یزدفردا
پایگاه خبری و تحلیلی
مصطفی معین: بیش از ۸۰ درصد افراد جامعه نسبت به یکدیگر بی‌اعتمادند
یزدفردا: «اخلاق، سنگ‌بنای هر جامعه‌ای است، اما اکنون بحران‌های اخلاقی گسترده‌ای دامن‌گیر جامعه ما شده است و در برخی پژوهش‌ها تا ۹۳ درصد از پرسش‌شوندگان اوضاع اخلاقی جامعه را در حد بحرانی ارزیابی می‌کنند. بی‌اعتمادی فراگیر بیش از ۸۰ درصد افراد جامعه نسبت به یکدیگر، فساد اداری و ساختاری و شکاف بین نسلی تنها بخشی از بحران‌های اخلاقی و اجتماعی امروز جامعه ماست. ما امروزه در زمانه‌ای زندگی می‌کنیم که علی‌رغم پیشرفت‌های خیره کننده علم و فناوری در کشور‌های صنعتی، ایران ما در چالش‌های اخلاقی، فرهنگی و اجتماعی و مشکلات سیاسی و اقتصادی و مدیریتی گرفتار آمده است».
به گزارش یزدفردا: این بخشی از صحبت‌های مصطفی معین، رئیس انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری در مراسم بیستمین سال تأسیس انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری بود. او با این پرسش که «ارزش‌های اخلاقی» و «نهاد‌های جامعه مدنی» چگونه می‌توانند به رفع این بحران‌ها کمک کنند و چشم‌انداز بهتری را به جامعه ایرانی نوید دهند، اظهار کرد: پاسخ من به عنوان یک فعال کوچک مدنی در حوزه اخلاق، این است که باید از برج عاج‌های نظریه‌پردازی پایین بیاییم، به متن مسائل و مشکلات جامعه وارد شویم و به‌طور جمعی تلاش کنیم تا بلکه یک گفتمان و نهضت اخلاقی برای کمک به عبور از بحران، در همه بخش‌های کشور اعم از دولتی، خصوصی و نهاد‌های عمومی شکل بگیرد.
معین تأکید کرد: طی دهه‌های گذشته، جامعه مدنی در کشور‌های توسعه‌یافته با تمرکز فعالیت‌های خود در حوزه‌های مختلف اخلاق، آموزش، علم و تکنولوژی، فرهنگ، اجتماع و اقتصاد، نقش مؤثری را در نظامات تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری جوامع خود و پیشبرد برنامه‌های توسعه متوازن و پایدار داشته‌اند.
از نظر من، سازمان‌های غیردولتی و انجمن‌های علمیِ حوزه‌های اخلاق، جامعه‌شناسی، اقتصاد، توسعه و سایر زمینه‌های علمی مرتبط، در یک همکاری و رویکرد بین‌رشته‌ای، می‌توانند به عنوان نیروی محرکه‌ای برای حل بحران‌ها عمل کنند. این نهاد‌ها نه‌تنها با ارائه راه‌حل‌های عملی، بلکه با تغییر نگرش‌ها و تقویت «وجدان جمعی» می‌توانند زمینه‌ساز تحولی پایدار در ابعاد مختلف کشور و عبوردادن جامعه ایران از بحران‌های درهم‌تنیده کنونی باشند.
رئیس انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری در ادامه امکان ایفای نقش بیشتر انجمن ایرانی اخلاق در علوم و فناوری و سایر نهاد‌های مدنی در کمک به رفع بحران در حوزه‌های مختلف اخلاق، آموزش، علم و فناوری، فرهنگ، اجتماع و اقتصاد را مورد بحث قرار داد و گفت در حوزه اخلاق باید بگویم اخلاق، سنگ بنای هر جامعه‌ای است، اما اکنون بحران‌های اخلاقی گسترده‌ای دامن‌گیر جامعه ما شده است و در برخی پژوهش‌ها تا ۹۳ درصد از پرسش‌شوندگان اوضاع اخلاقی جامعه را در حد بحرانی ارزیابی می‌کنند؛ بنابراین نهاد مدنی در حوزه اخلاق می‌تواند در این زمینه کمک کند. تدوین و پیشنهاد چارچوب‌ها و استاندارد‌های اخلاقی برای نهاد‌های حاکمیتی، بخش خصوصی و جامعه مدنی، برای مقابله با فساد، ایجاد شفافیت و تقویت مسئولیت‌پذیری، حل تعارضات ارزشی، با ارائه راهکار برای ایجاد تعادل بین سنت و مدرنیته، حقوق فردی و جمعی یا اخلاق دینی و اخلاق سکولار، ارائه برنامه‌های آموزش اخلاق حرفه‌ای و دوره‌ها و کارگاه‌های آموزشی برای مشاغل حساس مانند پزشکی، حقوق و مهندسی به منظور تقویت مسئولیت اجتماعی به عنوان والاترین ارزش حرفه‌ای می‌تواند از جمله کار‌های این نهاد مدنی باشد.
معین به موضوع آموزش اشاره کرد و گفت: آموزش، به عنوان خشت اول پایه‌ریزی فرهنگ و تمدن تلقی می‌شود؛ بنابراین با توجه به وضعیت نابسامان آموزش در کشور ما، تأکید بر عدالت آموزشی و دسترسی برابر افراد به آموزش‌و‌پرورش و آموزش عالی، مهم‌ترین اولویت ملی و اخلاقی است. این انجمن و سایر نهاد‌های مدنی می‌توانند در زمینه ارتقای آموزش کمک کنند.
آموزش ارزش‌های پایه مانند حفظ کرامت، صداقت، احترام به حقوق دیگران، عدالت و تفکر انتقادی، پیشنهاد تعیین «درس اخلاق» در برنامه‌های مدرسه و دانشگاه، به منظور تربیت شهروندانی مسئول و آگاه، گره‌زدن کلاس‌های خشک نظری به پروژه‌های عملی در طبیعت و جامعه از جمله کار‌هایی است که انجمن اخلاق می‌تواند در زمینه آموزش انجام دهد.
او تأکید کرد: نهاد‌ها و انجمن‌های علمی و اخلاقی می‌توانند با طرح «پرسش‌های حیاتی» کنشگری فعال در این زمینه داشته باشند. آیا آزادی آکادمیک و استقلال نهاد‌های علمی و حمایت از استادان و پژوهشگران، زمینه‌ساز فرایند اخلاقی انجام مسئولیت اجتماعی توسط دانشگاه و مدیریت مؤثر مهاجرت نخبگان علمی نخواهد بود؟ آیا ویرایش ژنتیکی انسان، مرز اخلاق را نمی‌شکند؟ چگونه می‌توان از فناوری برای کاهش شکاف طبقاتی استفاده کرد؟ چگونه اطمینان یابیم که پیشرفت علمی و تکنولوژیک «پایدار» و همسو با طبیعت است؟ چه راهکار‌هایی برای کاهش و پیشگیری از آسیب‌های اخلاقیِ فناوری‌های نوین مانند علم داده‌ها، هوش مصنوعی، مهندسی ژنتیک، تحقیقات زیست‌فناوری و نانوتکنولوژی وجود دارد؟ چگونه می‌توان در خط‌مشی‌گذاری و طراحی قوانین و سیاست‌های ملی برای استفاده مسئولانه از علم و فناوری مشارکت کرد؟ معین درباره حوزه فرهنگ گفت: جامعه‌ای که فرهنگ آن آسیب ببیند، مانند درختی است که ریشه‌هایش پوسیده باشد و فرهنگ در کشور ما دچار آسیب جدی شده است.
نهاد‌های مدنی فعال در زمینه اخلاق، می‌توانند در جهت بهبود فرهنگ عمومی، مروت و مدارا، احترام به تنوع قومی و مذهبی و تاب‌آوریِ هویت ملی در برابر فرهنگ و هنجار‌های جهانی، تأثیرگذار باشند. گفت‌وگوی بین‌فرهنگی و دامن‌زدن به گفت‌وگوی بین مذاهب و قومیت‌ها، برای کاهش تنش و تقویت «همبستگی ملی»، بازتعریف ارزش‌های تاریخی نه به صورت مُرده‌ریگ، بلکه به عنوان «چراغ راه آینده» و تطبیق میراث اخلاقی با نیاز‌های روز، معرفی شخصیت‌های برجسته علمی، اخلاقی، اجتماعی و فناوری و نام‌آوران دوران تاریخی و معاصر، به عنوان سرمشق و الگوی جوانان و جامعه، ارائه «راه‌حل‌های فرهنگی» در ارتباط با بحران معنویت و سونامی بی‌اخلاقی در زندگی شهری، رسانه‌ها و فضای مجازی، با ساختن دیواری از «تلاش و خرد جمعی» از جمله اقداماتی است که در حوزه فرهنگ باید انجام شود. او به تحولات پرشتاب جامعه و عدم تحقق عدالت اجتماعی و بحران مشکل عمومی بیش از ۹۲ درصد مردم از وضعیت فعلی کشور اشاره و اظهار کرد: انجمن‌های علمی، اخلاقی و نهاد‌های مدنی مسئولیتی اخلاقی دارند تا سیاست‌های اخلاق‌محورِ مبتنی‌بر نتایج مطالعات انجام‌گرفته در زمینه شکاف‌های اجتماعی و اقتصادی، گروه‌های حاشیه‌نشین و کاهش فقر، نابرابری و تبعیض را پیشنهاد دهند.
در ارتباط با تقویت اخلاق در حکمرانی، به ارائه آموزش به مسئولان دولتی در زمینه «حکمرانی خوب» و «مدیریت اخلاقی»، شفافیت و پاسخ‌گویی، عدم سوءاستفاده از قدرت و پیشگیری از فساد اهتمام کنند، در ارتباط با توانمندسازی جامعه مدنی، با حمایت فکری و آموزشی از نهاد‌های مردمی، برای نظارت بر اجرای اصول اخلاقی در سطح جامعه برنامه‌ریزی کنند. آموزش اخلاقیات اجتماعی و حقوق شهروندی در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی را در دستور کار خود قرار دهند، بهبود رویکرد علمی و رفتار اخلاقی در تغییرات اقلیمی و جلوگیری از از‌دست‌رفتن تنوع زیستی و کاهش منابع طبیعی را آموزش دهند.