یادی از چارسوق

امیر دهستانی اردکانی.

فرصتی دست داد تا کمی در مورد موضوعی صحبت کنیم که نامرتبط با اسم انجمن نیست. شاید به یاد آوردن وقایع تلخ و منفی کار جالبی نباشد ولی گاهی برای این که تلنگری به خود زده باشیم، بد نیست این گونه وقایع را یادآوری کنیم؛ البته به این شرط که قصد منفی بافی نداشته باشیم. دقیقا ۵۰ سال پیش در همین ایّام بود که بازار بزرگ شهرمان به صفحات تاریخ پیوست و متعاقباً عده ای سبب شدند تا نسل های آینده ی اردکان از داشتن خاطری بصری از آن محروم باشند و به شنوده ها اکتفا کنند.
پرداختن به علل و عوامل این تخریب و به دنبال آن، تخریب های دیگری که رخ داد، در حیطه ی تخصص حقیر نمی باشد و شاید مصلحتمان این گونه تحلیل ها نباشد! ولی آن چه که مد نظر است، شناخت شهرمان است. قضاوت دیگر با خواننده است.
اردکان در گذشته نمایی کاملاً متفاوت با نمای فعلی داشت. بارویی که گرداگرد شهر قد برافراشته بود، دروازه هایی که صبح تا صبح گشوده می شدند تا زندگی را به جریان بیندازند و بازاری که دروازه های شمال و جنوب را با پیچ و تاب های بسیار به یکدیگر متصل می نمود.
بازاری که گویند درازایش به ۸۰۰ متر می رسیده است. شروع بازار از یک طرف، دروازه ی بازارنو بوده است و از طرف دیگر دروازه ی کوشکنو. جالب این جاست که گذر این بازار از دو حسینیه بوده است.
از ظرافت های دیگری که در معماری و طرّاحی بازار وجود داشته، عبور آب از وسط آن بوده است؛ آبی که نماد حیات و سرزندگی است. این آب از قنات نیلی تأمین می شده و تا انتهای بازار ادامه داشته است.

نکات دیگری که در مورد بازار اردکان قابل بیان است، وجود تیمچه هاست که فلسفه اش تأمین امنیت بیشتر برای برخی دکان های خاص بوده است. از نمونه های به جای مانده ی آن، تیمچه ایست رو به روی مسجد حاج محمد حسین. همچنین این بازار دارای بازارهای فرعی بوده است که از آن مشتق می شده اند مانند بازار چیلونگرها که بقایایی از آن بجای مانده است. اما شاهکار معماری آن تلاقی بازار اصلی با بازار کوچک تری بوده است که بقایای آن امروزه نمادی گشته است برای بازار قدیمی اردکان.

این تلاقی به چهارسوق یا به بیان عامیانه چارسوق معروف بوده. چارسوق در قاعده ی شبه دایروی خود که شعاعی معادل ۱۰ متر داشته، دارای ۸ ضلع بوده است که ۴ دهنه ی آن را مغازه تشکیل می داده. این بنا دارای یک گنبد مخروطی شکل بوده است که ۳۲ وجه داشته است و ارتفاع آن به ۶ متر می رسیده به قسمی که از حوالی ترک آباد قابل رؤیت بوده است.
انتهای این بنای مخروطی شکل با کلاه فرنگی پوشانده شده بوده و در نقش نورگیر عمل می کرده است. بازار حوالی سال ۱۳۳۶ در اثر بارش زیاد باران آسیب دید که توسط مرحوم استاد محمّد شابل و استاد میرزا محمّد دهستانی مرمّت گردید؛ امّا انگار تصمیم بر این گرفته شده بود تا این قلب تپنده ی اردکان با تمام خاطرات، خوشی ها و ناخوشی هایش برای همیشه به تاریخ بپیوندد و بنا بر آن چه که معروف است در تاریخ ۲۸ بهمن ماه سال ۱۳۳۸، این تصمیم عملی گردید.

هدف از آن چه بیان شد، توجه به حفظ آثار و ابنیه ی تاریخی و اهمّیّت به فرهنگ های خوب گذشتگانمان بود جهت رشد و تعالی، نه توصیف چند خشت و آجر که ۵۰ سال پیش بازار اردکان را شکل می داده اند و امروز کارکرد دیگری دارند.

با تشکر،

یا علی.

یزدفردا

یادی از چارسوق

امیر دهستانی اردکانی.

یزدفردا