یزدفردا
پایگاه خبری و تحلیلی
ايرج افشار يزدي؛ احياءگر نسخه هاي خطي و پژوهشگر اسناد تاريخي
یزدفردا "سرویس مقالات و یادداشت ها : محمدرضا ملک ثابت" مدير اسناد و كتابخانه ملي استان يزد:نسخه‌شناس و ايران‌شناس فقيد، استاد ايرج افشار يزدي دار فاني را وداع گفت و به سراي باقي شتافت. آن مرحوم در طول سالیان دراز، خدمات علمی شایسته ای را در زمينه تاريخ پژوهي، كتابشناسي، نسخه شناسي، ايران شناسي و جهانگردي ثبت كرده و با تأليف، تصحيح و ترجمه سيصد كتاب و دو هزار مقاله ماندگار، نام خود را در زمره ذخایر علمی و ادبی کشور قرار داده است. او همچنین 12 کتاب درباره تاریخ و فرهنگ یزد منتشر کرده است. از جمله این آثار، سه جلد كتاب يادگارهاي يزد است كه با شناسايي ابنیه و آثار باستانی و استفاده از اسناد تاريخي، در زمينه شناخت فرهنگ يزد و پيشينه اين سامان خدمتي بي نظير و ستودني انجام داده است. تصحیح 4 کتاب مهم تاریخ یزد جعفری، تاريخ جديد کاتب، جامع مفيدي مستوفی و جامع جعفری نائینی؛ نيز نگارش واژه نامه یزدی و یزدنامه از دیگر خدمات او به سرزمین آبا و اجدادیش می باشد.
ایرج افشار كتابشناسي را از کتابداري شروع كرد و با کسب تجربه هاي بسيار در کتابخانه های مختلف، چندي ریاست کتابخانه ملی را بر عهده گرفت. وی در حوزه نسخ خطی و اسناد تاریخی یکی از کارشناسان بین‌المللی به حساب مي آمد و به همين سبب در انجمن هاي عالي كتاب، تاريخ و ایرانشناسی از جمله کمیته خرید اسناد خطی كتابخانه ملي عضويت داشت. همچنین در حوزه مطبوعات علاوه بر همكاري با آنها در نوشتن و ارائه مقالات علمي، خود نشرياتي چون راهنمای کتاب، آینده و فرهنگ ایران زمین را منتشر کرد.
افشار یزدی در زمينه شناسايي و معرفي دست نويس هاي فارسي، كاري ارزشمند و ماندگار انجام داد و با همراهي بزرگاني چون مرحوم محمدتقي دانش پژوه به تأسیس نشریه نسخه های خطی دانشگاه تهران و فهرست نگاري از مجموعه هاي خطي كتابخانه هاي شخصي و عمومي پرداخت و از اين رهگذر حجاب مهجوريت از چهره بسياري از آثار مكتوب پيشينيان و اسناد و كتاب هاي كهن برداشت. تهيه و تدوين فهرست هايي از نسخه هاي خطي فارسی در كتابخانه هاي مهم داخل و خارج ايران و تدارك آرشيوی از نامه هاي تاريخي از جمله خدمات او به پژوهشگران عرصه تاريخ و تمدن ايران اسلامي است.
ایرج افشار به اذعان كساني كه با او بودند؛ اهل تواضع و فروتنی بود. از فعاليتهاي سياسي به هر شكل آن دوري مي كرد. خود را جزو هیچ فرقه و دسته ای نمي دانست. برترين انگيزه اش پژوهش و مهمترين عامل دوستي و رفت و آمد او با افراد، كتاب و ايران بود. با نشريات ارتباط داشت اما درخواست مصاحبه را نمي پذيرفت. دوست نداشت از خودش بگويد. با آنكه با سازمان اسناد و کتابخانه ملي همکاری داشت لیکن تلاش ما را براي ثبت خاطراتش در بخش تاريخ شفاهي تا اين اواخر ناكام گذاشت.
او همه زندگي اش را همراه با تلاش و تكاپو؛ به مسافرت، مطالعه و نگارش در مسير شناخت تاريخ و فرهنگ ايران و شناساندن آن به جهانيان سپري كرد. پدرش دكتر محمود افشار يزدي؛ روزنامه نگار، شاعر، مؤسس مجله آینده و از استادان مدرسه دارالفنون بود که همه اموالش را وقف اين مسير نمود و استاد ايرج افشار عمرش را در اين راه نهاد. عشق به ميهن را با آموزه هاي ديني آميختن و آن را در خدمت علم و فرهنگ نهادن و در اين راه هيچ مرزي نشناختن خصوصيتي است كه يزديهاي متديّن و متمكّن در طول تاريخ از خود نشان داده اند. چه اینکه بخش بزرگي از رقبات و املاک وقف شده بر مركز عظيم علمي ربع رشیدی تبریز متعلق به یزد بود. افشار نيز موقوفات گسترده ای برای تعلیم و تربیت و اعتبار و اهمیت زبان فارسی در ايران و خارج از آن قرار داد.
خلاصه کلام آنکه ایرج افشار به اعتبار اصل و نسبش يزدي و به اعتبار آثار و خدماتش جهاني است و البته افتخاري براي هر ايراني است.
مديريت اسناد و كتابخانه ملي استان يزد درگذشت تأسف بار اين پژوهشگر سرشناس را به خاندان و علاقمندان ايشان و جامعه علمي و ادبي ايران و اهالي فرهنگ پرور دارالعباده و دارالعلم يزد تسليت مي گويد.
حُسن ختام اين نوشتار را به ياد انبوهي از نوشته‌های او در خصوص نسخه‌های خطي؛ به انجامه كتاب دست‌نویس التحفه السعدیه متعلق به كتابخانه وزيري يزد -كه شادروان ايرج افشار به معرفي آن در مجله هنر و مردم (شماره ۱۳۹، اردیبهشت ۱۳۵۳) پرداخته بود و اکنون زبان حال خود اوست - اختصاص می‌دهیم و از درگاه خداوند غفار براي شادي روحش آمرزش و رحمت واسعه درخواست مي¬كنيم.
آن روز كه ید ز كار خواهد ماندن خط است كه یادگار خواهد ماندن
این نقش كه از خامه مشكین سر زد بر صفحه روزگار خواهد ماندن