معتضد از خسارت‌هاي ايران در جنگ جهاني دوم مي‌گويد

یزدفردا "در خبر ها داشتیم: دستور رييس جمهور به رحیم مشائی براي پيگيري حقوق ملت ايران به خاطر خسارات جنگ جهاني دوم
براي تبيين بيشتر اين موضوع گفتگوی میراث خبر باخسرو معتضد تاريخدان و کارشناس برجسته مسائل تاريخي منتشر می کنیم"
فاطمه رمضانزاده - چندي پيش حميد بقايي، معاون رئيس جمهور و رئيس سازمان ميراث فرهنگي در نامه‌اي به محمود احمدي‌نژاد، رئيس جمهور کشورمان درخواست کرد تا موضوع خسارت‌هاي وارد شده به ايران در جنگ جهاني دوم از طريق مراجع بين‌المللي نظير سازمان ملل پيگيري شود.براي تبيين بيشتر اين موضوع با خسرو معتضد تاريخدان و کارشناس برجسته مسائل تاريخي به گفتگو نشستيم که از نظرتان مي‌گذرد؛

استاد؛ همانطور که مي‌دانيد در سوم شهريور 1320 و در بين سال‌هاي جنگ جهاني دوم، سربازان متفقين از کشورهاي آمريکا، شوروي و انگليس، با زير پا گذاشتن بي‌طرفي ايران در جنگ شماري از سربازان و مردم بي دفاع ايران را کشته و تعداد زيادي از تسليحات نظامي، اموال و دارايي‌هاي ايران را حيف و ميل کردند.

براي پاسخ به پرسش نخست؛ خسارت‌ها و تلفات انساني آن زمان را چگونه ارزيابي مي‌کنيد؟
براساس اسناد و مدارک بسياري که موجود است تعداد بسياري از شهروندان ايراني در جنگ جهاني دوم، زير ماشين‌هاي آمريکايي روس و آمريکايي کشته شدند چون سربازان انضباط نداشتند و به رانندگي هم مسلط نبودند.

بهروز قطبي در کتاب خود به نام " ايران در جنگ جهاني دوم"يکي از اسناد سازمان اسناد ملي ايران به تمامي اين اتفاقات اشاره کرده که آمريکايي ها پس از تصادف با ايراني‌ها عذرخواهي مي‌کردند و مي‌گفتند بعداً مراجعه کنيد.

دو مورد تيراندازي به کارگران ايراني در سال 22و 24 گزارش شد. پنج کارگر ايراني هنگام عبور از خيابان اميرآباد توسط آمريکايي‌ها و انگليسي‌ها متهم به سيم دزدي شده و کشته شدند. اين اتقاف تلخ انگيزه‌اي براي ساخته شدن سرود اي ايران شد.

مزاحمت‌هاي سربازان متفقين به نواميس ايرانيان نيز که بر کسي پوشيده نيست.
بله همين طور است. در مورد اين موضوع مي‌توان به مزاحمت سربازان آمريکايي براي زنان ايراني و پرتاب آنها از درشکه، مزاحم شدن در قنادي‌ها و رستوران‌ها اشاره کرد البته گزارش هايي از کتک زدن افسر نگهبان و حتي رئيس کلانتري، ورود بي اجازه سربازان آمريکايي و انگليسي به چادر عشاير به اين بهانه که عشاير کمپوت‌ها و کنسروهاي آنها را دزديده‌‌اند نيز موجود است.

از نظر فرهنگي و اجتماعي ورود متفقان به ايران چه عواقبي برجاي گذاشت؟

با آوردن زنان لهستاني به ايران فحشا پدپد آمد. براي نخستين بار ما در ايران،اين مراکز در ايران افتتاح شد.زنان بدبخت و گرسنه لهستاني که تيفوس داشتند در محله فساد مشغول به کار شدند.از سال 1302 اين محل مرکز تجمع سربازان متفقين، ناامني، چاقوکشي و درگيري آنها با پاسپان هاي ايراني بود.

يکي ديگر از عوارض اجتماعي ورود متفقين به ايران، آلوده کردن آب آشاميدني تهران است. سربازان آمريکايي با استفاده از آب قنات و مصرفي تهران اتومبيل‌هاي خود را مي‌شستند و يا در آن آب تني مي‌‌کردند.

ورود بيماري تيفوس به ايران در سال 21 13 با اعزام مردان و زنان لهستاني اسير دولت شوروي يکي ديگر از اين موارد هجوم فرهنگي و اجتماعي متفقين به ايران است.اين بيماري هزاران نفر ايراني را به بستر انداخت و صدها نفر را کشت.

بي اعتنايي به قوانين ايران و با توسعه فکر خام تجزيه طلبي و جداسازي آذربايجان از ايران توسط شوروي با راه‌اندازي حزب خوارزم در گرگان و حزب طبرستان در مازندران، مردم را به تجزيه طلبي تشويق مي‌کردند.

صدور گوشت ايران، بخشي به صورت آماده و به صورت کشتار گاوهاي آبستن و نيز بز و گوسفند و اقلام خوراکي ايران از ديگر مواردي است که به خاطر ورود متفقان به ايران اتفاق افتاد.

از نظر نظامي ارتش ايران چه خسارت‌هايي را متحمل شد؟
متلاشي شدن ارتش ايران،شمال ايران تيپ مستقل گيلان، لشکرهاي خراسان و آذربايجان کرمانشاه، خوزستان،‌ تيپ‌‌ کردستان از عوارض ورود ارتش متفقين به ايران است. براي نمونه مي توان به لشگر خوزستان اشاره کرد. آنها تمام اسلحه‌هاي لشگر خوزستان را گرفتند و سربازان اين لشگر را به طرز فجيعي متواري کردند.متأسفانه به علت تشنگي و گرسنگي نزديک به 700 نفر از سربازان اين لشگر تلف شدند.

پادگان‌هاي خراسان، آذربايجان، گيلان، مازندران و مهمانخانه‌هاي شمال که همگي متعلق به رضا‌شاه بودند اشغال شدند. حتي بعدها گلدان‌هاي رضاشاه را هم با خود بردند.

ناوهاي نيروي دريايي به همراه لايروب و يک يدک کش تا سال 46 در دست بيگانگان بود و پس از آن به صورت مستعمل به ايران بازگردانده شدند.

در مورد استفاده متفقين از راه آهن ايران و خسارت‌هاي اين بخش توضيح دهيد.
متأسفانه نزديک به پنج سال انگليسي‌ها راه‌آهن نوساز و لوکس ما را گرفتند و بردند وقتي که خواستند تحويل دهند ابتدا قرار بود حدود 8 ميليون ليره به ما بپردازند بعد اين رقم به 5 ميليون ليره کاهش يافت.البته بعد از مرگ هژير نوکر انگليسي‌ها و وجود 340 هزار ليره در حساب بانکي او در بانک لندن مشخص شد که او بابت اين خدمت کردنش از انگيسي‌ها رشوه گرفته بود.

آمريکايي‌ها هم که چيزي ندادند. تمامي لوکوموتيوهاي خود را با خود بردند. آنها خط راه‌آهن را از شاپور تا خرمشهر امتداد داده بودند تا بتوانند بارهاي خود را راحت‌تر منتقل کنند.تصور مي‌کنم که دولت وقت ايران، مازاد وسايل آمريکا را 10 ميليون دلار خريداري کرد.

آنها تمام لوکوموتيو‌ها و واگن‌هاي شيک ايران را مستعمل کردند. استفاده از راه آهن آنقدر عمومي شده بود که حتي در روز تعطيل مردم به جاي استفاده از اتومبيل تا کرج سعي مي‌کردند با راه‌آهن سفر کنند. چون راه‌آهن مايه غرور ايراني‌ها بود.اما سربازان آمريکايي، انگليسي و شوروي ايراني‌ها را با توسري از واگن‌ها خارج مي‌کردند و واگن‌هاي مناسب را به خودشان اختصاص مي‌دادند حتي ايراني‌ها مي‌بايست براي رفت و آمد اجازه مخصوص بايد داشته باشند./