از مفيدی تا مفیدی

یزدفردا:محسن فتوحی:چندی است كه ما اردكان را با نام یونان كوچك می شناسیم؛ شهرتی كه در سال 1085 هجری قمری، كتاب جامع مفیدی آن را برای این شهر به ثبت رساند. از آن زمان ما به خود می بالیم كه شهر اردكان به دلیل تعدد علماء ، فضلاء و دانشمندان به یونان كوچك معروف شده است.
حال در این زمان باز مفیدی می تواند برای مردم این شهر نامی برای بالیدن به خود بسازد، اما این مفیدی مزرعه كوچكی در شمال اردكان است كه سنگ نگاره های آن به اندازه تمامی طول تاریخ حرف برای گفتن دارند. سنگ نگاره هایی كه نقوش حیوانی بر روی آن حك شده اند.
آری، چندی است با خبر شدیم سنگ نگاره های مزرعه مفیدی اردكان در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این اثر در تاریخ 27 اسفند ماه سال 1388 به شماره 27408 به ثبت رسید كه بر اساس بررسی كارشناسان میراث فرهنگی این سنگ نگاره ها به دوران پیش از تاریخ نسبت داده شده است.
براساس بررسی كارشناسان باستان شناسی و با توجه به اینكه گروه باستان شناسی از امكانات لازم برای بررسی دقیق در استان برخوردار نبوده و نیز نبود هیچ گونه شاخص فرهنگی جهت بررسی كامل تر از جمله(استخوان، سفالینه و حتی ابزار های سنگی ) نمی توان قدمت دقیقی را برای این سنگ نگارها بیان نمود. بر اساس كاوش كارشناسان و نیز بررسی مقایسه ای از روی سنگ نگاره ها با نقوش همانند در تمامی ایران و عمق نقوش دوره پیش از تاریخ برای آنها نسبت داده شده است. این نكته بسیار حائز اهمیت است در میان نقوش این مجموعه حیوانات اصیل منطقه و برای اولین بار نقش یك یوزپلنگ ایرانی در حال شكار در سنگ نگارها دیده شده كه در نوع خود مجموعه را با ارزش و قابل اهمیت می سازد.
با آمدن نام این آثار با ارزش و این سایت پیش از تاریخ، چند سوال ذهن هر خواننده آگاه را درگیر می كند:
اول : اینكه پیش از تاریخ به چه معناست و مربوط به چند سال پیش می شود؟
دوم: حالا كه این سنگ نگاره ها در شهر ما یافت شده برای حفظ و صیانت از آن باید چه كنیم؟
سوم: و اینكه رسالت شخصی هر اردكانی در قبال این اثر با ارزش پیش از تاریخ چیست؟
برای پاسخ به سوال اول باید گفت كه به دوران بعد از پدید آمدن خط دوران تاریخی و پیش از آن را دوران پیش از تاریخ می نامند. در واقع از زمانی كه بشر نگارش را آغاز كرد دوران تاریخی او نیز آغاز شد. خط میخی سومری را غالب پژوهشگران، نخستین گونه ی خط در غرب آسیا می‌شمارند. سومریان (حدود ۲۵۰۰ تا ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد) با ابداع خط میخی دوره‌ای را آغاز کردند که به عنوان آغاز خط نویسی شهرت دارد و همچنین اولین مدارک نگارشی بشر که به صورت لوح های گلین برجای مانده متعلق به تمدن‌های میان رودان است.
به‌تازگی برخی همچون دکتر عبدالمجید ارفعی این موضوع را زیر سوال برده اند که سومریان مخترع خط در این منطقه بوده‌اند. این گروه برای این نظریه دو دلیل می‌آورد، یکی این که برخی نام‌های شهرهای سومری به گونه ی هزوارش(تركیبی، برگرفته از زبانی دیگر) هستند که نشان می‌دهد که از زبان و خط دیگری گرفته شده و دلیل دیگر پیدا شدن اسنادی در جیرفت و شهر سوخته در شرق ایران با خط میخی آغازین است که کهن تر از خط سومری هستند.
پس می توان این چنین گفت دوران پیش از تاریخ نزدیك به 5000 سال پیش است زمانی كه خط را اولین بار عیلامی ها اختراع كردند و در گردش با تمدنهای اطراف گسترش یافت.
با توجه به شناخت نسبی بوجود آمده در مورد شروع تاریخ باید این مطلب را هم بدانیم كه پیش از تاریخ را باستان شناسان به چند دوره تقسیم می كنند كه از دوران پارینه سنگی ، فرا پارینه سنگی و نوسنگی تقسیم و حتی عصر های مفرغ و مس و عصر آهن را نیز شامل می گردد.
حال می دانیم كه نمی توان تاریخی دقیقی برای زمان خلق این آثار بر شمرد ولی به این نكته واقف هستیم كه این آثار می تواند مطعلق به بازه زمانی هزاره پنجم تا هزاره سوم قبل از میلاد باشد . این تاریخی است كه كارشناسان باستان شناس میراث فرهنگی برای این سنگ نگاره ها بیان كرده اند. به دو نكته مهم كه باید برای این موضوع و تاریخ گذاری این آثار اشاره نمود .
برای بررسی هرچه بیشتر تاریخ سنگ نگاره های مفیدی باید امكانات مورد نیاز جهت پیمایش های بعدی و كاوش های منطقه از سوی مسئولین محلی و ذی ربط تأمین گردد.
سایت باستان شناسی حتی به بهانه هایی از جمله حفظ آثار هم نباید مورد تغییر و جابجایی قرار بگیرد ،تا در فصول دیگر كاوش برروی مجموعه بررسی های دقیق تری صورت بگیرد.
پس تاكید بر تاریخ آنها و نیز اینكه این تاریخ گذاری از سوی متخصصین امر بوده یكی از رسالت های هر فرد آگاهی است.
حالا كه ارزش تاریخی این نقوش حیوانی را فهمیدیم باید بدانیم كه سنگ نگاره ها، آینه هایی بر زندگی نیاکان ما هستند.
محوطه های سنگ نگاره های ایران باستان کتاب های سنگی هستند که نویسندگان و هنرمندان آنها، در دوره های مختلف، زمانی که انسان هنوز زبانی برای گویش و خطی برای نوشتن نداشته، بواسطه آنها حرف زده و شرح زندگی خود و دیگران وحتی محیط اقلیمی خود را تصویرکرده اند. سنگ نگاره ها، نماد هایی از: زبان ، خط، آداب و رسوم ، اسطوره ها ، ادبیات و تعیین قلمرو و پیشرفت پلکانی بشریند. در واقع سنگ نگاره ها، علایم و نشانه هایی هستند که از طریق آنها نیاکان ما توانسته اند زندگی کنند و دوام بیاورند.
سنگ نگاره ها گنجینه هایی از تجربه های هر دوره بشری اند که نسل به نسل کامل تر شده و انتقال یافته اند. شاید اگر سنگ نگاره ها نبودند آثاری از تمدن، فرهنگ و پیشرفت امروزی هم نبود، مگر نه اینکه تمدن ها حاصل ساخته ها و تجارب بشری هستند.

پس باید به هنر نیاكانمان بیش از پیش احترام بگذاریم. بهتر است این شعار جهانی سنگ نگاره ها را تمامی ما اردكانی ها در كنار افتخار به وجود این آثار با ارزش در شهر مان آویزه گوش خود كنیم .
هرگز آنها را لمس با خیس نكنیم، بسیار ضربه پذیر هستند.
هرگز روی آنها اثر نگذاریم و چیزی اضافه نكنیم.
روی آنها راه نرویم.

همان طور كه هستند بگذاریم بمانند.

فقط از آنها عكس بگیریم.
حتی باید بدانیم كه اگر بخواهیم آنها را از محیط و سایت خود دور كنیم، هم باعث بی اعتبار شدن آنها شده ایم هم به محیط طبیعی پدید آوردن آنها خسارت وارد كرده ایم. این نكته جزء قوانین جهانی محوطه های تاریخی كمیته میراث جهانی است كه تمامی دنیا به آن عمل می كنند. پس باید حواسمان باشد كه این سنگ نگاره ها را نباید از محیط طبیعی خود دور كنیم. از این نوع سنگ نگاره ها بیش از 120000 هزار در تمامی فلات ایران وجود دارد ولی ارزش وجودی هر سنگ نگاره به محیط اطراف و تمدن های وابسته به آن می باشد.
این رسالتی است كه ما باید به آن توجه كنیم، و بیش از پیش برای حفظ آن كوشا باشیم. حال اردكان تاریخی كهن تر از قبل را دارد و پیشینه ای بالغ بر 5000 سال را به خود دیده است. در كنار افتخار به این سنگ نگار ها باید بدانیم كه ارزش تاریخی این هنر نیاكانمان زمانی كاملاً رعایت می شود كه ما در مورد تاریخ آنها نیز صحت مطلب را براساس بیان كارشناسان ارائه بدهیم .
می توان با یاری ارگانهای ذی ربط و تمامی صاحب نظران و مردم آگاه، انجمنی برای حفظ و صیانت هرچه بیشتر از آنها تشكیل داد. و حتی برای آگاه سازی مردم شهر و نیز دانش آموزان در كلاس های درس، برخورد صحیح و ارزش این آثار گرانقدر را بیان كرد تا كودكان این شهر نیز رسالت خود را در حفظ و صیانت سنگ نگاره های مفیدی بدانند.
باتشكر از
محسن میرجانی (كارشناس ارشد باستانشناسی)
پایگاه پژوهشی میراث فرهنگی اردكان (حمید مشتاقیان)
منابع:
- تاریخ ایران از عهد باستان تا قرن ۱۸، پیگولووسکایا، ترجمه کریم کشاورز، تهران، ۱۳۵۳.
- تاریخ ایران باستان. دیاکونوف، میخائیل میخائیلوویچ. روحی ارباب. انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ دوم ۱۳۸۰.
- تاریخ ایران از زمان باستان تا امروز، ا. آ. گرانتوسکی - م. آ. داندامایو، مترجم، کیخسرو کشاورزی، ناشر: مروارید
۱۳۸5
- جریان تاریخ ( دوره پیش از تاریخ ) جان کریس باتلر ترجمه ناصر حامدنی