یزدفردا

به گزارش یزدفردا؛ کتاب «دلاور زند: زندگی پر ماجرای لطفعلی‌خان» تالیف نصرت نظمی از سوی انتشارات نگاه منتشر شد. دلاور زند رمانی تاریخی درباره آخرین بازمانده سلسله زندیه، لطفعلی‌خان زند است؛ روایتی خواندنی و گیرا از زندگی این شاهزاده جوان و درعین حال تصویری هولناک از یکی از خونبارترین مقاطع تاریخ ایران، یعنی سربرآوردن آغامحمدخان قاجار در پی قتل‌عامی فجیع در کرمان.

یکی از چهره‌های گمنامی که بدون شک تاریخ ایران می‌تواند به‌وجود او افتخار کند، شرح زندگی پرماجرا و سراسر ناکامی لطفعلی خان زند است که به‌عنوان یک فصل برجسته در تاریخ ایران است. لطفعلی خان زند، نوه دلیر و شجاع کریمخان زند، سرسلسله خاندان زندیه؛ دلاوری که اگر خیانت اطرافیان و اقبال بد خودش نبود احتمال داشت افتخارات سایر سرداران نامی ایران را تحت‌الشعاع قرار دهد و یکی از بزرگ‌ترین فرمانروایی جهان را به‌وجود آورد.‌

مولف در کتاب دلاور زند سعی کرده حقایق مسلم تاریخی را در قالب یک داستان مهیج و شیرین که شامل دوران پرحادثه جوانی و سلطنت کوتاه و ناکامی‌های پی در پی این شاهزاده است بیان کند و خوانندگان را با یکی از دلاوران این سرزمین آشنا کند. گرچه این کتاب در نهایت اثری ادبی است آغشته به خیال‌پردازی‌های نویسنده‌، اما در روایت رخدادهای تاریخی به واقعیت تاریخی وفادار مانده است و ازاین‌رو برای علاقه‌مندان تاریخ کتابی راهگشا است.‌

در بخشی از کتاب می‌خوانیم: «سال ۱۲۰۰ هجری؛ در این سال پرماجرا هر خطه از خاک میهن ما به‌دست یک امیر خودسر اداره می‌شود. در هر ولایت یک گردنکش قلدر، بدون اینکه مرکزیتی برای کشور قائل شود، در کمال گستاخی و بی‌پروایی به چپاول اموال و نوامیس مردم مشغول است. در نواحی جنوبی، امرای باقیمانده زندیه‌که به‌تدریج قدرت آنها رو به افول می‌رود، داعیه حکمرانی دارند. در نواحی شمالی، قاجارها قد علم کرده‌اند و فکر تصرف تمام ایران را در سر می‌پرورانند. در رأس سلسله زندیه، پادشاه زبون و سست‌عنصری قرار دارد به نام جعفرخان که چون قطعه مومی در دست اطرافیان خود اسیر است و فرمانفرمای قاجار، آغامحمدخان، مقطوع‌النسل است که باهوش و زیرک و حیله‌گر است. در سایر نقاط هم حکام و امرای دیگری حکمروایی دارند که البته تحت‌الشعاع قدرت این سلسله‌اند.»‌

وی در مقدمه کتابش نوشته محمدابراهیم باستانی‌پاریزی را از کتاب «هزارستان» آورده است که این چنین می‌خوانیم: «چیزی را که نباید انکار کرد همانا تأثیری است که این گونه کتاب‌ها و نوشته‌ها در بالا بردن سطح فرهنگ و معارف عمومی و علاقه به کتابخوانی و آشنایی به تاریخ دارد، و این همان نکته‌ای است که مرا وادار کرد تا در مجلس ترحیم مرحوم ذبیح‌الله منصوری درباره سبک نویسندگی و اهمیت کارها و کتاب‌های او سخنرانی کنم و کار او را مورد تأیید قرار دهم.

درست است که بحث مطالب رمان‌های تاریخی با حقایق تاریخی سازگار نیست، نویسنده یک رمان تاریخی در بحث خود معمولاً طوری برداشت مطلب می‌کند که خواننده بتواند کم و بیش واقعیت‌های تاریخی را از قسمت‌های تخیلی رمان تاریخی جدا کند. نتایج اخلاقی نیز از این کتاب‌ها گرفته می‌شود که معمولاً در جهت بالا بردن سطح اخلاق عمومی و ایجاد معلومات در خوانندگان است و به همین دلیل بود که من در مقاله مربوط به مرحوم منصوری اظهار نظر کرده بودم که نوشته‌های او هیچ ضرری برای خوانندگان خود ندارد، بلکه حاوی منافع و سودهایی هم هست.

به هر حال این پدیده ادبی یعنی نگارش رمان تاریخی که چندان تازه هم نیست، چندی است که وجود دارد و کتاب حاضر نیز کتاب دلاور زند از جمله همان نوع کتاب‌هایی است که جای پای خود را در ادب فارسی باز کرده و نویسنده صاحب ذوق آنکه به شاهزاده زندی به صورت یک قهرمان نگاه می‌کند به طور خوبی از عهده نگارش منظور خود برآمده است.

اتفاقاً این لطفعلی خان زند نیز از جمله کسانی است که سایه تسلط خود را بر تاریخ ایران خصوصاً تاریخ کرمان به گستردگی تمام افکنده و چنان تأثیری داشته است که این بنده - که کم و بیش در تاریخ کرمان تورق می‌کند - نیز به زحمت و با ترس و لرز بتواند انتقادات خود را نسبت به حرکات و رفتار جلف و ناسنجیده این شاهزاده جوان زندی بر قلم بیاورد. و همه جا طبق معمول باید دلاوری‌های او را مثل زد که فی‌المثل شبانه از کرمان فرار کرده و یک شبانه روز چهل فرسنگ راه را تا بم گریخته است و حتی نگارنده جرئت این را ندارد که در حوادث تاریخی اشاره کند که این مردم کرمان چه گناه کرده بودند که می‌بایست چهار ماه در محاصره قحطی باقی بمانند و به عنوان مهمان‌نوازی از یک هدف بی سامان طرفداری کنند و آخر کار هم چندین هزار جفت چشمان خود را روی آن هدف مبهم بگذارند؟ و با همه اینها، بعد از قتل لطفعلی خان، بازهم ترانه بخوانند که:

بازهم صدای نی می‌آد

لطفعلی خان کی می‌آد؟

کتاب «دلاور زند» نوشته نصرت نظمی با مقدمه محمدابراهیم باستانی پاریزی را نشر نگاه با قیمت ۹۸۵ هزار تومان منتشر کرده است.