 

هر سه تصویر از جمله گل های تزئینی است ، مهم آن است كه در تصویر بالا قرینه سازی كه یكی از كارهای مهم است نشان داده شده است.

 

تصویری است كه بوسیله مركب و قلم فلزی كار شده و همین طور نقطه پرداز شده است، و چون تصویر بازار كربلا است طرز سایه و گذاشتن قطعات طوری است كه نشان دهنده یك تصویر قدیمی است از زمانهای بسیار دور.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

موفق باشید.