یزدفردا

 تاریخچه انیمیشن ایران (بخش اول) 

یزدفردا:(ترجمه ويرايش شده ازمجله ASIFA Magazine – Winter 2009  ) مترجم: ليلا رنجبر:انیمیشن ایران در نیم قرن اخیر سه دوره ي مختلف را سپری کرده است:

در اواخر دهه 1950(1330) وقتی اسفنديار احمد یه هنوز پسر جوانی بود  با دیدن فریم های متوالي یک نوارفيلم (سلولوئيدي) كه به تصادف دستش افتاده بود راز "حركت" در فيلم را دريافت . او چنان از این کشف خود هیجان زده شده بود  که تصمیم گرفت خودش نمونه ای از آن را بسازد. اوكه دستي در طراحي داشت توانست با استفاده از یک دوربین بولكس شانزده ميليمتري  طراحي هاي مدادي اش را به فيلم انیمیشن تبديل کند.

به اين ترتيب بود که انیمیشن يك بار ديگر در این گوشه ي دنیا آفريده شد؛ بدون اطلاع ازابداع آن توسط  اميل كوهل – در فرانسه - در پنجاه سال پيش تر از آن.

در همین زمان هنرمند جوان دیگری به نام نصرت الله کریمی که در رشته سینما و انیمیشن در پراگ تحصيل كرده بود به ايران بازگشت و كارش را در اداره ي فرهنگ و هنر با احمديه شروع كرد. سپس جعفر تجارتچی  نیز به كريمي و احمديه پیوست. این سه انیماتور اولین استودیوي انیمیشن ایران را بنا کردند و توانستند اولین انیمیشن هاي کوتاه ايران را بسازند.

حرکت جدي انیمیشن خلاق در 1969(1348) پس ازسه دوره فستیوال مهم بین المللی كه برای کودکان  و جوانان  در تهران برگزار شده بود شكل گرفت. در اين جشنواره ها فیلم های درخشاني  توسط هنرمنداني چون Norman McLaren ,Raoul Servais, Bordo Dovnikovic,      Frederic Back, Fyodor Khitruk ,John Hubley ,Bruno Bozzeto, Jiri Trnka, Bretislav Pojar

به اين ترتيب در ایران یک فضاي اشتها برانگيز براي تحقق انیمیشن کیفی برای جوانان مستعد و مشتاق ايجاد شد که پيش از آن زمان امكان دسترسی به آن قابل تصور نبود.

استقبال زايد الوصفي که این فستیوال به دنبال داشت درخواستهاي تازه اي برای انیمیشن با کیفیت بالا ميان دست اندرکاران فرهنگی و هنر مندان خلاق به  وجود آورد.

كم كم نحله اي از طراحان, تصویرسازان, گرافیست ها و نقاشان  تحصیل کرده شكل گرفت كه جذب هنر انیمیشن شدند و به تصاویرساكن خود (طراحي، نقاشي، گرافيك و...) که حرکتي نداشتند جنبش، حرکت وجذابيتدادند  مانند نورالذین زرین کلک، فرشيدمثقالي، اكبرصادقي، نفيسه رياحي، آراپيك باغداساريان و مرتضي مميز.

كانون پرورش فكري کودکان ونو جوانان جوان ترين و شايسته ترين سازمان هنری و فر هنگی اي بود که با راه اندازي مركز فيلمسازي خود اين دریچه را به روی هنرمندان مستعد و فیلم های کودکان و نو جوانان گشود.

این مؤسسه در اواخر دهه 1950 (1330) توسط  لیلی امیرارجمند ومعاون او فیروز شیروانلو به منظور  پاسخ دادن به نیازهای فرهنگی کودکان شکل گرفت که شامل سالن نمایش , کتابخانه و کارگاه های متعدد آموزش هنرها در تهران و شهرستانها وحتا روستا ها و برای تمام کودکان کشور بود.

همزمان نورالدین زرین کلک هنر آموخته ي انیمیشن در بلژیک، اولین مدرسه ي انیمیشن را در ایران تاسیس کرد. ابتدا در سال 1974 (1353) در سطح كارداني برای کانون پرورش و سه سال بعد  درسطح كارشناسي ارشد در دانشگاه هنر "فارابی". این دانشجویان تیم های انيماتور را را برای كمك   به کارگردانان کانون تشكيل دادند یا به عنوان انیماتور مستقل شروع به کار کردند.

برخی از آنان اکنون کارگردانان صاحب نام یا استادان انیمیشن در داخل یا خارج از ایران (دراستودیوی والت دیزنی یا سایردانشگاه ها و استودیوها) هستند.

  در کمتر از یک دهه (1970-1978) ده ها فیلم انیمیشن با کیفیت ومحتوا در کانون تولید شد که از فستیوالهای بين المللي جوایز فراوانی نصیب ایران کردند.

پس از این شروع درخشان، انیمیشن ایران به دلیل انقلاب اسلامی، جنگ عراق با ایران و انقلاب فرهنگی به یک خواب زمستانی طولانی فرو رفت. هنر مندان انیماتور نیز مانند ديگر هنرمندان یا تغییر شغل دادند وبه دنبال کارهای تجاری رفتند و یا از کشور گریختند .

در این دوره چرخ تولید باز ماند، مدارس هنری بسته شدند و فستیوال بین اللمللی کو دکان و نوجوانان تعطیل شد.

·        "کانون " - كه بر اساس اصول جدید اسلامی توسط نسل دوم انیمیشن یعنی مهین جواهریان , فرد مقدم، عبدالله علیمراد، رسول آزادانی، احمد عربانی, صفرعلی اصغر زاده ، فرخنده ترابی به اضافه جمعی از مبتدیان در این زمینه از نو بنا نهاده شده بود- تلاشها ئی را برای زنده نگه داشتن انیمیشن انجام داد.

·        مدرسه انیمیشن جدیدی در "رادیو و تلویزیون " تحت نظارت مسعود توکلیان به وجود آمد.

·        دانشکده اسلامی انیمیشن در سطح کارشناسی ارشد با مدیریت اکبرعالمی وتدریس یک استاد روسی تاسیس شد.

·        همزمان با كنار گذاردن هنرمندان قدیمی وتعطیل مدارس هنری ،سازمانهای جدید ی مثل مدارس هنری/ مذهبی شروع به کار کردند و فیلمهائی تولید کردند که گاه شامل فیلمهای انیمیشن نیز می شد.

·        کامپیوترها به بازارآمد و جوانان را به خلق حرکتهای اولیه و ساخت پيام هاي تبليغاتي ساده انیمیشنی  تشویق کرد.

·        یک سازمان تلویزیونی به نام "صبا" به منظور تولید و حمایت از سریالهای انیمیشنی برای کانالهای تلويزيون ایران براساس موازين  انقلاب فرهنگی و الگوهای اسلامی تاسيس شد.

·        اصلاحات اجتماعی از 1997 (1377) تا 2005 (1380) باعث بوجود آمدن حمایتهائی برای فعاليت هاي هنری از جمله انیمیشن  شد. در طول يك دهه ده ها و بعد صدها استودیوي کوچک و بزرگ  به وجود آمد و هزاران دقیقه سریال انیمیشن تلویزیونی برای کود کان  با مقاصد سرگرمي آموزشی و ديني تولید شد.

·        با افزایش روزافزون جمعیت كودك ونوجوان کشور نیاز و علاقه به انیمیشن بیشتر شد.

·        فستیوال بین المللی فیلمهای انیمیشن توسط کانون پرورش در سال 2000 (1379)شروع به كار كرد وكوشيد فضاي حد اقلی بجای انيميشن سال هاي دهه ي1350 را باز گرداند.

·        مدارس خصوصی جديدي تاسيس وبه دانشكده هاي انیميشن دولتي اضافه شد. 

·        "مرکز گسترش فیلم مستند و فيلم کوتاه" برای حمایت از فیلم سازان جوان بنا نهاده شد و به رغم نامش نيم نگاهي به توليد انيميشن انداخت.

نگاهی اجمالی بر وضعیت كنوني انيميشن ايران

قطع نظر از تورم اقتصادی بالا و درآمد پائین  توليد، هنوز توليد فيلم انیمیشن  برای انيماتور هاي نسلهای سوم وچهارم (دوره ي فعلی) جذابیت نسبي وقدرت تامين معاش حد اقلي دارد .

بسیاری از انیماتورها – به رغم شرایط دشوار- هنوز استودیوي خود را براي بقاي حرفه ي فيلمسازي شان همچنان حفظ كرده اند  ودر برخي موارد هنرمندان انيماتور درآمد حاصل ازامور دیگر مثل تبليغات تجاري، گرافیک و تصویر سازی را صرف جبران كسر موازنه ي فيلمسازي خود میکنند. اینگونه است که انیمیشن همچنان با جان سختی پا بر جا مانده است.

توجه برخي ارگان هاي دولتي يا نيمه دولتي مانند پليس، راهنمايي، شهرداري، ادارات آب، برق وگاز به تاثير گذاري فيلم انيميشن در آموزش عمومي (صرفه جويي و غيره) يكي ديگر از انگيزه هاي تشويقي انيماتور ها و بقاي اين هنر – ولو با كيفيت نه چندان متعالي اما باب پسند عوام - است.

به موازات توليد سريال هاي تلويزيوني آموزشي/ديني و سرگرم كننده كم بودجه از طرفي و انيميشن هاي كوتاه کیفی از سوي ديگر؛  در دهه ي گذشته شش هفت فیلم انیمیشن بلند و تعدادي بازی(گيم) توسط سازمانهای دولتی و نيمه دولتي ( و شرکت هاي خصوصی رانتی) توليد شدند يا در حال توليدند كه تا اكران عمومي نشوند يا به دست گيم بازان نرسند داوري كيفيت آن ها ميسر نيست.

از آن جا كه نويسنده در سه دهه ي بعد از 1358 (جز یکی دو مورد) تنها و مستقل از بنگاه های دولتی و عمومی مشغول انیمیشن های شخصی خود بوده ام آرزومندم كسي از همكارانم كه اشراف بيشتري در توليدات دو دهه ي گذشته دارد (به منتقدان سينمايي اميدي نيست؛ آنها هرگز انيميشن را یا درک نکرده و یا قابل ندانسته اند)  كمر همت ببندد و تاريخ انيميشن جلد دوم را - بعد ازجلد اول نوشته ي خانم مهين جواهريان - به نگارش و حق مطلب را به جا آورد كه گفتني در اين مورد بسياربيش از اين هاست.

برخی از 1800 نام ياد شده در "کتاب جامع انیمیشن ایران " چاپ 2008(1387) شامل هنر مندان  با استعداديست كه ستون فقرات تو لیدات کیفی، سریال های تلویزیونی یا تیلیغی و تجاری را تشكيل مي دهند.

متا سفانه محدودیت فضاي مجله، ما را از ذکر نام هنرمندان خوش قریحه و عموما جوان معاصر محروم می کند.  با این حال می توانید اسامی كامل انیماتورها را در سایت های زیر مشاهده كنيد:

ASIFA-Iran (www.asifa.ir) قدیمی ترین انجمن هنری ایرانیان است که در 1978 توسط نورالدین زرین کلک بنيان گزاري شد.

با همزماني شروع كار انجمن آسیفای ایران با انقلاب ، از آغاز، جلسات اين انجمن در منازل اعضا برگزار می شد. از 1986 وقتی که انجمن عمومیت بیشتری پیدا کرد، شمار اعضا ي آن بتدریج  از 12 نفر تا 600 نفر رسید . برنامه های اين انجمن عموما شامل جلسات ديدارو نمایش، سمینارها، جشن ها و فعالیت های "روز بین المللی انیمیشن" بوده است.

آسیفا- ایران در سال 1990 به آسیفای جهاني وابسته به یونسکو و در سال 1995  به "خانه سینما"ي ایران پیوست.

آسیفا ایران یک انجمن غیر انتفاعی و غیر سیاسی در ایران است  که ازهر نوع حرکت پيشرو در انیمیشن حمایت میکند.

اعضای حال حاضر هیئت مدیره آسیفا ایران عبارتند از:

نورالدین زرین کلک (رئیس هیئت مدیره و رئیس پیشین آسیفای جهانی), روانبخش صادقی(مدیر عامل), کامیاب درویشی( مدیر سایت), اسماعیل شرعی(خزانه دار) واحمد عربانی(سردبیر مجله ی آسیفا ایران).

تصویر زیر اعضای آسیفا ایران هستند  که در ميان آنان كساني هستند که متعلق به دوره اول دوم و سوم این تاریخچه مي باشند.

فرد مقدم- نازنين رابط -  كامياب درويشي- نصرت الله كريمي- نورالدين  زرين كلك - اسفنديار احمديه - احمد عرباني -؟- مصطفي عزيزي- بهروز غريب پور(رئيس خانه هنر مندان)