یزدفردا

یادداشتی درباره کتاب مرزهای ناپیدا اثر محمد علی اسلامی ندوشن

این یادداشت را به مناسبت انتشار چاپ تازه ای از کتاب مرزهای ناپیدا اثر محمد علی اسلامی ندوشن نوشته بودم که امروز ۱۸ دی ۱۳۸۹ در روزنامه شرق منتشر شده است.

مرزهای ناپیدا

 محمد صادقی

اینکه مصطفی ملکیان (آموزگار عقلانیت و معنویت) سال ها پیش، و در مبحث «جریان شناسی فرهنگی معاصر ایران» از نقش ممتاز و سازنده محمد علی اسلامی ندوشن یاد کرده و او را یکی از برجسته ترین و مستقل ترین شخصیت های فرهنگی در دوران معاصر می شمارد، همواره جای اندیشیدن دارد...

 اسلامی ندوشن از یک سو با فرهنگ و تمدن کهنسال ایران و از سوی دیگر، با فرهنگ و تمدن نوین غرب، آشنا بوده، و با نگاهی محققانه و به دور از پیشداوری، در دوران پر فراز و نشیب جدید، کوشیده تا ذهن و ضمیر مخاطبان خود را به سوی زندگی بر اساس خرد (زندگی اصیل) رهنمون سازد. او برای استقرار آگاهی در متن جامعه خویش، از زبانی ساده و همه فهم، بهره گرفته و اگر در نوشته هایش تأملی داشته باشیم در می یابیم که از پیچیده و مبهم سخن گفتن به شدت پرهیز دارد. در کار روشنفکری، پیچیده و نامفهوم سخن گفتن یک آفت بزرگ است و روشنفکران از آن رو که مخاطب شان مردم هستند، ضرورت دارد بی آنکه از عمق سخن خود بکاهند، آن را در اندازه فهم و درک عمومی بیان نمایند، و این همان روشی است که اسلامی ندوشن در کار نویسندگی نسبت به آن دقت و اهتمام داشته است. همچنین وی در نوشته های خود از سخن گفتن بر اساس خوشایندها و بدآیندهای مردم و جلب توجه قدرتمندان، دوری گزیده و تنها دلبسته حقیقت بوده تا در روزگار جدید شاید اندکی از ملال «ایران و تنهائیش» بکاهد. هر چند نسبت به سیاست حساسیت های فراوانی داشته و دارد، اما سیاست زدگی در آثارش دیده نمی شود، به باور او تا گره فرهنگی باز نشود، نه اقتصاد رونق می گیرد، نه تورم می خوابد، نه جرم کاهش می یابد، نه تعاون و همکاری و اعتماد در میان مردم راه پیدا می کند. وی در نگاه به دنیای نو و اندیشه های جدید، هیجان زده نیست، نه بر نفی آن اصرار می ورزد و نه بر پذیرش تام و تمام آن، بلکه نگاه انتقادی اش را به کار می بندد و به عبارتی می توان گفت، بیش از هر چیز دغدغه اش رفع نقص های تجدد است، و نه گذر از آن، به این سبب، نه از دستاوردهای دنیای جدید چشم می پوشد و نه از کاستی های آن. مواجهه او با فرهنگ و تمدن نوین بشری، مواجهه ای است بر مدار عقلانیت (و باور به گفت و گو) که به شناخت می انجامد، چه از خود و چه از دیگری. در مقاله ای (ایران چه حرفی برای گفتن دارد؟) می گوید:«در نزد هر ملتی گرایش های ستوده و ناستوده هست. باید مجموع را در نظر گرفت و پذیرفت که ملت ایران بر سر هم یک ملت تمدن ساز بوده است و اگر موانع بر سر راهش را هم در نظر آوریم، کمتر به خود حق خواهیم داد که او را سرزنش کنیم. سوال بزرگ آن است که در آینده چه خواهد بود. هر گاه بخواهیم وزنه تمدنی خود را در معرض دید جهانی بگذاریم، باید از آگاه بودن به عناصر منفی آن سر باز نزنیم و از وفادار بودن به جنبه های خوب آن کوتاه نیاییم»

...این روزها چاپ تازه ای از کتاب «مرزهای ناپیدا» همراه با تغییرات و افزودگی هایی، راهی بازار کتاب ایران شده است. اسلامی ندوشن در این کتاب با رویکرد پرسش محوری که در آثار پیشین هم از او دیده ایم، می کوشد پاسخی برای موقعیت ایران در دنیای پرشتاب کنونی که میان دو فرهنگ سنتی و صنعتی ایستاده، بیابد... ایران می رود تا چه راهی را در پیش گیرد؟