یزدفردا

يادي از درايت، متانت و عزت نفس شادروان حجت الاسلام والمسلمين محمد علي صدوقي
رضا سلطان زاده مدیر مسئول آیینه یزد

روزي با چند نفر از دوستان نشسته بوديم يكي از حاضران مطالبي را درباره زندگي مرحوم آيت‌ا... حاج شيخ غلامرضا فقيه خراساني گفت كه تا حدي باور كردن آن سخت بود به او گفتم اگر آنچه افراد مسن، پدران و اجداد ما و ساكنان اين شهر و ديار از آن بزرگوار سراغ دارند و شاهد آن بوده يا سينه به سينه نقل مي‌كنند يا در كتاب‌هاي متقن و صحيح نوشته شده است بازگو كنيم اثرگذاري آن بيشتر و نتيجه بخش‌تر خواهد بود. يعني بيان واقعيت‌هاي زندگي اين عالمان از آن گونه سخن گفتن‌ها مناسب‌تر است. با تندي گفت مثلاً چه بايد گفت؟

گفتم: ساده زيستن، خاكي و متواضع بودن، ‌مردمي و خوش برخورد بودن، دل به مال ومنال دنيا نبستن، خشم فرو بردن، چند بار فروختن خانه‌اي كه مردم براي زندگي وي مهيا كرده بودند و بين فقرا و نيازمندان تقسيم كردن،‌بارها ديگران ديده و شنيده‌اند كه به اصطلاح «پاكت» شب آخر روضه خواني به مستمندان عطاكردن، در كنار مردم و همگام با آنان زندگي كردن و تقوي پيشگي وزاهدانه روزگار گذرانيدن و نظاير آنها به مراتب بهتر از بيان سخناني است كه بخواهيم به آن شخصيت ممتاز(چهره‌اي مقدس) بدهيم يعني نقل واقعيت‌ها به صواب نزديكتر و پند وعبرتي است براي ديگران.

به مناسبت فرارسيدن چهلمين روز درگذشت مرحوم حجه الاسلام والمسلمين محمدعلي صدوقي به بعضي از سجاياي اخلاقي وي اشاره مي‌كنم و رفتارهاي نيكويي كه از نزديك شاهد آن بوده‌ام بازگو مي‌نمايم با اين اعتقاد:«كه غير از 14 معصوم بزرگوار و برگزيده، همه انسان‌ها در معرض خطاي فهم و لغزش قدم‌اند و همه امت با همه اختلاف مراتبشان رهرو و تابع‌اند و امامت و پيشوايي مطلق صرفاً از آن برگزيدگان خاص خداوند است. در طول تاريخ نيز علماي شيعه همواره خطاپذيري فهم در فتواي همه فقهاي طراز اول را از اصول مسلم و بديهي دانسته‌اند و احدي براي خود يا ديگري ادعاي عصمت از خطا نكرده است»1

لازم به يادآوري است حدود دو سال پيش از پيروزي انقلاب اسلامي ‌ايران آيت‌ا..... شهيد شيخ محمد صدوقي عده‌اي از اطرافيان را در جلسه‌اي فرا خواندند و طي اظهاراتي به آنان گوشزد نمودند كه در آينده خط مشي ما حركت در جهت خواسته‌هاي نائب‌الامام آقا روح ا... خميني (ره) است. اكثريت حاضران پذيرفتند و از آن به بعد طبق برنامه‌هاي تنظيمي در جهت پيشرفت نهضت و انقلاب گام برداشتند و حضور آنها در حظيره پايگاه انقلابيون و بيت شهيد صدوقي مداوم بود.

چون تا آن زمان عده‌اي به صورت پراكنده اقداماتي عليه دستگاه حكومت پهلوي انجام مي‌دادند از قبيل مطالعه كتابهايي كه رژيم ستم شاهي آنها را مضره و ممنوعه مي‌دانست، ‌پخش اخبار مربوط به زندانيان سياسي، نشر و توزيع رساله و مناسك حج امام(ره)، پخش اطلاعيه‌ها و جزوه‌هايي كه توسط افراد يا گروه‌هاي سياسي آن زمان تكثير و منتشر مي‌شد و معمولاً توسط عده‌اي بويژه جوانان و دانشجويان از شهرهاي مختلف از جمله قم و تهران و اصفهان به يزد مي‌رسيد. گرچه آيه ا... شيخ محمد صدوقي از روحانيون بنام و مورد احترام علماي بزرگوار تشيع و مردم يزد و استان‌هاي هم جوار و از مخالفان دستگاه ستم شاهي بود كه سال‌هاي قبل از پيروزي انقلاب اسلامي ايران در مواقع مختلف بانحاء گوناگون مخالفت خود را با حكومت پهلوي ابراز مي‌نموده است.

اواخر سال 1356 به دستور شهيد آيت‌ا... صدوقي قرار شد مرحوم حجه الاسلام محمدعلي صدوقي و نگارنده پيرامون تشكيل جامعه معلمان يزد مذاكره كنيم و بدين جهت به شهرستان تفت رفتيم و در باغ يكي از فرهنگيان2 كه به رحمت ايزدي پيوسته است چند ساعتي خصوصي بحث و تبادل نظر گرديد و از آنجا ايده تاسيس جامعه معلمان يزد پايه‌گذاري شد كه پاره‌اي از سوابق آن در كتاب« ياران امام به روايت ساواك شماره 2» و كتاب «مجموعه اطلاعيه‌هاي شهيد صدوقي» درج گرديده است.

از اوائل سال 1357 تا پيروزي انقلاب اسلامي ايران، جامعه معلمان يزد همراه و همگام با ديگر اقشار جامعه و در كنار آن عده از روحانيوني كه به نهضت و انقلاب پيوسته بودند با برنامه‌ريزي عده‌اي از فرهنگيان متعهد و معتقد به برچيده شدن رژيم پهلوي و ايجاد جمهوري اسلامي در تنظيم برنامه‌هايي به منظور اعتصاب دانش‌آموزان و معلمان و شركت در راهپيمايي‌ها و تظاهرات، تعطيل نمودن مدارس شهرهاي مختلف استان و تحصن حدود يك ماهه معلمان در اداره كل آموزش و پرورش يزد نقش مهمي ايفا نمود.

در اين بخش موضوعي كه نگارنده با آن برخورد كرده يا به بعضي از مواردي كه از نزديك شاهد آنها بوده‌ام و نشانگر پايداري و صداقت و عزت نفس و تواضع مرحوم صدوقي است به استحضار خوانندگان مي‌رسد.

سه سال پيش با شكايت يكي از مقامات دادسرا در پي درج مقاله‌اي در اين هفته نامه به دادگاه احضار شدم به دنبال اعتراضي كه به عمل آوردم ديوانعالي كشور حكم بر برائت نويسنده اين سطور داد و حكم صادره از سوي دادگاه يزد را «نقض بلا ارجاع» اعلام نمود.

در مدت حدود يكسال و نيم كه اين ماجرا ادامه داشت در يكي از جلسات براي چندمين بار گفتند من به يكي از مقامات قضايي گفتم: مقاله را خوانده‌ام و به نظر من اشكال حقوقي ندارد پاسخ دادم حاجي آقا مهم نيست، الخير في ماوقع و.. .

-مرحوم صدوقي علاوه بر اداره و سرپرستي بنياد صدوق و بيمارستان سيدالشهداء(ع) براي ديگر اقشار به تناسب خدمت مي‌كرد فرهنگيان را ارج مي‌گذاشت و در مجموع مساعدت‌هاي فراواني در زمينه‌هاي رفاهي، درماني و اعطاي تسهيلات به جامعه معلمان مي‌نمود.

نه تنها شركت شادروان محمدعلي صدوقي در جلسات متعدد و مختلف روضه خواني، ياد بودها، همايش‌ها، مراسم شادي، عزاداري و سوگواري مردم و همگامي آن مرحوم با خانواده معظم شاهد كه خود افتحار عضويت در اين خاندان را داشت زبان زد خاص و عام بود شنيدن حرف و درد دل مردم، گوش فرا دادن و به سخن معترضان و منتقدان و يا مطالعه نشرياتي كه گاه عليه وي مي‌نوشتند عكس‌العملي آميخته با تندي و عصبانيت از خود نشان نمي‌داد و با متانت و علو طبع رفتاري توام با احترام داشت و بدين لحاظ بود كه ساكنان استان اعم از مسلمان و غيرمسلمان تشييع باشكوهي از ايشان به عمل آوردند و با شركت در مراسم و جلسات ترحيم، سوم و هفتم در تهران، قم و يزد حضور گسترده خود را به نمايش گذاشتند كه تنها گزيده‌هايي از آن مراسم به ياد ماندني از صدا و سيما پخش گرديد.

سال گذشته پس از انجام عمل جراحي در مشهد مقدس و بازگشت به يزد با عده‌اي از مديران مسئول نشريات به ديدن ايشان رفتيم. بارها خداوند را شكرگزاري كرد از تك تك حاضران به نام احوالپرسي نمود با دقت به حرف‌هاي 4-3 نفر از مديران نشريات و خبرگزاريها كه مطالبي پيرامون موقعيت شهر واستان گفتند گوش فرا داد و به مناسبت و درخور به گفته‌ها و مطالب مطروحه پاسخ داد هنگامي كه گفته شد حاجي آقا! شكر خدا را كه عمل جراحي موفقيت‌آميز بود و سلامت خود را باز يافتيد. با خنده و تبسم گفتند: فلاني گرچه آن طور كه بعضي از مخالفان مي‌خواستند نشدم و آنگونه هم كه دوستان مي‌خواهند الان نيستم اما به خواست و مشيت پروردگار راضي و شاكرم.

-نكته‌اي كه نشان از درايت و تواضع و عزت نفس وي داشت جلسه‌اي بود كه تعداد زيادي از مسئولان اجرايي، اداري، امنيتي، فعالان سياسي، فرهنگيان، دانشجويان و روحانيون براي اعلام حمايت از خاندان صدوقي و خاتمي گرد هم آمده بودند.

چون در يكي از سايت‌ها طي درج مقالاتي به اين دو خاندان روحاني و پيشرو در انقلاب و مورد احترام عموم مردم متعهد و مسلمان و سخت كوش يزد اهانت شده بود. وقتي حجت الاسلام محمدعلي صدوقي در دفترش پشت تريبون قرار گرفت همگان شاهد بودند نه با كنايه و اشاره و نه با صراحت هيچ‌گونه اشاره‌اي به نويسنده يا احياناً ديگر عاملان اين رويداد نكرد تنها اظهار و اعلام تشكر و سپاسگزاري از مردم بود و نصيحت و تذكر براي حفظ نظام، انقلاب، روحانيت و حركت در خط ولايت.

همين راه و روش و واكنش وي بود نسبت به كسانيكه گوشه‌اي از در دفتر صدوقي بزرگ را به آتش كشيدند به آرامگاه سومين شهيد محراب ومرحوم آيت ا... سيد روح ا... خاتمي اهانت كردند و يا در روز روشن در بعضي از راهپيمايي‌ها عليه ايشان و كاركنان دفترش شعار دادند. برخورد وي در همه اين پيش آمدها نشان از درايت، كفايت، متانت و در يك كلام پختگي و مردمي بودن او داشت.

مكرر به مناسبت در خطبه‌هاي نماز جمعه مسئولان اجرايي را به رسيدگي به مشكلات مردم سفارش مي‌كرد هميشه از آماده كردن محل پارك براي وسايل نقليه نمازگزاران تا طرح مسائلي پيرامون حل نابسامانيها و رسيدگي به زندگي مردم مستضعف و عنايت و توجه به وضعيت جوانان و رسيدگي به امور فرهنگي، عمراني، به ويژه آبرساني به يزد و اظهار نگراني از گراني اجناس و بيكاري موجود در جامعه و ايجاد محيطي امن و عاري از ناهنجاريها و بداخلاقي‌ها سخن مي‌گفت:

در چند سال اخير با صداقت و صراحت حتي در جلسات عمومي از اينكه در مسائل استان با وي آن طور كه شايسته بود مشورت نمي‌شد يا در انتخاب مسئولان نظر وي را نمي‌خواستند صادقانه موضوع را مطرح مي‌كرد، اما در عوض در هر جلسه‌اي كه حضور مي‌يافت با نهايت دقت نكات مهم، دقيق و مورد نياز را به مخاطبان گوشزد مي‌كرد و در خواستش همان رعايت خط اعتدال و جلوگيري از ناهنجاريها و دوري از افراط و تفريط و حركت در مسير صحيح انقلاب بود موعظه و تذكرات آن مرحوم حكايت از اين امر داشت.

به ياد آشنايي چهل ساله، ياد و خاطره شادروان حجه‌الاسلام والمسلمين محمدعلي صدوقي و پدر بزرگوارش سومين شهيد محراب و روحاني و عالم روشنفكر آيه ا... روح ا... خاتمي را گرامي مي‌دارم و علو درجات آنها را از ايزد غفار و منان خواستارم.

در پايان اين مقال لازم مي‌دانم از دوستي‌ها و محبت‌ها و مراحم بي‌شائبه دو خاندان بزرگ صدوقي و خاتمي به اشاره‌اي اكتفا كنم و بيان اين ابيات از حافظ را زينت بخش اين سلسله از بحث‌ها قرار دهم خداوند بزرگ بر عزت آنان در دنيا و آخرت بيفزايد.

ترسم كه اشك در غم ما پرده در شود

زين راز سر به مهر به عالم سمر شود

گويند سنگ لعل شود در مقام صبر

آري شود و ليك به خون جگر شود 3

مدير مسئول

پي‌نوشت‌ها:

1-فرازي از پيام آيه ا... موسوي اردبيلي به مناسبت فرا رسيدن ماه مبارك رمضان1342 ه ‌ق

2- مرحوم «علي كولار» فرهنگي خليق و مهمان دوست شاغل در اداره آموزش و پرورش تفت

3- ديوان غزليات خواجه حافظ شيرازي صفحه 406 به كوشش دكتر خليل خطيب رهبر