یزدفردا

   جامع مفيدى قرن 11 ه. (اسم بانى از كتب تواريخ معلوم و محقق نگشت، در افواه عوام مشهور است كه از جمله متحدثات زال زر است و العلم عندالله) آتشكده يزدان يا تاريخ يزد از مرحوم آيتى در خصوص اين منطقه نوشته اند: « از قراى مهم و معتبر در بلوك يزد يكى زارچ است كه بعد از ميبد كهنگى و قدمتش مسلم است و وجه تسميه آنجا به زارچ و بانى قنات و آبادى آن مجهول و زبان تاريخ در اين باب ساكت است. بارها چيزهايي در جامع مفيدى نسبت به مردم زارچ درج شده است كه به هزل بيشتر شبيه است تا جد، از سادگى و صداقتى كه به مردم آن قريه نسبت داده شده اثرى ديده نميشود، مثلاً ميگويند ...

در قديم جنگى واقع شد و شخصى زارچى را به جاسوسى به اردوى دشمن فرستاده اند، آن شخص يكسر به اردو رفته و فرمانده را طلبيده و گفته است من جاسوسم آمدهام ببينم جمعيت و استعداد شما چيست، خواهشمندم زود حاجت مرا برآوريد و از وضعيت خود و سپاهيان خود مستحضرم سازيد، از اين قبيل سخنان است كه اثرى در مردم آنجا ديده نمىشود». و نيز آيتى معتقد است كه كثه يا زندان اسكندر هنگامى ساخته شد كه در اين حدود شهر يا ايالت بزرگ و مهمى وجود داشته كه قبل از ورود اسكندر و ساختن كثه ساخته شده بود و ايساتيس نام داشت. هرفته، فرافر و سريزد باقيمانده آن هستند كه در 30 كيلومترى جنوب شرقى يزد قرار دارند. هنگاميكه يزدگرد اول فرزند بهرام ساسانى بدستور پدر از مدائن به فارس مىرفت در يزد اقامت گزيد و به آبادانى آن پرداخت، همراه او سه سرهنگ بودند كه نامشان بيدار، عقدار و ميبدار بود كه سه منطقه كنونى بيده، عقدا و ميبد از ايشان برجاى مانده است.

اسامى فعلى بعضى از شهرهاى استان چون يزد، زارچ، اشكذر، مهريز و ميبد نشانگر قدمت آن قبل از ظهور اسلام در ايران است.