یزدفردا

بررسی اجمالی مواضع سازمان ملل متحد در قبال جنگ ایران و عراق

لادن اكبری

قطعنامه 598 نقطه عطفی در روند مواضع شورای امنیت سازمان ملل در قبال جنگ ایران و عراق به شمار می­رود؛ و نظر به اینكه شورا در مقدمه قطعنامه، بر تصمیم خود نسبت به خاتمه عملیات نظامی بین ایران و عراق تاكید و به قطعنامه به ماده 39 و 40 اشاره دارد، از جنبه توصیه‏ای خارج و حالت آمرانه به خود گرفت. همچنین از آنجا كه قطعنامه بخش مهمی از خواسته­های به حق ایران بویژه در خصوص تعیین متجاوز و مسئله پرداخت غرامت را در بر می­گرفت و عراق نیز مایل به پایان جنگ بود، نهایتاً از سوی طرفین مورد پذیرش قرار گرفت.

در این مجال كوتاه تلاش بر آن است تا به اختصار مهمترین مواضع سازمان ملل متحد پیرامون مسئله جنگ ایران و عراق، در قالب بیانیه ها و قطعنامه­های شورای امنیت، مورد بررسی قرار گیرد:

بیانیه 23 سپتامبر 1980(1 مهر 1359): یك روز پس از حمله عراق به ایران، جلسه شورای امنیت برای«مشاوره غیر رسمی» تشكیل شد و شورا با صدور بیانیه‏ای اولین موضعگیری خود را در قبال جنگ تحمیلی‏ اعلام نمود. بیانیه به این شرح است: اعضای شورا پس از مشورت با یكدیگر،عمیقا نگران آن هستند كه این برخورد می‏تواند به‏طور جداً فزاینده‏ای گسترش یابد. لذا از ایران و عراق می‏خواهند، به عنوان‏ اولین قدم به سوی راه حل منازعه، از كلیه اقدامات مسلحانه و همه اعمالی كه‏ ممكن است وضعیت خطرناك قبلی را وخیم‏تر كند دست بردارند و اختلافات خود را از طریق صلح‏آمیز حل نمایند.

قطعنامه 479(28 سپتامبر 1980 /6 مهر 1359): این قطعنامه دارای 5 ماده بود و موضوع جنگ را تحت عنوان وضعیت میان ایران و عراق، مورد بررسی قرار داد. در این قطعنامه، ضمن یادآوری تعهد كشورهای عضو به حل و فصل مسالمت‏آمیز اختلافات و عدم توسل به زور و مسؤولیت شورای امنیت در حفظ صلح و امنیت بین‏المللی و با ابراز تأسف عمیق از وضعیت رو به گسترش بین ایران و عراق، از طرفین خواست كه از به كار بردن بیشتر زور خودداری نموده و اختلاف خود را از طریق مسالمت‏آمیز حل نماید و نیز، از هر گونه پیشنهاد مناسبی كه می‏تواند منجر به صلح شود، استقبال كنند. همچنین از عموم كشورها تقاضا كرد كه از هرگونه اقدامی كه منجر به تشدید منازعه می‏شود، بپرهیزند. در ضمن، از كوششهای دبیر كل و مجددا از پیشنهادش در مورد به كارگیری «مساعی جمیله» برای حل وضعیت موجود بین ایران و عراق پشتیبانی كرد و از وی خواست نتایج اقدامات خود را ظرف مدت 48 ساعت به شورای امنیت گزارش دهد در پایان جلسه، رئیس تونسی شورای امنیت، منازعه بین ایران و عراق را یك تهدید واقعی برای صلح و امنیت بین‏المللی قلمداد نمود

قطعنامه 514: پس از صدور قطعنامه 497، شورای امنیت در سكوتی سنگین و طولانی فرو رفت و این سكوت با پیش روی عراق در داخل خاك ایران، تحكیم مواضع آن و حتی حمله موشكی عراق به شهرهای ایران همراه بود. عملیات های بزرگ و پیروزمندانه ایران، شورای امنیت را مجبور كرد تا در 12 ژوئیه 1982 تشكیل جلسه دهد و قطعنامه 514 را صادر نماید. این شورا نگرانی خود را از به خطر افتادن صلح و امنیت ابراز كرد و از طرفین خواست تا آتش بس را قبول كنند و نیروهای خود را به پشت مرزهای شناخته شده بین المللی ببرند و گروهی از ناظران برای نظارت بر آتش بس تعیین شوند.

قطعنامه 522: در این قطعنامه نیز شورای امنیت از گسترش مناقشه ابراز تأسف كرد و آتش بس و بازگشت به مرزهای بین المللی و مطالب قطعنامه های گذشته را تكرار نمود.

قطعنامه 540: قطعنامه 540 شورای امنیت ضمن تأكید بر میانجیگری دبیركل سازمان ملل، عملیات نظامی علیه شهرها را محكوم كرد و از طرفین خواست امنیت آب راه های بین المللی در منطقه خلیج فارس را به خطر نیندازند. این قطعنامه هم توصیه­ای بیش نبود و چه بسا به دلیل سلسله عملیات بزرگی صادر شد كه دلیرمردان ایران با نام «والفجر» انجام می دادند.

قطعنامه 552: در پی شكایت كشورهای حوزه خلیج فارس از حمله های ایران به كشتی های بازرگانی، كه در خلیج فارس رفت و آمد می­كردند، شورای امنیت قطعنامه 552 را صادر كرد و از طرفین درگیر در جنگ خواست این حملات را متوقف نموده و به حق آزادی كشتیرانی احترام بگذارند.

قطعنامه 582: این قطعنامه چند روز پس از عملیات «والفجر 8» و تصرف شهر «فاو» صادر گردید و شورای امنیت با ابراز نگرانی نسبه به طولانی شدن درگیری و ابراز تأسف از ادامه منازعات، همان نكات قطعنامه­های گذشته را تكرار كرد كه فقط جنبه توصیه­ای داشتند.

قطعنامه 588: مفاد این قطعنامه هم تكرار توصیه­های قطعنامه­های گذشته بود، كه پس از ردّ این قطعنامه از سوی ایران، شورای امنیت در بیانیه­ای، ضمن ابراز نگرانی از گسترش مخاصمات، از طرفین خواست قطعنامه­های 582 و 588 را اجرا كنند.

قطعنامه 598: شورای امنیت، پس از مشورتهای فراوان در مورد پیش‏نویس مذكور، سرانجام در جلسه شماره 2750 مورخ 20 ژوئیه 1987 (29 تیر 1366 ) با تأكید بر مواد 39 و 40 منشور ملل متحد، مفصلترین، اجرایی‏ترین و آمرانه‏ترین قطعنامه خود در جنگ تحمیلی را تحت عنوان قطعنامه 598 به تصویب رساند. در مقدمه این قطعنامه بر لزوم اجرای قطعنامه 582 تاكید شد و از عدم توجه به درخواستهای گذشته‏ خود از سوی ایران و عراق و آغاز، ادامه، گسترش و تشدید منازعه و بمباران مراكز مسكونی غیر نظامی، حملات به كشتیها و هواپیماها، نقض قوانین بین‏المللی و كاربرد سلاحهای شیمیایی ابراز تأسف كرد و ضرورت اتمام اقدامات نظامی بین طرفین و ایجاد یك راه حل جامع، عادلانه و شرافتمندانه و پایدار گوشزد گردید و مفاد منشور ملل متحد در مورد حل مسالمت‏آمیز اختلافات بین­المللی را یادآوری نمود. در بخش اجرایی قطعنامه، شورای امنیت، خواستار عقب‏نشینی نیروهای دو طرف به مرزهای شناخته شده بین‏المللی و رعایت آتش‏بس همه جانبه به عنوان نخستین گام‏در جهت حل و فصل مناقشه گردید و از طرفین خواست، بدون تأخیر، پس از برقراری آتش بس نسبت به اجرای آزادسازی اسرا اقدام نمایند و با دبیركل در تلاش به منظور اجرای قطعنامه و دستیابی به یك راه حل جامع، عادلانه و شرافتمندانه و مورد قبول طرفین، همكاری می‏كنند. این قطعنامه از دبیر كل تقاضا كرد كه پس از مشورت با طرفین، زمینه‏های حل و فصل مناقشه را فراهم آورد. قطعنامه مزبور سه تیم كارشناسی را برای امور ذیل پیش بینی كرد: 1ـ نظارت، بررسی و تایید آتش بس و عقب نشینی 2ـ تعیین شروع كننده جنگ 3ـ مطالعه موضوع بازسازی .

این قطعنامه نقطه عطفی در روند مواضع شورای امنیت سازمان ملل در قبال جنگ ایران و عراق به شمار می­رود؛ و نظر به اینكه شورا در مقدمه قطعنامه، بر تصمیم خود نسبت به خاتمه عملیات نظامی بین ایران و عراق تاكید و به قطعنامه به ماده 39 و 40 اشاره دارد، از جنبه توصیه‏ای خارج و حالت آمرانه به خود گرفت. همچنین از آنجا كه قطعنامه بخش مهمی از خواسته­های به حق ایران بویژه در خصوص تعیین متجاوز و مسئله پرداخت غرامت را در بر می­گرفت و عراق نیز مایل به پایان جنگ بود، نهایتاً از سوی طرفین مورد پذیرش قرار گرفت.

منبع"مرکز اسناد