به یاد استاد ابوالقاسم قلمسیاه پدر فیزیک هسته ای ایران، چهره ماندگار ایران زمین

یزدفردا "هادی حکیمیان:دکتر ابوالقاسم قلمسیاه مطابق دوم حوت 1299 ش در یک خانواده یزدی دیده به جهان گشود پدر وی محمد حسن، مردی زحمت کش بود که در طی زندگی کوتاهش به مشاغل مختلفی مشغول بوده و به سبب مهارت خاص در طراحی وکشیدن نقاشی های سیاه قلم نام فامیلی خانواده خود را قلمسیاه برگزید. ابوالقاسم قلمسیاه که خیلی زود پدر هنرمند و زحمت کش خود را از دست داد دوران کودکی و نوجوانی را در شهر کرمان گذراند.
وی پس از طی دوران ابتدایی و متوسطه وارد دانشسرای مقدماتی شد و چون در سال دوم دانشسرا شاگرد اول شد موفق به کسب سهمیه ورود به دانشسرای عالی گردید. قلمسیاه در سال 1319 وارد دانشسرای عالی تهران شد و طی یک دوره سه ساله موفق به کسب مدرک لیسانس در رشته فیزیک – شیمی گردید و از سال 1322 یعنی زمانی که تازه ازدواج کرده بود به خدمت اداره فرهنگ یزد در آمده و در دبیرستان های یزد به تدریس پرداخت. ابوالقاسم قلمسیاه تا سال 1330 در یزد به تدریس پرداخت و در این سال ها به عنوان ناظم دبیرستان ایرانشهر نیز انجام وظیفه می کرد. گفتنی در این هنگام ریاست دبیرستان ایرانشهر بر عهده مرحوم دکتر محمد حسین محبوبی اردکانی (عضو هیئت علمی و استاد دانشگاه تهران در سال های بعد از این) بود. قلمسیاه در سال 1330 به تهران رفته و در دبیرستان های تهران به تدریس پرداخت.
وی در سال 1339 موفق به کسب بورس تحصیلی کمیساریای انرژی اتمی کشور فرانسه شد و برای تحصیل در مقطع دکتری به دانشگاه سوربن پاریس رفت. وی سرانجام موفق شد تا در سال 1342 درجه دکترای فیزیک را با رساله کروماتوگرافی گازهای هوا دریافت کند. وی همچنین در مدت اقامت سه ساله دوره کارآموزی را در مراکز اتمی ساکلی و فونتونی ارز پاریس گذراند. گفتنی است رساله دکتری وی برای مدت‌ها مورد توجه اساتید دانشگاه های فرانسه بوده و حتی به عنوان متن درسی مورد استفاده دانشجویان بود. دکتر قلمسیاه پس از اخذ درجه دکتری با رتبه عالیA با پیشنهادهای متعدد از سوی مقامات مراکز صنعتی – پژوهشی و دانشگاه های فرانسه مواجه شد اما وی سختی های حضور در کشورش را بر شیرینی رفاه و شرایط مادی اقامت در فرانسه ترجیح داده و به گفته خودش برای خدمت به مردمی که هزینه های تحصیل وی را تأمین کرده بودند به ایران بازگشت. سرسختی دکتر قلمسیاه برای بازگشت به وطن باعث شد برخی مسئولان دانشگاه سوربن وی را ناسیونالیست افراطی بخوانند که وی در پاسخ اظهار داشت هر گاه خدمت و ادای دین به مردم کشورم باعث شود مرا ناسیونالیست افراطی بنامند با کمال میل و رغبت این عنوان را قبول کرده و از سفره های رنگین شما صرف نظر می‌کنم. . قلمسیاه در سال 1342 وارد ایران شد و به مرکز اتمی دانشگاه تهران منتقل گردید و در همان بدو ورود کار اندازه گیری رادیو اکتیویته طبیعی محیط زیست را از طریق اندازه گیری رادیواکتیویته بتا و گامای هوای تهران و با وسایلی ابتدایی آغاز کرد. دکتر قلمسیاه سال ها در دانشگاه های صنعتی شریف، تهران و امیرکبیر به تدریس در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری اشتغال داشت.
وی از سال 1354 تا 1357 مسئول آموزش گروه فیزیک دانشگاه تهران بود. به علاوه در کمیسیون تجدید نظر در نظام آموزشی کشور و نیز کمیسیون تعیین استانداردهای علمی در اداره استاندارد عضویت داشت.
نامبرده از سال 1364 تا پایان عمر به عنوان مشاور عالی سازمان انرژی اتمی ایران مشغول بود که در اواخر عمر و به علت بیماری و کهولت سن بسیاری از کارهایش را در منزل انجام می داد. همچنین ویراستاری علمی مقالات مجله علوم و فنون سازمان انرژی اتمی را بر عهده داشت. نامبرده را بی شک بایست پدر علم فیزیک هسته ای ایران دانست چرا که تقریباً تمامی دانشمندان هسته ای کشور از شاگردان ایشان محسوب می شوند.
نماینده تام الاختیار دانشکده علوم دانشگاه تهران در گروه فیزیک، همکاری با بنیاد فرهنگ بزرگ فارسی، همکاری در زمینه طراحی و تهیه سئوالات فیزیک آزمون سراسری و آزمون های اختصاصی سازمان سنجش آموزش کشور و نیز طراحی و ساخت دستگاه دتکتوریو نیزاسیون با هدف یون سازی عنصر پلوتونیوم از دیگر خدمات وی بود. کتابهای تألیفی زیر نظر دکتر قلمسیاه در حدود سه دهه به عنوان تنها منبع آموزش فیزیک در دبیرستان های کشور بود. وی که هر ساله به عنوان مهمان ویژه در گردهمایی معلمان سراسر کشور سخنرانی می کرد به عنوان سمبل و الگوی نمونه امر تدریس شناخته می شد. دکتر قلمسیاه به سبب داشتن جدیت استثنایی در صبوری و ثبات قدم و دارا بودن نظم ویژه در مطالعات خود پایه گذار سبک جدیدی از شیوه آموزش بود. وی تأکید فراوان داشت که نوع آموزش بایست از سطح حافظه خارج شده و به سطوح مختلف درک، شناخت، تجزیه و تحلیل و در نهایت قضاوت برسد. آثار تألیفی وی که همچنان به عنوان متون درسی فیزیک در رده های مختلف تحصیلی مورد استفاده و مراجعان دانشجویان می باشد عبارتند از؛ مبانی رآکتورهای هسته ای و ماده و نیروهای بنیادی، مبانی رآکتورهای هسته‌ای برای آموزشکده های فنی انرژی هسته ای، فرهنگ علم، فرهنگ اندیشه نو، زندگی نامه علمی دانشوران، ترجمه کتاب مکانیک برکلی و نیز ترجمه و تألیف تعداد زیادی مقالات علمی و تخصصی. همچنین نامبرده نقش موثری در سمت های استاد راهنما و مشاور در تألیف پایان نامه های متعدد دانشجویانش داشت.
دکتر قلمسیاه که دو فرزند پسر خود احمد و محمود را در عنفوان جوانی، یکی را به سبب ابتلاء به سرطان خون و دیگری را در سانحه تصادف از دست داده بود، هیچ گاه صبوری و متانت خاص خود را از دست نداده و تا پایان عمر به امر پژوهش و خدمت رسانی به مردمش مشغول بود. وی و شاگردانش نقش موثر و غیر قابل انکاری در پیشبرد برنامه ها و طرح های عظیم سازمان انرژی اتمی ایران داشتند. دکتر ابوالقاسم قلمسیاه پس از سال‌ها فعالیت صادقانه و بی ادعا در عرصه‌های مختلف علمی و پژوهشی سرانجام در روز 9 آذر 1389 در سن 90 سالگی چهره در نقاب خاک کشید. روحش شاد.