یزدفردا

مشروح مذاکرات مجلس تدوین قانون اساسی: جلسه ششم
صورت مشروح مذاكرات مجلس بررسي نهايي قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران

یزدفردا :علی آبادی :جهت اطلاع رسانی به فردائیان و ثبت در تاریخ در این سلسله مطالب ، مشروح مذاکرات مجلس بررسي نهايي قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران و تدوین قانون اساسی آورده می شود.

توجه: تمام نوشته های مندرج در این بخش، از سایت شورای نگهبان بازانتشار می شود. آوردن این جلسات در سایت یزدفردا به خاطر دسترسی مستقیم پژوهشگران و فردائیان به متن این جلسات در این سایت است. وجلوگیری از تحریف آنها توسط دوستانی که بعضا در صف دشمن قرار گرفته اند .

یزدفردا
جلسه ساعت هفده روز سيام مرداد ماه 1358 هجري شمسي برابر با بيست و هفتم رمضان المبارك 1399 هجري قمري به رياست آيت الله حسينعلي منتظري تشكيل شد.
فهرست مطالب
1ـ اعلام رسميت جلسه و قرائت اساسي غائبين جلسه قبل
2ـ بحث پيرامون آئين نامه داخلي
3ـ اخذ رأي براي انتخاب سه نفر اعضاي شوراي هماهنگي
4ـ پايان جلسه وتعيين زمان تشكيل جلسه بعد دبيرخانه مجلس بررسي نهائي قانون اساسي [--------------------------------------------------------------------------------------]
1ـ اعلام رسميت جلسه و قرائت اسامي غائبين جلسه رئيس (منتظري) ـ جلسه رسمي است، غائبين جلسه امروز صبح عبارتند از: آقاي رحماني كه فرزندشان شهيد شده اند و غيبتشان بجا است ـ آقاي طالقاني ـ آقاي مدني و آقاي قاسملو و اما كساني كه تأخير داشتهاند، آقايان: بشارت ـ بني صدر ـ بيت اوشانا ـ حائري ـ حجتي ـ كرماني ـ خادمي ـ رباني شيرازي ـ دستغيب ـ سحابي ـ صدوقي ـ عرب ـ ملازاده ـ فلسفي ـ مقدم مراغهاي ـ مير مراد زهي.
به مناسبت شهادت فرزند حضرت حجة الاسلام آقاي رحماني تلگرامي از طرف مجلس خبرگان تهيه شده است كه به ايشان كه در بيجار هستند، مخابره بشود.
(تلگرام به شرح زير قرائت شد) جناب حجة الاسلام آقاي رحماني، نماينده محترم مجلس بررسي نهايي قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران دامت افاضته خبر شهادت فرزند گرامي شما موجب تألم خاطر نمايندگان ملت گرديد.
اين شهادت ها از يك سو چهره ضد خدائي و ضدمردمي افراد و گروههائي را ميشناساند كه به مقابله خصمانه با انقلاب اسلامي ملت ايران برخاسته اند و از سوي ديگر سيماي درخشان شهيداني را كه بر پيشاني انقلاب اسلامي ما ميدرخشند و به آن جلوهاي بس شكوهمند ميبخشد.
ياد آن شهيد و شهيدان بيشمار به خون خفته ديگر انقلاب گرامي باد.

2ـ بحث پيرامون آئيننامه داخلي رئيس (منتظري) ـ آقاي آيت آئين نامه را ميخوانند و در هر قسمت كه لازم بود از ميان كساني كه صبح نامنويسي كرده اند، فقط يك نفر به عنوان موافق و يك نفر به عنوان مخالف ميتوانند صحبت بفرمايند.
لايحه قانوني اداره امور جلسات و نظامنامه داخلي مجلس بررسي نهائي قانون اساسي فصل اول ـ كليات مادة 1 ـ بمنظور افتتاح دوره اجلاسية مجلس بررسي نهائي قانون اساسي و در اجراي مقررات فصل ششم قانون انتخابات، ستاد مركزي انتخابات موظف است به محض حصول حد نصاب مقرر اعتبارنامههائي كه توسط نمايندگان حوزههاي انتخابيه استانها به دبيرخانه ستاد مركزي انتخابات تحويل شده است، تاريخ جلسه افتتاحيه مجلس را از طريق راديو، تلويزيون و جرايد به آگاهي مردم برساند.
مادة
2ـ دبيرخانه ستاد مركزي انتخابات مكلف است هنگام دريافت اعتبار نامهها با مراجعه تدريجي نمايندگان به دبيرخانه و تحويل رسمي اعتبارنامهها حضور نمايندگان حوزههاي انتخابيه استانها را بترتيب و با ذكر مشخصات در دفتري به نام «دفتر حضورنمايندگان» ثبت نمايد.
مادة
3ـ دبيرخانه ستاد مركزي انتخابات موظف است جايگاه استقرار نمايندگان را به ترتيب ثبت نام از اولين رديف كرسيهاي پيشين مجلس تعيين نموده و كارت حاوي شماره كرسي نمايندگان را به آنان تحويل نمايد.
مادة
4ـ نمايندگان مجلس بررسي نهائي قانون اساسي در اجلاس رسمي مجلس فقط در كرسي خود جلوس خواهند كرد.
مادة 5 ـ غيبت بدون اجازه نمايندگان در دوره اجلاسيه مجلس بررسي نهائي قانون اساسي بيش از يك جلسه مجاز نخواهد بود و در صورت غيبت بيش از يك جلسه مراتب به اطلاع عموم در جلسه علني خواهد رسيد.
رئيس (منتظري) - آقاي رباني شيرازي بفرمائيد.
رباني شيرازي ـ بسم الله الرحمن الرحيم.
مادهاي را كه صبح ميخواستم دربارهاش صحبت كنم مادهاي بود كه ميزان آراء لازم را براي تصويب يك ماده معين كرده است و بعد اشارهاي به همين ماده بكنم.
رئيس (منتظري) ـ پس اجازه بفرمائيد آنرا در وقتش صحبت كنيد و حالا فقط راجع بهمين ماده صحبت كنيد.
رباني شيرازي ـ راجع به اين ماده كه چه بكنيم كه اكثريتي را كه لازم داريم در مجلس بوجود بيايد، ميخواستم عرض كنم بجاي اينكه ميزان آرائي را كه در تصويب يك ماده مورد لزوم است پايين بياوريم، سعي كنيم نمايندگان در مجلس حضور پيدا كنند.
و اگر چنانچه بخواهيم بدون در نظر گرفتن مجازاتي بگوئيم آقايان حاضر بشوند، چه بسا آن تعدادي كه لازم است، در مجلس است، در مجلس حضور پيدا نكنند، لذا من خواستم يك تقاضا و يك پيشنهاد بكنم.
از آقاياني كه توانائي حضور در جلسه را بعلت پيري يا علل ديگر ندارند و نميتوانند بطور مداوم در اين مجلس شركت كنند و غيبتهايشان زياد است، ميخواستم تقاضا و استدعا كنم كه استعفا بدهند تا اينكه نفر بعد از آنها در مجلس حاضر شود و از خواستههاي مردم دفاع كند.
زيرا مردم به ما رأي دادند كه بيائيم اينجا و خواستههايشان را تبيين كنيم و از آن دفاع نمائيم.
ولي چنانچه حاضر شويم و مسامحه كنيم صحيح نيست و اين حق فرد بعدي، يعني آن كسي است كه مردم بعد از ما به او رأي دادهاند و او را انتخاب كردهاند.
اما پيشنهاد من اين بود كه اگر چنانچه كسي بدون عذر موجه سه نوبت در جلسه حاضر نشود، بمنزله استعفا محسوب شود و به او ابلاغ شود و فرد بعد از او دعوت شود تا در جلسه حاضر شود.
رئيس (منتظري) ـ آقاي مكارم شيرازي بفرمائيد.
مكارم شيرازي ـ بسم الله الرحمن الرحيم.
البته از نظر اهميتي كه اين ماده در مساله رأيگيري دارد و ميدانيم سرنوشت، مجلس با همين ماده رأيگيري تعيين ميشود، بنابراين هر چه در مساله غيبت بيشتر تاكيد بشود و راه حلهائي پيدا كنيم كه حداكثر كوشش براي حضور نمايندگان در مجلس بعمل بيايد، بجاست.
براي اين مطلب يك راه همان چيزي است كه در آئيننامه نوشته شده، كه فكر ميكنم كافي نيست و همه آقايان هم شايد تصديق بفرمايند كه فقط اعلان كردن كافي نيست.
و اما اين مطلب كه اگر نمايندهاي در سه جلسه شركت نكند، در حكم استعفا باشد، آنطور كه آقاي رباني گفتند، فكر ميكنم قابل عمل نباشد.
بنابراين خوبست كه راه ديگري انتخاب بشود، مثلا اسامي غائبين در رسانههاي گروهي اعلام شود تا مردم ايران بدانند كه آنها بدون عذر موجه غايب ميشوند و حوزه انتخابيه آنها بدانند و مسلما اين كار اثر عميقي خواهد داشت كه آنها در جلسات شركت كنند.
البته اين مطالب را براي محكم كاري عرض ميكنم والا همه برادرها احساس مسئوليت فوِ العاده ميكنند و اين بخاطر علاقهايست كه ما ميخواهيم اين مجلس بنحو احسن برگزار بشود.
البته هيچ مانعي ندارد كه در آئيننامه محكم كاري كنيم ولو اينكه اين كار بعنوان يك احساس مسئوليت و وظيفة واجب شرعي كه از اوجب واجبات است باشد، اما مانع از آن نيست كه ما كوشش بعمل آوريم كه افراد حاضر بشوند.
اين يكي از راههاست كه در رسانههاي گروهي اسامي غائبين هر جلسه اعلام بشود.
حالا اگر راه حلهاي ديگري براي محكم كاري بنظر آقايان ميرسد، هيچ مانعي ندارد ولي مسأله استعفا با وضعي كه آقايان ميدانند، عملي نيست.
مضافاً به اينكه ممكن است مشكلات ديگري هم ايجاد كند و نتوانيم آنرا عمل كنيم.
اما دربارة آن ماده رأيگيري بعداً صحبت خواهم كرد.
رئيس (منتظري) ـ پيشنهاد آقاي مكارم اينست كه علاوه بر اينكه در صورت جلسه علني نوشته خواهد شد در رسانههاي گروهي نيز اعلام شود.
كرمي ـ اين عمل مخل شخصيت نمايندگان است.
رئيس (منتظري) ـ آقاي دكتر آيت بفرمائيد.
دكتر آيت ـ راجع به نفر بعدي كه ايشان فرمودند، نميشود كاري كرد.
رئيس (منتظري) ـ آقاي رباني شيرازي پيشنهاد كردهاند «كسانيكه نميتوانند مرتب بيايند و مريض هستند استعفا بدهند و نفر بعدي بجاي آن شخص بيايد» كه به عقيدة من ظاهراً عملي بنظر نميرسد.
آقاي رباني را نكوهي فرمايشي داريد، بفرمائيد.
رباني رانكوهي ـ بسم الله الرحمن الرحيم.
ترديدي نيست كه بايد كاري كرد كه آقايان نمايندگان در مجلس شركت كنند.
اما پيشنهادي كه آقاي رباني شيرازي كردند، نه قابل عمل است و نه به مصلحت.
زيرا نمايندگاني كه در مجلس هستند با آراء اكثريت مردم انتخاب شدهاند و به مجلس آمدهاند.
و چه بسا فردي كه پس از نماينده منتخب مردم و داراي رأي كمتري بوده تفاوت بسيار فاحشي با منتخب مردم داشته باشد.
مثلا من خبر دارم كه بعضي از نمايندگان كه در مجلس خبرگان انتخاب شدهاند و نماينده مردم هستند در حدود دويست و پنجاه هزار رأي آوردهاند و نفر بعد از او چهار هزار رأي آورده است.
اين معنايش اينست كه آن فردي كه انتخاب شده مربوط به مردم است و منتخب و مورد اعتماد مردم است و نفر بعدي كه چهار هزار رأي آورده چه بسا وابسته به گروهي باشد كه مورد تنفر مردم بوده است.
پس چطور ما ميتوانيم بگوئيم آقائي كه دويست و پنجاه هزار رأي آورده است، مستعفي شناخته ميشود و شخص بعدي كه داراي چهار هزار يا سه هزار رأي است و تنها مربوط به گروه خاصي است نماينده مردم باشد؟ پس اين فكر عملي نيست زيرا اين شخص نماينده مردم نيست.
فرضاً يك كسي هجده رأي آورده باشد در برابر افرادي كه صدها هزار رأي دارند.
بنابراين يكنفر كه خودش و خانوادهاش و چند نفر از قوم و خويشان خودش يعني مجموعاً هجده نفر باو رأي داده باشند، حالا اگر نفر اولي كه منتخب مردم است در مجلس حاضر نشد مابگوئيم نفر بعدي بيايد كه بهيچوجه صحيح نيست و قابل عمل هم نيست زيرا هم به منتخب مردم توهين و جسارت است و هم به خود مردم.
رئيس (منتظري) ـ آقاي كرمي بفرمائيد.
كرمي ـ اينجا اشخاص محترمي مانند آقاي حاج شيخ مرتضي جابري يا آقاي خادمي يا آقاي طالقاني تشريف دارند.
اين توهين است كه اسامي اين آقايان را در راديو و تلويزيون بعنوان غائبين جلسه اعلام كنند.
رئيس (منتظري) ـ آقاي رباني را نكوهي بفرمائيد.
رباني رانكوهي ـ پيشنهاد ميكنم همان مجازاتي كه در آئيننامه قبلي بود كه «اگر كسي يك جلسه غيبت بدون عذر موجه كرد در جلسه بعدي حق رأي نداشته باشد» اعمال شود.
رئيس (منتظري) ـ آقاي رباني شيرازي بفرمائيد.
رباني شيرازي ـ ما روي واقعيات بايد صحبت كنيم زيرا مسائل را اينطور روي ذهنيات مطرح كردن درست نيست.
اگر مردم بما رأي دادهاند، براي اينست كه در مجلس حاضر شويم و از خواستههايشان دفاع كنيم.
رئيس (منتظري) ـ يكي از پيشنهادات آقاي رباني اينست كه «كسانيكه بنا بعللي نميتوانند به مجلس بيايند، استعفا بدهند و نفر بعدي بيايد» آقاي بنيصدر بفرمائيد.
بني صدر ـ شما كه نمايندگان را انتخاب نفرمودهايد، مردم انتخاب كردهاند و مردم بايد بپرسند كه چرا نمايندةشان به مجلس نميآيد.
رباني شيرازي ـ پيشنهادهاي من دو تا بود.
پيشنهاد اول اين بود كه كسانيكه نميتوانند در تمام جلسات حاضر شوند، از حضورشان خواهش كنيم استعفا بدهند تا نفر بعدي بتواند به مجلس بيايد.
پيشنهاد دوم اين است كه كسانيكه بدون عذر موجه چند جلسه در مجلس حاضر نميشوند، عدم حضورشان استعفا محسوب بشود.
رئيس (منتظري) ـ يكي از پيشنهادهاي آقاي رباني شيرازي اين بود كه اگر يكي از نمايندگان بيش از سه مرتبه غيبت كرد و مجلس تشخيص داد كه اين شخص بدون عذر موجه مجلس را ترك ميكند در اينجا براي چنين شخصي حكم مستعفي قائل شويم.
كساني كه با اين پيشنهاد موافقند، قيام فرمايند (عده كمي برخاستند) اين پيشنهاد رد شد.
حالا پيشنهاد آقاي مكارم مطرح است كه «اگر كسي بيش از يكدفعه غيبت كرد علاوه بر اينكه اسم او در مجلس خوانده ميشود كه غيبت كرده بوسيله رسانههاي گروهي هم به اطلاع مردم برسد» كساني كه با اين پيشنهاد موافقند قيام فرمايند (كسي برنخاست) اين پيشنهاد هم رد شد.
بنابراين، اين ماده به همان صورتي كه در آئين نامه موجود است باقي ميماند.
يعني اگر نمايندهاي يك مرتبه غيبت كرد اسم او در جلسة علني روز بعد اعلام خواهد شد.
آقاي رشيديان بفرمائيد.
رشيديان ـ آقاي رئيس شما مرتب خودتان صحبت ميفرمائيد به ديگران هم اجازه بفرمائيد نظراتشان را ابراز كنند.
رئيس (منتظري) ـ حالا به پيشنهاد آقاي رباني را نكوهي رأي ميگيريم و آن اين بود كه در آئيننامه قبلي ذكر شده كه «اگر نمايندهاي بيش از يكمرتبه غيبت كرد در جلسه بعد حق رأي نداشته باشد» كسانيكه با اين پيشنهاد موافقند قيام فرمايند (كسي برنخاست) اين پيشنهاد هم رد شد.
آقاي هاشمي نژاد بفرمائيد.
هاشمينژاد ـ به عقيده بنده از طرف مجلس كسي ماموريت پيدا كند و با آن نماينده صحبت كند كه چرا غيبت كرده است و اهميت قضيه را به ايشان تفهيم كند و صبح و عصر هم از رسانههاي گروهي اعلام شود كه چه كساني آمدهاند و چه كساني نيامدهاند.
رئيس (منتظري) ـ كساني كه با پيشنهاد ايشان موافقند، قيام فرمايند (كسي برنخاست) اين پيشنهاد هم رد شد.
آقاي هاشمينژاد بفرمائيد.
هاشمينژاد ـ بسم الله الرحمن الرحيم.
معذرت ميخواهم از اينكه وقت آقايان را ميگيرم مساله به اين صورت نبود كه صبح و عصر اعلام بشود كه فلان شخص نيامده، بلكه بايد ضمن اينكه جزو مقررات باشد كه رسانههاي گروهي اعلام بكنند كه صبح و عصر مجلس خبرگان تشكيل شد، علاوه بر آن بگويند مجلس خبرگان با حضور چه كساني تشكيل شد و چه كساني هم غيبت داشتند.
اين بايد روال كلي كار رسانههاي گروهي باشد.
بنابراين ضمن اينكه يك موضعگيري خاص نيست، در عين حال كساني هم كه غيبت كردهاند مشخص خواهند شد.
ولي چون افرادي كه در اينجا هستند بر اساس احساس وظيفه كار ميكنند، خوب است ازطرف مجلس به آنها تذكر داده شود و اهميت مطالب بيش از پيش به آنها تفهيم بشود.
من تصور ميكنم اين كار حداقل در مورد عدهاي مؤثر واقع خواهد شد.
پيشنهاد من اين بود كه عرض كردم متشكرم.
رئيس (منتظري) ـ كساني كه با پيشنهاد ايشان موافقند، قيام فرمايند (كسي برنخاست) رد شد.
مواد بعدي قرائت ميشود.
مادة 6 ـ مرخصي نمايندگان در دورة اجلاسيه مجلس بررسي نهائي قانون اساسي بيش از يك جلسه مجاز نخواهد بود، مگر با تصويب كميسيون يا اجازه هيئت رئيسه مجلس.
مادة 7 ـ جلسات عمومي بررسي نهائي قانون اساسي و اخذ تصميمات در اصول قانون اساسي با حضور دو سوم كليه نمايندگان يعني (پنجاه نفر) رسميت مييابد و تصميمات متخذه با اكثريت نصف بعلاوه يك مجموع نمايندگان، بعقيده بعضي بجاي پنجاه نفر با (سي و هشت نفر) معتبر است.
جلسات كميسيونها و شوراي دبيران با حضور اكثريت اعضاء رسميت پيدا ميكند و تصميمات متخذه با اكثريت حاضرين درجلسه معتبر خواهد بود.
رئيس (منتظري) ـ آقاي موسوي تبريزي از كساني هستند كه در مادة هفتم وقت گرفتهاند كه صحبت كنند.
آقاي موسوي بفرمائيد.
موسوي تبريزي ـ بسم الله الرحمن الرحيم.
راجع به اين ماده هفت كه مجلس با حضور دو سوم كليه نمايندگان يعني با پنجاه نفر رسميت پيدا كند، اشكال ندارد ولي هنگام اخذ تصميم و رأيگيري ملاك نصف به علاوه يك مجموع نمايندگان يعني سي و هشت نفر است؟ يا دو سوم مجموع كه پنجاه نفر ميشود؟ رئيس (منتظري) ـ دو سوم حاضرين يا دو سوم همه نمايندگان؟ موسوي تبريزي ـ نصف بعلاوه يك مجموع نمايندگان، بعقيده من درست نيست.
براي اينكه اگر سي و هفت نفر با يك تصميمي مخالفت داشته باشند و يكي از مخالفين آقاي منتظري و يكي هم آقاي بهشتي و يكي هم آقاي طالقاني باشند، مخالفين اگر در اين اعداد باشند يعني هر يك از اين آقايان كه اسم بردم بيش از يك ميليون رأي آوردهاند.
در واقع اگر سي و هشت نفر در يك رأيگيري موافق و سي و هفت نفر هم مخالف بودند و بطور متوسط اگر به هر نماينده حداكثر نيم ميليون نفر رأي داده باشند، پس در واقع چندين ميليون نفر از افراد اين مملكت با آن رأي مخالف ميباشند خداوند به پيامبر(ص) خطاب ميكند «وشاورهم في الامر» يا «وامر هم شوري بينهم» پس مبناي اكثريت بايد يك اكثريت معقول باشد.
چون وقتي اكثر افراد، عقول، افكار و انديشههايشان رويهم ريخته شد، به انسان يك اطميناني ميبخشد.
مثلا در مقابل صد نفر موافق اگر ده نفر هم مخالف باشد، تصميم آنها اطميان بخش است ولي اگر چهل و نه نفر مخالف و پنجاه و يك نفر موافق باشند، اينكه ديگر موجب اطمينان براي انسان نميشد.
بنابراين آنچه كه من از آيه استنباط ميكنم اينست كه اكثريتي كه مبناي كارها در اسلام قرار ميگيرد آن اكثريتي است كه موجب اطمينان است.
و الا ما هفتاد و سه نفر نماينده داريم و اگر مبناي نصف بعلاوه يك عملي شود معنايش اينست كه رأي سي و هشت نفر را به تمام مردم ايران تحميل كردهايم.
بنابراين بايد بگوئيم، همان نصابي كه براي رسميت جلسه معتبر است، همان نصاب هم بايد در مقام اخذ رأي و تصميمگيري معتبر باشد.
يعني اقلا دوسوم نمايندگان بايد با اين رأي موافق باشند.
اگر دو سوم نمايندگان موافق بودند، نتيجتاً ميتوانيم به سي و شش ميليون نفر جمعيت ايران بگوئيم كه نمايندگان شمابه اين قانون رأي دادهاند.
اما اگر سي و هشت نفر رأي بدهند و سي و هفت نفر رأي ندهند و مثلا يكي از كساني كه رأي مخالف داده باشد، آقاي بني صدر باشند، ايشان نميتوانند آن قانون را به كساني كه به ايشان رأي دادهاند، تحميل كنند و بگويند كه اين قانون شما است.
بنابراين بايد دوسوم تمام نمايندگان در رأيگيري تصميم بگيرند و اين تنها راه قانونگذاري صحيح است.
والسلام عليكم و رحم الله و بركاته.
رئيس (منتظري) ـ از آقايان دكتر ضيائي ـ دكتر قائمي ـ دكتر آيت ـ سبحاني ـ سيد محمد علي جزايري ـ مولوي عبدالعزيز و يزدي كه صبح وقت گرفتهاند، هر كس مخالف است ميتواند صحبت كند.
آقاي دكتر قائمي بفرمائيد.
دكتر قائمي ـ بسم الله الرحمن الرحيم.
بنده ميخواستم در مخالفت با بيانات آقاي موسوي چند نكته را بعرض برسانم.
ايشان فرمودند اگر نمايندهاي در موقع رأيگيري رأي نداد، چون اين شخص با يك ميليون يا دو ميليون رأي مردم انتخاب شده آن رأي مردم رابحساب نياورده و رد كرده است.
من اين دليل را كافي نميبينم، به اين علت كه عدهاي كه تشريف نميآورند به مجلس، حتما يك مشكلي دارند و يا برنامهاي برايشان هست كه نميتوانند بيايند.
هيچ دليلي نيست كه اگر ايشان در جلسه شركت ميكردند، با آن مسأله مورد بحث مخالف بودند.
عده نمايندگان اين مجلس هفتاد و سه نفر است.
حالا اگر عدهاي به دلايلي نميآيند، دليل بر اين نميشود كه اين عده با جرياني كه در مجلس ميگذرد مخالف هستند فرض كنيد آيت الله طالقاني با دو ميليون رأي براي اين مجلس انتخاب شدهاند و تشريف نميآورند، ولي اين دليل بر اين نيست كه يك مسألهاي را كه در اينجا مطرح ميشود، ايشان تأييد نكنند و اگر بودند تصويب رأي بدهند، بلكه نصف بعلاوه يك و يا دو سوم نمايندگان حاضر رأيشان كافي است.
بنابراين من معتقد هستم كه همان دو سوم رأي شركت كنندگان در مجلس را بپذيريم.
چون همينطور كه در اين دو سه روز ديدهايم، مجلس با پنجاه نفر تشكيل ميشود و از اين پنجاه نفر، دو سه نفري از ميان نمايندگان با موضوعي حتما مخالف هستند.
در غير اينصورت اگر ما يك مسالهاي را بخواهيم تصويب كنيم بايد روزهاي بسياري بنشينيم و منتظر اين باشيم كه يكي از آقايان تشريف بياورند به جلسه كه عده حاضر پنجاه و يك نفر بشود و پنجاه نفر بتوانند رأي موافق بدهند.
نظر من اين است كه دو سوم نمايندگان حاضر در جلسه براي تصويب هر قانوني رأيشان كافيست والسلام.
رئيس (منتظري) ـ آقاي دكتر ضيائي بفرمائيد.
دكتر ضيائي ـ بسم الله الرحمن الرحيم.
به عقيدة من مادة پنج و مادة شش بايد حذف بشود چون بود و نبودشان يكسان است.
زيرا اين يك وظيفه ديني و اجتماعي عجيبي است كه به گردن آقايان محترمي كه انتخاب شدهاند، گذاشته شده است.
حالا هر كس در هر مقامي كه ميخواهد باشد، اگر بنحوي عذري داشت و نميتوانست در جلسه شركت كند از اول نميبايد نمايندگي را قبول ميكرد و خودش را نميبايد كانديدا ميكرد.
بنابراين بايد عذر موجهش را بيان كند و يا اينكه مجلس و يا هيأت ريئسه براي اين كار فكري بكند.
زيرا هفتاد و سه نفر روي معيار معيني انتخاب شدهاند كه از طرف مردم به اين مكان بيايند.
همانطوريكه آقاي موسوي فرمودند با غيبت كردن از قوه و قدرت اين قانون كاسته خواهد شد و يا در آن نقض بوجود ميآيد.
اگر قرار باشد هر كسي غيبت كند، خوب بنده هم فردا نميآيم و كارهاي ضروري خيلي زيادي هم دارم، منتها اگر وظيفه ديني و مسؤوليت اجتماعي خطير، من را مجبور نميكرد، از همه كارم نميبريدم و شبها تا ساعت دو بعد از نصف شب نمينشستم، پيشنهادات و پيشنويسها را مطالعه بكنم.
بنابراين يا بايد وظيفه ديني، آقايان را براي اين كار مجبور كند، همانطوري كه آقايان را مجبور كرده است كه نماز بخوانند و روزه بگيرند و حج بروند و يا اگر چنين نباشد بايد فكر اساسي كرد.
و اما در مورد دو سوماز مجموع يا دو سوم از حاضرين، بااين بياني كه عرض كردم و با اين آئيننامه كه هيچ الزامي براي آقايان منتخبين نميآورد كه در جلسه حاضر بشوند و وقتي كه هيچ الزامي نباشد ممكن است فردا بنده و شما و ديگران روزهاي بعد نيائيم و به اين ترتيب جلسه رسميت پيدا نكند.
و اما اگر الزامي در كار باشد، قهراً غيبتهاي اضطراري كم است.
مثلا اگر غائبين دو سه نفر يا حداكثر ده نفر باشند، بالاخره باز يك حدي است كه ما ميتوانيم به اكثريت آراء مجموع منتخبين برسيم.
وقتي كه دو سوم از مجموع نمايندگان براي رسميت بخشيدن به جلسه حاضر باشند، بهمان نحو كه جناب آقاي موسوي هم فرمودند و تنها فكر من نيست چه در آن صورت ترديد داشتم ولي وقتي يكي ديگر هم فكرش همين فكر من بود، انسان ظن كمي به صحت پيدا ميكند.
اما اگر نظر نه نفر از ده نفر با نفر من موافق شد، بطور قطع و يقين به صحت آن حكم خواهم كرد، چون ديگر مطمئن هستم كه به واقعيت و حقيقت نزديك ميباشد.
بنابراين هر قدر آراء را بتوانيم بيشتر بكنيم چه موافق و چه مخالف هم اگر ديديم اكثريت هست ميفهميم كه ما در خطا بودهايم.
پس هر قدر آراء بيشتر باشد در آن صورت قوت و قدرت قانون بيشتر خواهد شد و يك مقدار احساس سبكي نسبت به وظيفه خطير خود خواهيم كرد.
بنابراين من فكر ميكنم اخذ تصميمات با دو سوم آراء حاضرين هيچ كافي بمقصود و منظور ملت و منظور كساني كه طرفدار اجراء قانون اسلامي هستند، نخواهد بود.
رئيس (منتظري) ـ آقاي دكتر آيت بفرمائيد.
دكتر آيت ـ بسم الله الرحمن الرحيم.
بعضي از آقايان حكم به نادر ميكنند يعني چيزي كه معمولا اتفاِ نميافتد.
تا حالا اكثريت نزديك باتفاِ آمدهاند و از اين به بعد هم خواهند آمد، ما بگوئيم (اگر نيامدند) صحيح نيست.
گذشته از آن جلسه با دو سوم نمايندگان رسميت پيدا ميكند و اگر اين تعداد نيايند كه جلسه اصلا نميتواند رسمي باشد.
آن وقت اگر دو سوم از افراد حاضر هم رأي بدهند كافي است.
بنابراين نبايد كاري كرد كه مجلس فلج بشود و نتواند تصميمي بگيرد.
واز همه اينها گذشته مصوبة ما بعداً براي اطمينان خاطر به رفراندوم گذاشته خواهد شد، مردم اگر خواستند، قانون را تصويب ميكنند و اگر نخواستند، نميكنند، و آن دوست ما هم كه گفتند مثلا اگر آيت الله منتظري و دكتر بهشتي رأي ندادند، چون در انتخابات اينقدر رأي آوردهاند و يا فلاني اين قدر رأي آورده است، صحيح نيست.
اينجا هم مساوي هستند با هر تعداد رأي كه انتخاب شده باشند.
كسي از اشخاص ديگر نمايندهتر نيست و اين رسم تمام دنيا هست و ما نبايد سنتي كه در دنيا وجود دارد و عاقلانه هم هست، يعني موافقت دو سوم از اعضاي حاضر براي تصويب را زير پا بگذاريم.
رئيس (منتظري) ـ آقاي سبحاني فرمايشي داريد، بفرماييد.
سبحاني ـ بسم الله الرحمن الرحيم.
مطالب لازم مطرح شد.
يعني مطالبي را كه در نظر من بود، آقايان فرمودند.
ولي يك حاشيه كوچك دارم كه در اينجا عرض ميكنم.
اگر بنا باشد رسميت جلسه ما با پنجاه نفر شروع شود و پنجاه نفر موافق باشند، تا ما بتوانيم تصميم بگيريم، معنايش اينست كه بايددر اكثر مسائل و مجالس اتفاِ آراء داشته باشيم زيرا جلسه با پنجاه نفر رسميت پيدا ميكند.
فرض كنيد كه ما در چند جلسه پنجاه نفر بوديم و قرار هم اينست كه يك سوم از مجموع نمايندگان نظر بدهند.
بنابراين معنايش اينست كه در هر مساله اتفاِ آراء باشد و اين در هيچ كجاي دنيا عملي نيست و نميشود گفت مجلس با پنجاه نفر رسميت پيدا ميكند و رأي معتبرش نيز بايد به ميزان دو سوم حاضرين در جلسه باشد زيرا اين معنايش اينست كه در تمام مسايل اتفاِ آراء داشته باشيم.
رئيس (منتظري) ـ آقاي مكارم شيرازي بفرمائيد.
مكارم شيرازي ـ بسم الله الرحمن الرحيم.
با نهايت معذرت كه مصدع ميشوم، ميخواستم نظريهاي در تكميل اين ماده عرض كنم.
چون در عمل خواهيم ديد كه با چه مشكلي روبرو خواهيم شد و قبل از آن بايد اين تذكر رابدهم، چون مذاكرات مجلس از رسانههاي گروهي پخش ميشود، از صبح تا به حال يكي دو مرتبه تعبيري تكرار شد كه اينجا مدرسه فيضيه نيست من عقيده دارم كه در تعبيرات بايد خيلي رعايت شود زيرا مدرسه فيضيه كانون انقلاب و كانون بزرگان و علما بوده و البته يك نظر ديگري از گفتن مدرسه فيضيه داريم، يعني يك جلسه بحث دوستانه كه همه حرف بزنند و درباره مسائلي اظهار نظر كنند.
اما تلقي ملت ايران وقتي اين را بشنود، اين نيست، بلكه خيال ميكنند مدرسه فيضيه كانون بدي بوده در حالي كه خاطره مدرسه فيضيه در افكار همه به عاليترين وجه هست بنابراين ما بايد تعبيراتي كه پيش خودمان هست، تغيير بدهيم و بگوئيم كه اينجا يك مجلس دوستانه نيست كه همه با هم صحبت كنيم و نه تنها در اين مورد بله درتمام موارد بايد رعايت اين تعبيرات را با توجه به اينكه در رسانههاي گروهي پخش ميشود بكنيم.
و اما عرضي كه من داشت مطلبي هست كه آن را بايد حل كنيم و آن اين است كه اگر ما مقياس را دو سوم از حاضرين يا دو سوم از مجموع كه پنجاه نفر است، گرفتيم و نتوانستيم رأي بياوريم چكار كنيم؟ بعضي از آقايان ميفرمودند كه هيچ، رهايش ميكنيم.
ولي ما نميتوانيم اينكار را بكنيم براي اينكه بطور مثال در اين پيش نويس يا پيشنويسهاي ديگر بحث شده است كه نخست وزير را چه كسي تعيين ميكند.
در پيش نويس فعلي ميگويد، رئيس جمهور بايد نخست وزير را تعيين كند ولي ممكن است عدهاي از آقايان عقيدهشان اين باشد كه رئيس جمهور اختياراتش زياد است و بايد آن را محدودتر كرد و نخست وزير را بايد مجلس با پيشنهاد رئيسجمهور تعيين كند زيرا ميخواهد با رئيس جمهور همكاري بكند و او بايد همكارش را بشناسد.
ولي اگر احتمالا آن حد نصاب را نياورد و دوره مجلس نمايندگان هم تمام شد، فردا كه ملت ايران ميخواهند نخستوزير تعيين كنند، بايد چكار كنند؟ در اين ماده اگر تعيين نخستوزير نه به دست رئيس جمهور باشد ونه به دست مجلس باشد و مجلس نمايندگان هم اگر مدتش تمام شد، تكليف اينكه نخست وزير بوسيله چه كسي انتخاب شود، معلوم نشده است.
بنابراين مردم ايران چكار بايد بكنند؟ بعلاوه الان درباره خود رئيس جمهور و صفات او بحث است و بعضي معتقدند كه فلان و فلان صفت بايد قيد شود و بعضي معتقدند نه، حالا اگر در مواقع رأيگيري دربارة صفات رئيس جمهور پنجاه رأي نتوانستيم بياوريم يا دو سوم و يا حتي سي و هشت رأي نياورد، از يك طرف سي و چهار رأي ميآورد، با آن طرف صحبت ميكنيم بيست و چهار رأي ميآورد، البته اگر ما بتوانيم تمام مواد را به اتفاِ آراء تصويب كنيم كه خيلي خوب است و ما شك نداريم ولي بايد مسائل را از نظر عملي هم بررسي كنيم.
ما معتقديم هر چه محكمتر و به قول آقايان اطمينان بخشتر باشد بهتر است.
ما حرفي نداريم اميدواريم كه بشود، ولي اگر نشد بايد چكار كرد؟ اگر براي صفات رئيس جمهور اكثريت لازم را نياورديم يعني سي و هشت رأي نشد و يا دو سوم موجود نشد و يا پنجاه رأي نشد و مجلس خبرگان تمام شد و حالا كه ملت ميخواهد با اين قانون اساسي كه شما تهيه كردهايد، رئيس جمهور تعيين كند، چكار بايد بكند؟ بالاخره بعد از دو ماه و يا سه ماه و يا چهار ماه اين مجلس تمام ميشود.
بنابراين بيائيد يك تبصره براي اين ماده بياوريم كه اگر حد نصاب لازم بدست نيامد، نمايندگان در جلسه فردا مجدداً به شور بنشينند و اگر نشد، جلسه پس فردا تا بالاخره در پايان مجبور شوند اين مسأله را تصويب كنند.
چون نميشود كه حكومت مملكت فردا بلاتكليف باشد بالاخره بعد از سه يا چهار يا شش ماه بايد تصويب كنيد و وقتي ميخواهيد تصويب كنيد بايد يك طوري باشد كه قاطع باشد.
حالا بعد از تمام محكم كاريها بالاخره بفرمائيد، آيا اكثريت موجود كافي هست يا نيست؟ و اگر اكثريت موجود هيچ كجا كافي نيست اين بنبست چگونه شكسته ميشود؟ آقاي غفوري امروز فرمودند كه بعضي از قسمتهاي قانونهاي اساسي را ميشود كه يك قسمتش امسال تعيين شود و يك قسمتش سال ديگر.
اين درست، اما يك مسائلي مثل تعيين رئيس جمهور يا نخستوزير يا امثال اينها را كه نميشود براي سال ديگر گذاشت.
در اين روزها ما بايد هر چه زودتر تكليف ملت و مملكت را از نظر استخوانبندي سياي و اجتماعي و قضائي روشن كنيم.
بنابراين بنده پيشنهاد ميكنم تمام محكم كاريها را بفرمائيد و تمام پيشنهادها را هم به رأي بگذاريم و از الان تا آخر كار با يك يا دو يا سه شور اين بن بست را بشكنيم و يا از اين طريق كه علي كل حال با وجود اين همه ناراحتي كه ما داريم و نميخواهيم نصف بعلاوه يك عدة حاضر يا چهل و نه يا پنجاه رأي حاكم باشد بلكه اتفاِ آراء باشد، اما وقتي به بنبست رسيديم چارهاي نداريم جز اين كه رأي اكثريت را بپذيريم چون كار مملكت را نميشود رها كرد.
اين عرضي كه من داشتم كاري به آن معيار هم ندارد، زيرا آن معيار هر چه باشد، پشت سرش بايد فكري براي اين مطلب داشته باشيم.
اما راجع به رفراندوم، اين مساله را كه مكمل اين بحث است، عرض كنم كه رفراندوم به صورت ماده به ماده انجام نميشود، زيرا مسلم است كه وقتي آقايان قانون اساسي را با اكثريت تصويب بكنند، مردم به آن احترام ميگذارند.
بخصوص اينكه با امام در مسائل مشورت ميشود و با مراجع ديگر هم مشورت ميشود و آقايان نظرات همه گروههاي مردم را رعايت ميكنند.
بنابراين رفراندوم يكجا انجام ميشود و باحتمال قريب به يقين آنچه آقايان تصويب بكنند در رفراندوم نيز تصويب خواهد شد.
ولي ما بايد محكم كاري بكنيم زيرا ملت از ما انتظار دارد.
بنابراين براي رفع اين بن بست از اين طريق بايد فكري كرد.
رئيس (منتظري) ـ از فرمايشات آقاي مكارم براي نمايندگان اين تصور پيش آمده است كه منظور ايشان از معيار رأيگيري براي تصويب مواد، نصف بعلاوه يك عده حاضرين است.
در حالي كه معيار تصويب، آراء مثبت نصف بعلاوه يك مجموع نمايندگان و يا دو سوم مجموع نمايندگان است.
منتها دو سوم مجموع نمايندگان پنجاه نفر ميشود كه براي رسميت يافتن جلسه معمول است.
بنظر ميرسد كه مذاكرات كافي باشد، رأي ميگيريم به كفايت مذاكرات،، نمايندگاني كه موافقند قيام فرمايند (اكثر برخاستند) تصويب شد.
حالا رأي ميگيريم به اصل ماده، موافقين با دو سوم مجموع نمايندگان كه در حقيقت ميشود پنجاه يا چهل و نه نفر قيام كنند (اكثر بر خاستند) تصويب شد.
بنابراين تصميمات متخذه با رأي اكثريت حاضر در جلسه (چهل و نه نفر يعني دو سوم مجموع نمايندگان) و جلسات گروهها هم با حضور اكثريت اعضاء رسميت پيدا ميكند.
كسانيكه موافقند كه گروهها هم با اكثريت حاضرين كار را انجام بدهند قيام كنند (اكثر برخاستند) تصويب شد.
مادة هشت قرائت ميشود: مادة 8 ـ پس از رسميت يافتن جلسه، خروج نمايندگان از جلسه تا ميزان اكثريت مطلق (نصف بعلاوه يك) مانع ادامه بحث و رسيدگي نخواهد بود، ولي بهنگام اخذ تصميم و رأيگيري، رأي نماينده يا نمايندگاني كه به جلسه مراجعت نكردهاند، بعنوان رأي ممتنع در مجموع آراء احتساب ميگردد.
رئيس (منتظري) ـ آقاي دكتر بهشتي فرمايشي داريد بفرمائيد.
دكتر بهشتي ـ بنظر من با آن چيزي كه قبلا تصويب كرديم اين ماده زائد است، چون اين در صورتي بود كه با سي و هشت نفر بتوانيم چيزي را بتصويب برسانيم، ولي وقتي ما قبلا گفتهايم كه براي رسميت مجلس پنجاه يا چهل و نه نفر لازم است و براي اينكه اصل يا مادهاي هم تصويب بشود حداقل چهل و نه نفر لازم است، ديگر اين ماده لغو است ولي فقط براي مذاكرات مجلس ميتواند ادامه پيدا كند.
رئيس (منتظري) ـ آقاي دكتر شيباني بفرمائيد.
دكتر شيباني ـ بسم الله الرحمن الرحيم.
در مورد رأيگيري براي اصول قانون اساسي با رأي دو سوم كل نمايندگان تصويب شد.
در اينجا توضيحي كه ميدهد براي رسميت مذاكرات مجلس است كه اگر دو سوم نمايندگان حضور داشتند مجلس ميتواند شروع بكار كند.
حالا ممكن است وسط كار يك عدهاي بلند شوند و از جلسه بيرون بروند.
اين ماده آن قسمت را ميخواهد توضيح بدهد، كه اگر يك عدهاي بيرون رفتند اشكالي در مذاكرات ايجاد نميكند، مساله اين است يك شق ديگرش هم اين است كه اگر عدهاي از نمايندگان در موقع رأيگيري بيرون از جلسه باشند، رأي آنها بعنوان ممتنع بحساب ميآيد يعني ميخواهد بگويد كه اگر عدهاي موقع رأيگيري بيرون رفتند به اين مسأله توجه داشته باشند كه رأيشان ممتنع بحساب خواهد آمد.
رئيس (منتظري) ـ آقاي دكتر بهشتي بفرمائيد.
دكتر بهشتي ـ آنچه كه بنده عرض كردم زايد است، فقط ذيل ماده است و بخش اول آن لازم است زيرا جلسه با چهل و نه نفر رسميت پيدا ميكند، و وقتي رسميت پيدا كرد و مذاكرات شروع شد با بيرون رفتن دو سه نفر از رسميت نميافتد، تا اينجا لازم است.
آنچه كه عرض كردم زائد است، ذيل اين ماده است.
چون اين قسمت براي وقتي خوب بود كه ما ميخواستيم اصول را با سي و هشت رأي تصويب كنيم.
ولي وقتي ميگوئيم براي تصويب اصول قانون اساسي چهل و نه رأي لازم است، ديگر قسمت ذيل اين ماده لازم نيست.
زيرا ما بعد از تنظيم اين آيئننامه، وظيفه ديگري جز تصويب قانون اساسي نداريم و اصلا تصويب چيز ديگري در صلاحيت ما نيست.
رئيس (منتظري) ـ براي اين قسمت رأي ميگيريم، كه فقط قسمت اول به اينصورت باشد «پس از رسميت يافتن جلسه، خروج نمايندگان از جلسه تا ميزان اكثريت مطلق (نصف بعلاوه يك) مانع ادامه بحث و رسيدگي نخواهد بود» كسانيكه موافقند اين قسمت باشد و بقيه حذف شود قيام فرمايند (عده كمي برخاستند) رد شد.
و اما كساني كه موافقت دارند كه اين ماده بهمين صورت كه هست باقي بماند و چيزي از آن كم نشود قيام كنند (كسي برنخاست) تصويب نشد.
بنابراين، اين بند حذف ميشود.
آقاي دكتر بهشتي بفرمائيد.
دكتر بهشتي ـ خواهش ميكنم به نكتهاي كه ميخواهم تذكر بدهم، عنايت بفرمائيد.
جلسه وقتي ميتواند رسمي باشد كه اكثريتش در حد اكثريت رأيگيري باشد.
چون اگر جلسه بدون چنين اكثريتي شروع بكار كند، ممكن است اصلا كساني بعدا نيايند و مذاكراتي كه آغاز ميشود بينتيجه بماند و اين وقت تلف كردن است.
اين است كه براي شروع جلسه يعني براي رسميت جلسه در آغاز همان عددي را معتبر ميدانيم كه براي رأيگيري و تصويب معتبر دانستهايم.
اين از لحاظ ضرورت تعداد نمايندگان براي شروع كار جلسه است.
ولي بعد از شروع جلسه اگر يكي از آقايان پنج دقيقه بيرون رفت، آيا ما بايد براي ادامة مذاكرات صبر كنيم تا او برگردد؟ و وقتي هم كه برگشت، ممكن است كس ديگري بيرون برود و اگر دو مرتبه هم بخواهيم صبر كنيم تا او برگردد، مذاكرات همينطور تعطيل ميشود و بيثمر خواهد بود.
پس بهتر اين است كه مذاكرات را ادامه بدهيم، آن نمايندهاي هم كه پنج دقيقه رفته است بيرون، وقتي برگشت از دوستش سؤال ميكند كه در اين پنج دقيقه، صحبت درباره چه بوده است، كه در جريان مذاكرات باشد پس با توجه به اينكه اكثريتي كه ما ميخواهيم، يكي در موقع شروع است و يكي هم براي رأيگيري است، بايد بگوئيم براي موقع رأيگيري تمام چهل و نه نفر بايد باشند ولي براي ادامه مذاكرات، كم شدن دو سه نفر از نمايندگان اشكالي ندارد.
رئيس (منتظري) ـ آقاي رباني شيرازي بفرمائيد.
رباني شيرازي ـ چنانچه در جلسهاي چهل و هشت نفر رأي مخالف دادند و يك نفر هم رفت بيرون، آيا رأي آن شخص جزء مخالفين است يا ممتنعين؟ رئيس (منتظري) ـ آقاي دكتر بهشتي بفرمائيد.
دكتر بهشتي ـ آقاي رباني، اصولا ما پنجاه رأي مخالف نميخواهيم، ما براي تصويب اصول چهل و نه رأي موافق ميخواهيم.
آنچه كه ما در رأيگيري ميخواهيم، اين است و مشخص بودن وضع بقيه آراء هيچ نقشي در كار ما ندارد.
چون ما براي تصويب يك مطلب ميگوئيم چهل و نه رأي موافق ميخواهيم، ديگر لازم نيست رأي مخالف هم چهل و نه رأي باشد.
رئيس (منتظري) ـ آقاي سيد محمد علي جزايري چون نوبت گرفته بودند ميتوانند چند دقيقهاي صحبت بفرمايند.
موسوي جزايري ـ بسم الله الرحمن الرحيم.
اين جمله كه ميگويد «ولي بهنگام اخذ تصميم و رأيگيري نماينده يا نمايندگاني كه به جلسه مراجعت نكردهاند بعنوان رأي ممتنع در مجموع آراء احتساب ميگردد.
» بايد به اين صورت تغيير كند «ولي بهنگام اخذ تصميم و رأيگيري وجود پنجاه نفر لازم است» وجود پنجاه نفر در جلسه، عند الشروع و در موقع رأيگيري لازم است ولي در موقع مذاكرات وجود پنجاه نفر در جلسه ضروري نيست.
ما اين را ميخواهيم بگوئيم، پس از رسميت يافتن جلسه يعني وجود پنجاه نفر اگر در موقع مذاكرات افرادي خارج بشوند، اشكالي ندارد، ولي بشرط آنكه عده حاضر در جلسه از سي و هشت نفر كمتر نشود.
بنابراين ما سه مرحله داريم، رسميت جلسه براي شروع با حضور پنجاه نفر، رسميت جلسه براي مذاكرات با سي و هشت نفر و رسميت جلسه براي رأيگيري كه باز همان پنجاه نفر است.
دكتر بهشتي ـ اگر مادة هفت را به اينصورت اصلاح كنيم، همه اين معاني كه تأييد فرموديد در آن هست و به مادة هشت هم ديگر نيازي نيست.
توجه بفرمائيد قرائت ميكنم: مادة
7ـ جلسات عمومي مجلس بررسي نهائي قانون اساسي، با حضور دو سوم كليه نمايندگان (چهل و نه نفر) رسميت مييابد.
پس از رسميت يافتن جلسه، براي ادامه مذاكرات حضور نصف به علاوه يك كليه نمايندگان (سي و هشت نفر) كافي است.
ولي براي تصويب هر يك از اصول قانون اساسي، رأي موافق دو سوم كليه نمايندگان (چهل و نه نفر) لازم است.
رئيس (منتظري) ـ مادة هشت در مادة هفت ادغام شد، كسانيكه با مادة هفت به صورتي كه قرائت شد موافقند قيام فرمايند (اكثر برخاستند) تصويب شد.
فصل دوم قرائت ميشود: فصل دوم ـ هيئت ريئسه موقت مادة 8 ـ در نخستين جلسه رسمي مجلس بررسي نهائي قانون اساسي، مسنترين نماينده حاضر در جلسه به رياست سني تعيين ميشود و با جلوس رئيس موقت در جايگاه هيأت رئيسه، يك نفر از اعضاء مسن حاضر در جلسه نيز به عنوان نايب رئيس، و سه نفر از جوانترين اعضاي حاضر در جلسه به ترتيب دو نفر به عنوان منشي و يكنفر به عنوان دبير تعيين و در اطراف رئيس موقت مجلس در جايگاه هيأت رئيسه جلوس مينمايد.
تبصره ـ تعيين و تشخيص مسنترين و جوانترين نمايندگان مطابق با مشخصات ثبت دفتر حضور و يا دبيرخانه ستاد مركزي انتخابات خواهد بود.
مادة 9 ـ هيأت رئيسه موقت تا انتخاب هيأت رئيسه دائم، كليه وظايف هيأت رئيسه دائم را به عهده خواهد داشت.
مادة 10 ـ با جلوس هيأت رئيسه موقت در جايگاه هيأت رئيسه مجلس، نمايندگان حاضر در مجلس بررسي نهائي قانون اساسي به ترتيب مادة سيزده، مراسم سوگند را بجاي آورده و ذيل صورت قسم نامه را امضاء مينمايند.
مادة 11 ـ رئيس موقت مجلس متعاقب تكبير، صورت قسم نامه را به حالت قيام و خضوع در مقابل قرآن كريم و كتب آسماني اقليتها كه در پيش روي نمايندگان در صدر اجلاس قرار دارد، با بيان شمرده قرائت ميكند.
نمايندگان حاضر در جلسه نيز در حال قيام، قاطع و شمرده آنرا تكرار مينمايند و پس از قرائت قسمنامه، كليه نمايندگان به ترتيب از اولين رديف پيشين مجلس به محل تريبون خطابه كه ورقه قسمنامه روي آن گشوده است، ميروند و ذيل صورت قسمنامه را امضاء مينمايند.
مادة 12 ـ صورت قسمنامه مجلس بررسي نهائي قانون اساسي به شرح زير ميباشد: بسم الله الرحمن الرحيم ما به پروردگار يكتا و در برابر خلق قهرمان، به قرآن و ديگر كتب آسماني سوگند ميخوريم كه در بررسي و تدوين قانون اساسي نظام جمهوري اسلامي ايران، همواره اصول ذيل را رعايت نموده و به تحقق آنها متعهد باشيم:
1ـ به رژيم جمهوري اسلامي ايران كه به تأييد ملت رسيده، وفادار و مؤمن بوده ودر راه استحكام و دوام آن كوشش نمائيم.

2ـ تماميت ارضي مملكت و همبستگي همه اقوام ايراني را در تحت لواي جمهوري اسلامي ايران، در مد نظر قرار دهيم.

3ـ به مسؤوليت خطير خود در مقابل خدا و ملت مسلمان ايران و مأموريت تاريخي كه اين ملت به ما واگذار كرده توجه عميق مبذول داشته و در جريان بررسي قانون اساسي احقاِ حقوِ پايمال شده ملت ستمديده ايران در طول بيست و پنج قرن سلطه جباران بر اين مملكت و اهداف انقلاب مقدس اسلامي را كه متضمن مصالح ملي جامعه ايران است، نصب العين قرار دهيم.
ماده 13 ـ هيأت رئيسه موقت پس از انجام مراسم سوگند، بدون تأخير نسبت به انتخاب هيت رئيسه دائم «يك رئيس و يك نايب رئيس و يك دبير و دو منشي با رأي مخفي و اكثريت نسبي» اقدام خواهد كرد.
فصل سوم ـ مراحل بررسي و تصويب اصول قانون اساسي مادة 14 ـ طرز كار مجلس در بررسي اصول پيش نويس و تصويب قانون اساسي به شرح زير است:
1ـ تشكيل كميسيونهاي مقدماتي (كميسيون مطالعه نظرات رسيده).

2ـ كميسيون بررسي اصول پيشنهادي.

3ـ جلسات عمومي مجلس براي تصويب اصول.

4ـ جلسات شور نهائي.
رئيس (منتظري) ـ اين چهار قسمت مربوط است بماده چهارده فعلي و مادة پانزده قبلي و بعد از كلمه (اصول) در قسمت سوم يعني (كميسيونهاي مقدماتي به منظور استفاده از نظرات متخصصان مجلس خبرگان يا آنان كه از خارج از مجلس به كميسيون دعوت ميشوند و مطالعه پيشنهادات فراواني كه تا كنون به مجلس رسيده و در دفتر مجلس موجود است يا بعداً ميرسد، بمدت يك هفته تشكيل ميگردد) اين قسمت بايد خودش مستقلا يك ماده باشد بنابراين قسمت فوِ ميشود مادة پانزده و اينها را تماماً صبح تصويب كردهايم، حالا مادة شانزده قرائت ميشود: طرز تشكيل و كار كميسيونهاي مقدماتي مادة 1
6ـ نمايندگان محترم به هشت گروه تقسيم و به تناسب تخصص و تمايلشان در يكي از هشت موضوع زير بحث و بررسي مينمايند:
1ـ مقدمه و اصول كلي.

2ـ حقوِ مردم (يا ملت).

3ـ حاكميت ملي و شوراها.

4ـ قوه مقننه.

5ـ قوه مجريه.

6ـ قوه قضائيه و ديوان داوري اداري.

7ـ امور مالي.

8ـ دين و شوراي نگهبان.
رئيس (منتظري) ـ اين ماده هم صبح تصويب شده است، ماده هفده قرائت ميشود: مادة 1
7ـ براي تعيين اعضاي كميسيونهاي هشت گانه، يك شوراي سه نفره از طرف مجلس خبرگان انتخاب ميشود و ليست موضوعات هشت گانه بوسيله اعضاي اين شورا در اختيار نمايندگان گذارده ميشود، و هر نماينده سه موضوع را انتخاب ميكند و بر اساس آن، اعضاي كميسيونها تعيين ميشوند.
رئيس (منتظري) ـ اگر هشت كميسيون باشد و در هر كدام نه نفر عضو باشند، هشت ضرب در نه ميشود هفتاد و دو نفر، آنوقت يك نفر براي شوراي هماهنگي باقي ميماند، در صورتيكه بايد اعضاي شوراي هماهنگي سه نفر باشند.
به اين جهت يك تبصره پيشنهاد شده و آن اينست: تبصره ـ شوراي سه نفره، خودشان هم ميتوانند عضو كميسيونهاي هشت گانه باشند.
آقاي دكتر بهشتي بفرمائيد.
دكتر بهشتي ـ پيشنهاد من اين است كه براي اينكه دوباره نخواهيم انتخاب كنيم، اينجا هم به همان هفت گروه تقسيم شويم، زيرا ما نه تنها اين فصول را بلكه فصول احتمالي ديگر را هم كه در پيش نويسهاي ديگر هست آنها را هم استخراج ميكنيم.
مثلا ممكن است عناوين فصول پانزده تا بشود، كه آنها را گروهبندي ميكنيم و به آقايان ارائه ميكنيم.
بنابراين بهتر است كيفيتش را به اين نحو عوض كنيم، كه كلية عناويني را كه در متون پيشنهادي قابل توجه است، استخراج كنيم و آنها را با رعايت تناسب بين هفت گروه تقسيم كنيم.
البته ممكن است به يك گروه دو بحث برسد به يك گروه يك بحث برسد و به يكي هم ممكن است سه بحث برسد، كه اين بسته به وسعت ميدان بحث و اصولي كه هست، ميباشد.
به اين جهت من اين ماده را به اين صورت نوشتم.
عنايت بفرمائيد، آن را ميخوانم: «هفتاد نفر نمايندگان مجلس، به هفت گروه ده نفري تقسيم ميشوند.
سه نفر بقيه با رأي مجلس به عنوان اعضاي شوراي هماهنگي ميان گروهها انتخاب ميگردند.
فصول پيشبيني شده در پيشنويسهاي قانون اساسي استخراج و براي رسيدگيهاي مقدماتي با رعايت تناسب ميان گروهها تقسيم ميشود».
يكي از نمايندگان ـ اضافه شود كه اعضاي شوراي هماهنگي ميتوانند عضو كميسيونها هم بشوند.
دكتر بهشتي ـ در آخر مادهاي كه قرائت ميكنم اضافه ميكنيم (يكي از نمايندگان ـ دو نفر هم عضو علي البدل باشند) اين را هم اضافه ميكنيم.
عنايت بفرمائيد، ماده را قرائت ميكنم.
مادة 16 ـ براي رسيدگي مقدماتي به قانون اساسي هفت گروه از نمايندگان مجلس تشكيل ميشود براي اين گروه بندي نخست مجلس با اكثريت آراء، سه نفر از نمايندگان را به عنوان عضو اصلي و دو نفر را به عنوان عضو علي البدل براي شوراي هماهنگي انتخاب ميكند.
اين شورا پيشنويسهاي رسيده براي قانون اساسي را بررسي، و عناويني را كه در اين پيشنويسها براي فصول قانون اساسي آمده استخراج و آنها را بر حسب تناسب بر هفت قسمت تقسيم ميكند.
فهرست اين هفت قسمت براي اطلاع نمايندگان تكثير ميشود، تا هر يك بر حسب علاقه يا تخصص، حداقل سه قسمت را انتخاب كند و به اطلاع شوراي هماهنگي برساند.
شورا پس از دريافت نظر نمايندگان، اعضاي هر گروه را تعيين و به آنها ابلاغ ميكند.
عضويت اعضاي شوراي هماهنگي در گروهها بلامانع است».
در آخرهم اضافه كردهايم (اعضاي شوراي هماهنگي ميتوانند عضو گروهها نيز باشند) من از كلمه كميسيون و هر كلمة خارجي در صورت امكان پرهيز ميكنم و دوست دارم در تهيه اين متن از آنها استفاده نشود.
البته اين سليقة من است، زيرا ما كلماتي مرادف آن كلمات در فارسي داريم و ميتوانيم از آنها استفاده كنيم.
البته تعصبي براي نفي آنها ندارم، ولي دلم ميخواهد كلمات بومي را انتخاب كنم مثل كلمة «گروه» درمقابل كلمة «كميسيون» رئيس (منتظري) ـ اين ماده را به اين ترتيب كه قرائت شد به رأي ميگذاريم.
موافقين قيام فرمايند (اكثر برخاستند) تصويب شد.
در ضمن همه «كميسيون»ها ميشود «گروه» و همة «ارتباط»ها هم ميشود «هماهنگي» مادة 17 قرائت ميشود: كميسيون بررسي اصول مادة 18 ـ پس از خاتمه كار كميسيونهاي مقدماتي، در هفته دوم كميسيون بررسي اصول قانون اساسي تشكيل و مشغول كار ميگردد.
تبصرة
1ـ همه نمايندگان محترم، در اين مرحله به هفت گروه ده نفره و يك شوراي ارتباط سه نفره، به ترتيب مرحله اول تقسيم ميگردند.
تبصرة 2 ـ هر روز تعدادي از اصول پيشنويس (با توجه به ميزان اهميت آنها) وسيله شوراي ارتباط تعيين و در اختيار هيت رئيسه گذارده ميشود و بدستور رئيس مجلس در دستور جلسه قرار ميگيرد.
تبصرة
3ـ پس از قرائت و اعلام اصول در همه كميسيونهاي هفت گانه، همه اصول مورد بحث و بررسي، بطور خلاصه دراختيار شوراي ارتباط قرار داده ميشود تا تكثير و توزيع گردد.
تبصرة 4 ـ براي اينكه نمايندگان محترم مجال كافي براي مطالعه همه نظرات داشته باشند، جلسات كميسيونها هر روز صبح تا ظهر تشكيل و نظرات در پايان هر جلسه براي تكثير آماده ميشود و عصر همان روز در ميان نمايندگان توزيع ميگردد يا در عصر روز بعد در جلسه عمومي مطرح و رأيگيري ميشود.
رئيس (منتظري) ـ براي اصلاح مادة هجده اين پيشنهادها شده است كه كلمة (كميسيونها) به (گروهها) و بعد از كلمه (مقدماتي از هفتة دوم)، (همان) و بعد از (كميسيون)، (ها به) اضافه شود و كلمات (تشكيل) و (كار) حذف شود.
بنابراين مادة هجده بعد از اصلاح قرائت ميشود: مادء 18 ـ پس از خاتمه كار گروههاي مقدماتي، از هفته دوم همان گروهها به بررسي اصول قانون اساسي مشغول ميگردند.
رئيس (منتظري) ـ در ضمن تبصرة يك اين ماده حذف و تبصرة دو بجاي تبصرة يك ميآيد، در آن هم اصلاحاتي شده است كه قرائت ميشود: تبصرة
1ـ هر روز مقداري از اصول پيش نويس، با توجه به ميزان اهميت آنها بوسيله شوراي هماهنگي تعيين و در اختيار هيأت رئيسه گذارده ميشود و بدستور رئيس مجلس در دستور جلسه قرار ميگيرد.
اين اصول هميشه يك روز قبل از تشكيل گروه مربوط بوسيله منشي مجلس، در جلسه علني خوانده ميشود، يعني بايد در آخر جلسه منشي برنامه كار فرداي گروهها را اعلام كند، تا اعضاء توجه داشته باشند و شب آن اصول را مطالعه كنند.
رئيس (منتظري) ـ تبصرههاي بعدي قرائت ميشود: تبصرة 2 ـ (تبصرة 3 قبلي) ـ پس از قرائت و اعلام اصول در همه گروههاي هفتگانه، اصول مذكور مورد بحث و بررسي قرار ميگيرد و نتيجه بحث و بررسي بطور خلاصه در اختيار شوراي هماهنگي قرار داده ميشود تا تكثير و توزيع گردد.
تبصرة 3 ـ براي اينكه نمايندگان محترم مجال كافي براي مطالعه همه نظرات داشته باشند، جلسات گروهها هر روز صبح تا ظهر تشكيل و نظرات در پايان هر جلسه براي تكثير آماده ميشود و عصر همانروز در ميان نمايندگان توزيع مي گردد تا در عصر روز بعد در جلسه عمومي مطرح و رأيگيري شود.
رئيس (منتظري) ـ مادة نوزده قرائت ميشود: مادة 19 ـ هر يك از گروههاي مجلس، براي تنظيم صورت جلسه و انجام امور دفتري و تسريع در جريان امور بايگاني و چاپ و تكثير اوراِ و اسناد، يك مخبر اداري از اعضاي دبيرخانه در اختيار خواهند داشت.
رئيس (منتظري) ـ ماده بيست قرائت ميشود: جلسات عمومي مجلس مادة 20ـ اصول بررسي شده در گروهها، در جلسات عمومي مجلس مطرح و پس از شور و مذاكره به رأي گذارده ميشود.
تبصره ـ جلسات عموي مجلس هر روز بعد از ظهرها تشكيل ميشود و پس از رسميت جلسه از هر يك از گروهها يك عضو منتخب همان گروه، نظرات گروه خود را تشريح ميكند و درصورت وجود نظر مخالف در گروه، يك عضو ديگر هم در تشريح نظر مخالف، سخن خواهد گفت.
رئيس (منتظري) ـ آقاي دكتر بهشتي بفرمائيد.
دكتر بهشتي ـ من در اينجا نظري دارم، ملاحظه بفرمائيد اگر قرار باشد چهارده نفر يا حتي هفت نفر بخواهند روي هر اصلي صحبت بكند و در آن صحبتها سؤال هم باشد، ميخواهم عرض كنم كه اين عده خيلي زياد است بهتر است اين را اينقدر طولاني نكنيم و حداقل يك موافق و يك مخالف صحبت كنند آنوقت اگر ادامه مذاكرات لازم بود، بر حسب تشخيص مجلس و يا بر حسب تشخيص رئيس جلسه، كسان ديگري هم صحبت كنند، ولي اگر چهارده نفر بخواهند صحبت كنند و هر نفر هم بخواهد يك ربع ساعت صحبت كند، فقط سه ساعت و نيم مدت صحبتها ميشود.
با توجه به اينكه قرار هم اين است كه جلسات علني بعدازظهرها تشكيل بشود، ملاحظه بفرمائيد كه دراين صورت اصلا به تصويب چيزي ميرسيد يا نه؟ رئيس (منتظري) ـ آقاي دكتر ضيائي بفرمائيد.
دكتر ضيائي ـ به نظر من بهتر است از هر گروه يك نفر به عنوان موافق و يك نفر به عنوان مخالف صحبت كنند.
رئيس (منتظري) ـ آقاي دكتر بهشتي بفرمائيد.
دكتر بهشتي ـ به عقيدة بنده اگر چند اصل در همه گروهها به طور يكسان رسيدگي شده باشد، و بعد هم نتيجه آنها تكثير شده و اطلاع همه هم رسيده باشد، چه لزومي دارد كه ما بگوئيم از هر گروهي يكنفر موافق و احياناً يك مخالف بيايد اينجا ودربارهاش نظر بدهد زيرا نتيجهاش اين ميشود كه به طور عادي اگر هيچ مطلبي پيش نيايد، بايد سه ساعت و نيم وقت براي اين چهارده نفر احتمالي در نظر گرفت.
بنابراين بهتر است از هر گروه يك نفر بيايد و نظر گروه خودش را بيان كند و بگويد من اين را پيشنهاد ميكنم.
مخالفش هم كه گروه ديگر است، ميگويد من چيز ديگري را پيشنهاد ميكنم.
اگر غير از اين باشد ما بايد بيست نوع نظر را مطرح كنيم.
بنابراين اجازه بفرمائيد يك نفر مدافع نظر گروه باشد، زيرا ممكن است در يك گروه سه جور نظر باشد و آنوقت بايد سه جور دفاع كنند.
بنابراين اگر بخواهيم منطقي باشد، بايد اينطور اصلاح كنيم كه اگر پيشنهاد گروهها مختلف باشد، براي دفاع از هر نظر جديدي يك نفر از آن گروه ميآيد و بعد مجلس رأي ميگيرد تا بشود در وقت صرفهجوئي كرد و ده دقيقه هم بيشتر وقت براي صحبت كردن ندهيم.
والا شما چگونه ميخواهيد صد و پنجاه و يك اصل را با اين كيفيت به تصويب برسانيد با توجه به اينكه جلسات علني هم فقط عصرها است و نمونه كيفيت بحثها را هم در مسائل مربوط به آئين نامه ملاحظه فرموديد و درمسائل مربوط به اصول قانون اساسي خود به خود بحثها جديتر و كاملتر خواهد بود.
حالا هم البته جدي است ولي آنوقع با احتياط بيشتر رويش كار ميشود.
فرض بفرمائيد اصل چهلم از طرف گروهها به پنج صورت پيشنهاد شده، اين پنج صورت يكييكي درمجلس خوانده ميشود و يك نفر هم از آن گروه براي توضيح و دفاع از آن ميآيد صحبت ميكند.
بعد دومي و بعد سومي تا نفر پنجم.
وقتي همه خوانده شد، پيشنهاد اول را به رأي ميگذارند، اگر چهل و نه رأي نياورد كه هيچ، مردود است، و اگر چهل و نه رأي آورد، اين تصويب شده است ولي تصويبش معلق است.
بعد دومي را به رأي ميگذارند و به همين ترتيب سومي و چهارمي و پنجمي را.
اگر يك پيشنهادي پنجاه رأي آورد اين پيشنهاد بر پيشنهادي كه چهل و نه رأي آورده مقدم است، آنرا ميگذاريم و اگر يك پيشنهادي پنجاه و دو رأي آورد بر پنجاه رأي مقدم است و آنرا ميگذاريم.
بنابراين ماده را با اين اصلاحات بايد از نو بنويسيم و اگر اصلاحات مورد تأييد آقايان است به همين ترتيب بعداً تغيير عبارت ميدهيم.
رئيس (منتظري) ـ آقاي دكتر آيت بفرمائيد.
دكتر آيت ـ پيشنهادي كه بيشتر رأي آورد يكبار ديگر به رأي گذاشته ميشود.

3ـ اخذ رأي براي انتخاب سه نفر اعضاي شوراي هماهنگي يكي از نمايندگان ـ پيشنهاد ميكنم براي تسريع در كار، هم اكنون سه نفر اعضاي شوراي هماهنگي را انتخاب نمائيم.
دكتر بهشتي ـ بسيار پيشنهاد خوبي است براي اينكه كاري پيش برود.
بنابراين در اين جلسه سه نفر اعضاي شوراي هماهنگي را انتخاب ميكنيم كه امشب به كار رسيدگي به استخراج موضوعات بپردازند و موضوعات را گروهبندي كنند و تا فردا صبح تكثير كرده و در اختيار آقايان بگذارند تا انشاء الله فردا ضمن ادامه بحث پيرامون بقيه مواد آئيننامه كه خيلي طول نميكشد، بتوانيم گروهبندي را هم انجام بدهيم.
به عقيدة بنده سه نفر اول كه انتخاب ميفرمائيد اعضاي اصلي و دو نفر بعد از اعضاي علي البدل باشند.
رئيس (منتظري) ـ آقاياني كه داوطلب هستند اعلام فرمايند.
آقايان: دكتر باهنر ـ دكتر غفوري ـ مكارم شيرازي ـ موسوي تبريزي ـ دكتر آيت - فارسي و حسيني آمادگي خود را براي شركت در شوراي هماهنگي اعلام كردند.
هر كدام از آقايان نمايندگان ميتوانند اسم پنج نفر را مرقوم فرمايند.
سه نفري كه رأي بيشتر آوردند، اعضاي اصلي و دو نفر بعدي اعضاي علي البدل خواهند بود.
(در اين موقع رأيگيري با نظارت آقايان منشيها و داوطلبان بعمل آمد).

4ـ پايان جلسه و تعيين زمان تشكيل جلسه بعد رئيس (منتظري) ـ نتيجه اخذ راي در جلسه فردا صبح اعلام خواهد شد.
جلسه را ختم ميكنيم، جلسه آتي فردا صبح ساعت نه خواهد بود.
(جلسه ساعت هجده و سي دقيقه پايان يافت) رئيس مجلس بررسي نهائي قانون اساسي ـ حسينعلي منتظري