بسم الله الرحمن الرحيم
روزی جبرئیل به خدمت رسول خدا(ص)رسید و عرضه داشت: یا رسول الله خداوند متعال مرا با هدیه الهی نزد تو فرستاده که پیش از این به هیچ کس چنین مرحمتی نفرموده است.
پیامبر پرسید : آن چیست؟
عرض کرد: صبر و بردباری و باز هم از این بهتر.
پیامبر : آن دیگر چیست؟
جبرئیل : قناعت و از آن هم بهتر
پیامبر : آن چیست؟
جبرئیل : رضا به داده حق تعالی و از این هم بهتر.
پیامبر: آن چیست؟
جبرئیل : مقام زهد و از آن هم بهتر .
پیامبر: آن چیست؟
جبرئیل : اخلاص و باز از آن بهتر.
پیامبر : آن چیست؟
جبرئیل: مقام یقین و باز بالاتر از آن .
پیامبر : نیکوتر از یقین چیست؟
جبرئیل: توکل بر خداوند عز و جل که نردبان این معنویت است.
پیامبر : توکل چیست؟
جبرئیل : آنکه آدمی یقین داشته باشد که از سوی مخلوق سود و زیانی باو نمی رسد و از غیر خدا مأیوس باشد . در چنین حال است که بنده خدا ، جز به خاطر خدای خود ، کاری نخواهد کرد و به هیچ کس جز خداوند متعال خائف و ترسان نخواهد بود و طمع از غیر منقطع خواهد ساخت.آری این است معنی و حقیقت توکل به خدا.
پیامبر : ای جبرئیل معنی صبر و شکیبایی چیست؟
جبرئیل: صبر ؛ بردباری و تحمل است خواه در مشکلات و یا در حالت آسایش و آسودگی ها- خواه به هنگام فقر و یا در حالت بی نیازی – خواه به وقت بلا یا در خوشیها و عافیتها .نیز صبر آن است که شکایت خالق خویش را نزد مخلوق نگوید و از حوادث سخت شکوه سر نکند.
پیامبر: ای جبرئیل تفسیر قناعت چیست ؟
جبرئیل : قناعت آن است که بنده خدا به بهره خویش از دنیا خشنود باشد به کم بسازد و سپاس ولینعمت خویش را به جای آورد.
پیامبر:ای جبرئیل رضا چه معنا دارد؟
جبرئیل:حالت رضا در بنده آن است که بر مولای خویش به هیچ صورت خشمگین نشود و با زیادی و کمی بهره اش از دنیا از جای به در نرود و هرگز از عمل و عبادت و بندگی فرونگذارد.
پیامبر : ای جبرئیل زهد را چه معنی است ؟
جبرائیل : زاهد کسی است که دوستان خدای را دوست و دشمنان او را دشمن دارد، از حلال دنیا دوری کند و به حرام آن هرگز توجه نکند چرا که در حلال دنیا حساب است و در حرامش عقاب و شکنجه. چنین بنده ای همانگونه که نسبت به خویشتن مهربان است ، به همه مسلمانان مهر می ورزد و از سخن گفتن به همان قدر اکتفا می کند که گرسنه ای از خوردن گوشت مرداری ناگریز است و از حطام این جهان و زر و زیور آن چنان می گریزد که گویی از آتش سوزنده در گریز است .مرگ همواره در برابر چشم اوست و از یاد آن لحظه ای غافل نمی شود.
پیامبر: ای جبرئیل باز گو که اخلاص چیست؟
جبرئیل : بنده مخلص کسی است که از دیگران چیزی نخواهد تا خود به آن برسد و چون به آن دست یافت راضی و خشنود باشد و اگر زیادتی ماند به دیگران بخشد .آن بنده که حاجت از خلق نخواهد در حقیقت به بندگی خود نسبت به حضرت احدیت جل و اعلا اقرار و اذعان کرده است و آن کس که از قسمت خود ، راضی و خشنود است در حقیقت ، از خدای خود راضی و خشنود است و خداوند نیز از چنین بنده ای راضی و خشنود خواهد بود. هر آنکس که از مال خود ، در راه رضای خداوند به دیگران می بخشد در حقیقت نسبت به پروردگار خود کمال اعتماد و اطمینان را ابراز داشته است.
پیامبر: ای جبرئیل حقیقت یقین چیست؟
جبرئیل: هر بنده ای که یقین در دلش جای گرفته است چنان برای خدای خود عمل می کند که گویی پروردگارش را به چشم می بیند و می داند که اگر او قادر به دیدن خداوند نیست بی شک خدای او را می بیند .این چنین بنده ای را قطع و یقین است که هر چه به وی رسیده است باید که به او می رسید و آنچه به او نرسیده است باید که به او نمی رسید .
ای پیامبر اقسام توکل بر خدا و مدارج زهد و پارسایی اینهاست.