یزدفردا
پایگاه خبری و تحلیلی
ايران و جهان امروز-يادداشتي به مناسبت انتشار كتاب «راه و بي راه»-نوشته دكتر محمدعلي اسلامي ندوشن
ايران و جهان امروز-يادداشتي به مناسبت انتشار كتاب «راه و بي راه»-نوشته دكتر محمدعلي اسلامي ندوشن
ايران و جهان امروز
اكنون دو سال از انتشار كتاب «ديروز امروز فردا» نوشته دكتر محمد علي اسلامي ندوشن مي‌گذرد، كتابي كه دربردارنده مقاله‌هاي ادبي، تاريخي و اجتماعي اين نويسنده نامدار ايراني بود و با استقبال دوستداران فرهنگ و انديشه مواجه شد.اسلامي ندوشن همان طور كه در نوشته‌هايش همواره بر دو اصل «فرهنگ» و «ايران» تكيه داشته و دارد، در مقاله‌هاي خود نسبت به مسائل موجود در جامعه ايران حساسيت نشان داده و مي‌كوشد با ريشه يابي مشكلات كنوني، راهكارهاي خود را ارائه دهد.
او در حالي كه در نوشته‌هايش از داشته‌هاي فرهنگي و معنوي فرهنگ و تمدن ايران چشم نمي‌پوشاند، ضرورت‌هاي دنياي جديد را نيز در نظر مي‌گيرد و به همين دليل آنچه بيان مي‌كند، واقع بينانه‌تر است و مي‌تواند به كار جامعه امروز ما بيايد...
به تازگي كتاب «راه و بي راه» نوشته اسلامي ندوشن (پاييز 1388) از سوي شركت سهامي انتشار راهي بازار كتاب ايران شده است، و به عبارتي مي‌توان آن را جلد دوم كتاب «ديروز امروز فردا» ناميد. اين کتاب به دو بخش تقسيم مي‌شود؛ بخش نخست دربردارنده مقاله‌هاي نويسنده درباره موضوع‌هاي گوناگوني در زمينه‌هاي فرهنگي، تاريخي، سياسي و اجتماعي، و بخش دوم دربردارنده گفت و شنود‌هايي با نويسنده است.
مداومت تاريخي ايران، امپراتوري فراموش شده، عسرت و عشرت در شهر مسکو، دنيايي که در راه است، بيشه زار بزه، دنيا علامت مي‌دهد، در معناي زندگي، ايران و جهان امروز، حالتي به نام سرگرداني فرهنگي، جايگاه زبان و ادبيات فارسي در جهان معاصر، تمدن و جنگ، دموکراسي و ديکتاتوري و... نام تعدادي از مقاله‌ها و گفت و شنودهاي اين کتاب است.
در مقدمه كتاب «راه و بي راه» نويسنده چنين آغاز مي‌كند:«...کشور ايران، مانند هر کشور ديگري به يک پهنه خاک ختم نمي‌شود. سرشار است از يادگار و ماجرا و دستاورد فکري و هنري که مجموع آنها بار فرهنگي آن را تشکيل مي‌دهند. اينان براي ما حافظه تاريخي هستند، چنان که گويي چند هزار سال عمر کرده ايم. بيم و اميدها، وسواس‌ها و آرزوهاي گذشتگان به ما انتقال يافته است و هر يک از ما يک خزانه وجدان ناآگاه تاريخي شده ايم.
خصوصيت ديگر آن است که ما اکنون از طريق وسايل ارتباطي با دنياي بيرون و کشورهاي ديگر ارتباط يافته ايم. ما ديگر مانند گذشته، مسير خود را به تنهايي ترسيم نمي‌کنيم، بلکه هر واقعه در دوردست در وضع ما تاثيرگذار مي‌شود.
بنابراين در موقعيت کنوني با چهار عامل روبه روييم؛ سنت و تجدد، دنياي درون و دنياي بيرون، و ناگزير بايد خط خود را تعيين کنيم. اين خط چيست؟ آن چيزي است که بتواند با موقعيت جغرافيايي ايران، نوع همسايگي، سوابق تاريخي، وضع طبيعي و اقليم، روحيه و روانشناسي مردم، درجه انعطاف پذيري و تغييرپذيري آنان همخواني داشته باشد... از اين رو لازم است ارزيابي مجددي از تاريخ ايران و ادب فارسي و تفکر ايراني صورت گيرد.
ارزيابي همراه با روشن بيني و نقد درست، بي طرفانه و عاري از بيم.چراهايي در برابر تاريخ و فرهنگ ايران است که بايد به آنها جواب داده شود. تا زماني که به آنها پاسخ درست داده نشده، ما نسبت به امروز و آينده خود ديد روشني نخواهيم داشت.»
چند سال قبل در گفت و گويي كه با وي داشتم، پرسشي را مطرح كردم كه فكر مي‌كنم در متن كتاب «راه و بي راه» پاسخ مفصل به آن را بتوان جستجو كرد.
با توجه به اينكه دنيا به يك دهكده جهاني تبديل شــده و موضوع فرهنگ و هويت ايراني در نزد انديشمـنداني مانند وي بسيار اهميت دارد، خــواستم بدانم كه چگونه مي‌توان به كاروان تمــدن جهاني پيوست و همچنان ايراني ماند. پاسخي كه گرفتم چنين بود: «چگونه مي‌توان ايراني ماند و چگونه مي‌توان جهاني شد؟ هر كس بتواند جواب روشني به اين سوال بدهد، در رديف بزرگمهر و لقمان حكيم قرار مي‌گيرد. دنياي امروز خيلي شتابان به پيش مي‌تازد، بايد آرزو كرد كه ارابه اش سرنگون نشود.
ايران هنوز در قلب تجدد قرار نگرفته است و فرصت دارد، بايد از فرزانگي فرهنگ خود كمك بگيرد، فراموش نكند كه سه هزار سال در بحبوحه حوادث و توفان پايداري كرده است و اكنون هم مي‌تواند راه خود را بيابد. تاريخ نشان داده است كه يك نيروي نهفته در درون ايراني هست كه در لحظه بزنگاه سر برمي آورد.»
دكتر محمدعلي اسلامي ندوشن از نويسندگان نام آشنا و برجسته سرزمين‌مان به شمار مي‌آيد كه در چند دهه گذشته، هم مردم، و هم پژوهشگران در زمينه‌هاي مختلف فرهنگي، اجتماعي، سياسي و... از كتاب‌ها و نوشته‌هايش بهره‌برده‌اند و مي‌توان وي را يكي از پرمخاطب‌ترين نويسندگان ايراني خواند، زيرا همواره با مردم، روشن و شفاف و به دور از ابهام سخن گفته و پاسخ اين صداقت را نيز از سوي مردم دريافت كرده است (در اين باره نگاهي به تكرار چاپ كتاب‌هايش جاي توضيح باقي نمي‌گذارد) و در جامعه‌اي كه ضرورت كتابخواني و فرهنگ كتابخواني چندان جدي گرفته نمي‌شود، خدمات ارزنده افرادي مانند اسلامي ندوشن كه به رشد فرهنگي و بالابردن سطح آگاهي اجتماعي مي‌انجامد، ارزش دوچندان مي‌يابد.
محمد صادقي