یزدفردا

شهر زیر زمینی یزد

دکتر علیرضا آیت اللهی

به غیر از چاه ها كه در یادداشت ها قبلی این مبحث آمده اند لااقل سه نوع سوراخ اریب ، و دو نوع سوراخ وسیع هم در معماری شهر یزد وجود داشت . سوراخ های اریب عبارت بودند از :

- گاو روها كه در جوار چاههای عمیق و پرآب اماكنی عمومی نظیر حمام ها و كاروانسراها وجود داشتند و به شخصه بارها به تماشای آب كشیدن از چاه حمام امامزاده جعفر (ع) ، در ضلع شمال غربی ساختمان امامزاده در میدانگاهی كه امروز به بلوار وصل شده است بوده ام كه البته گاه نیز برای كشیدن دلو بسیار بزرگ آب از چاه ،به جای گاو از شتراستفاده می كردند.

- جوب هائی چون « جوب امامزاده » و « جوب حاجی بابی » كه چون پلكان آب انبارها ، پس از طی حدود 80 پله به محل كانال عبور آب یك قنات می رسیدند و البته در آنجا محوطه ای ساخته شده بود كه بیشتر برای رختشویان حرفه ای مورد استفاده بود.

- پلكان آب انبارها كه هنوز هم موجود و در معرض دید عموم می باشند .

سوراخ های وسیع ، صرفنظر از بعضی از حمام ها و به خصوص زورخانه ها كه در گودی ساخته می شدند عبارت بودند از :

- خزانه های آب انبارها كه هنوز هم به تعدادی قابل توجه وجود دارند و تقریبا" امكان مشاهده شان برای عموم مردم وجود دارد .

- باغچه ها یا درواقع طبقاتی زیر زمینی كه یا به منظوراستفاده از خنكای زمین در تابستان ، یا به منظور هم سطح كردن بخشی از خانه با مجرای عبور یك قنات و ایجاد باغچه ای كه از وجود آن قنات بهره مندشود ساخته می شدند ، و گاه عملا" باعچه ای بزرگ را تشكیل می دادند .

حال از این سوراخ ها كه بگذریم به سوراخ هائی عمودی مثل مجاری قنات های عبوری از شهر می رسیم كه گاه آن ها را به یكدیگر وصلكرده بوده اند . می دانید چرا ؟ .برای این كه اگر دشمن از حصار شهر گذشت و وارد شهر شد به داخل چاه قنات رفته از آنجا به روستای مظهر قنات فرار كنند ...

گاهی هم نقبی برای فرار ازدشمن مهاجم غالب تدارك می دیده اند كه مشهورترینش گویا نقبی از خانه مرحوم صدر الممالك ( در ضلع جنوبی مسجد كنونی روضه محمدیه شروع می شده است و به خانه كدخدای روستای محمود آباد در شمال شهر درآن زمان می رسیده است و در درون شهر نیز شعباتی به خانه برخی دیگر از اعیان و رجال شهر داشته است .

یزدفردا