یزدفردا

سرویس مناسبت های یزدفردا "علی آبادی :از نخستين روزهاي پيروزي انقلاب اسلامي در سال 1357 بنا به فرمان حضرت امام خميني (ره) عده اي از جوانان انقلابي و پيروان راستين حضرت امام نهاد مقدس سپاه پاسداران را پايه ريزي نمودند.
حضرت امام خميني (ره) در دوم اردیبهشت سال ۱۳۵۸ طی فرمانی به شورای انقلاب اسلامی رسماً تأسیس این نهاد را اعلام کرد و شورای انقلاب با تأسیس شورای فرماندهی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، گام اساسی را در جهت سازماندهی این نهاد برداشت. سپاه نهادی نظامی و بازوی مسلح برای پاسداری از نظام جمهوری اسلامی ایران است.
سپاه پاسداران انقلاب اسلامی که در نخستین روزهای پیروزی این انقلاب تشکیل شد، برای ادامهٔ نقش خود در نگهبانی از انقلاب اسلامی و دستاوردهای آن پا برجا می‌ماند. حدود وظایف و قلمرو مسؤولیت این سپاه در رابطه با وظایف و قلمرو مسؤولیت نیروهای مسلح دیگر با تأکید بر همکاری و هماهنگی برادرانه میان آنها به وسیله قانون تعیین می‌شود.
سپاه پاسداران شامل پنج نیرو، با ماموریت‌های متفاوت است.
نیروی زمینی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
نیروی هوایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
نیروی دریایی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی
نیروی مقاومت بسیج
نیروی قدس
تاریخچه

محسن رضایی، نخستین فرماندهٔ سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران پس از شورای فرماندهی
در ابتدای تشکیل سپاه پاسداران سه گروه به این نام وجود داشت و در پادگان‌های مختلف مثل مقر ساواک در سلطنت آباد (پاسداران فعلی) پادگان قصر فیروزه (اکنون در اختیار نیروی هوایی ارتش قراردارد) و در پادگان لویزان فعال بود که بادستور امام خمینی این سه سپاه در هم ادغام و یکی شدند که مقر اصلی آن به عنوان ستاد مرکزی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در خیابان پاسداران قرار داشت.
اولین فرمانده سپاه پاسداران جواد منصوری از اعضای قدیمی حزب ملل اسلامی و گروه حزب الله پیش از انقلاب بود که بعدا از سپاه به وزارت خارجه رفت و اکنون سفیـر ایران در چین است. پس از او عباس آقازمانی مشهور به (ابوشریف) که او نیز از اعضای حزب ملل اسلامی و از مـوسسیـن و اعضای اصلی گروه حزب الله در ایران در دوران ستم شاهی و در سال‌های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی و دارای چندین سال سوابق مبارزاتی با رژیم پهلوی در داخل و خارج ایران بود، فرماندهی سپاه و فرماندهی عملیات آن را بر عهده گرفت . وی بعدها به سمت کاردار و سفیر ایران در کشور پاکستان منصوب شد و پس از اتمام دوران ماموریت در پاکستان و بازگشت از آن کشور ، به منظور تحصیل دروس حوزوی مدتی به قم رفت و بعد از آن در برخی کشورهای اسلامی اقامت گزید . بعد از ابوشریف، سپاه برای مدتی به شورای فرماندهی سپرده شد.

اولین فرمانده سپاه محسن رضایی است که در ۲۸ سالگی توسط امام خمینی(ره) به این سمت منصوب شد (تا قبل از این انتخاب فرمانده سپاه با شورای انقلاب اسلامی بود) سرلشکر محسن رضائی (دبیر کنونی مجمع تشخیص مصلحت نظام) برای مدت ۱۸ سال فرماندهی این نهاد را بر عهده داشت ولی در سال ۱۳۷۷ (۱۹۹۸ میلادی) از فرماندهی سپاه استعفا کرد و قائم مقام او سرلشگر سید یحیی صفوی مشهور به رحیم صفوی از سوی مقام معظم رهبری به این سمت منصوب شد. در ۱۰ شهریور ماه ۱۳۸۶ دوره مسئولیت ۱۰ ساله وی در فرماندهی سپاه به پایان رسید و مقام معظم رهبری به جای وی سرتیپ پاسدار محمدعلی جعفری فرمانده سابق نیروی زمینی سپاه را به فرماندهی سپاه پاسداران برگزید و او را از درجه سرتیپی به درجه سرلشگری ارتقا داد.

با اوج گيري دسيسه هاي دشمنان و گروهك هاي ضد انقلاب در نقاطي چون كردستان , خوزستان و گنبد, سپاه پاسداران, براي مقابله با آنها بسيج شد و خصوصا در كردستان هنگامي كه شورش هاي مسلحانه در نقاط كوهستاني كردنشين متمركز شد, سپاه به طور جدي مقابل اشرار و ضد انقلاب صف آرايي كرد.
با شروع جنگ تحميلي عراق عليه ايران, سپاه پاسداران بزرگترين افتخار خود را رقم زد و با وجود همه موانع در كنار ارتش و ... به مبارزه عليه رژيم بعثي پرداخت.
پس از جنگ تحميلي نيز سپاه علاه بر فعاليت هاي رزمي و دفاعي و آموزشي در عرصه هاي مختلف سازندگي از جمله سد سازي , راهسازي , پروژه هاي كشاورزي , توليد قطعات صنعتي و ... حضور فعال دارد. 
سردار حسین علایی در گفت وگو باایمان حسین قزل ایاق روند تشكیل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را اینگونه تشریح می نماید :

سپاه پاسداران اگر چه هويتي نظامي دارد اما نظاميگري در واقع يك بعد از ابعاد هويت مقدس اين نهاد مكتبي - مردمي است و طبق اصل 150 قانون اساسي سپاه پاسداران وظيفه نگهباني از انقلاب اسلامي و دستاوردهاي آن را در همه شرايط دارد و در ابعاد مختلف معنوي ، نظامي و علمي و ... در خدمت نظام اسلامي مي باشد
در روزهای اول انقلاب، نمی توان تفاوت چندانی بین این گروه ها قائل شد. به نظر می رسید كه همه افراد تشكیل دهنده مجموعه های مختلف، طرفدار انقلاب و مخالف رژیم سلطنتی شاه و طرفدار حضرت امام خمینی بودند. البته دولت موقت تلاش داشت تا سپاه را در اختیار خود داشته باشد. اولین رئیس جمهور نیز همین مشی را دنبال می كرد. ولی خیلی زود مجموعه های مختلف، ادغام و تشكیلات واحدی را بوجود آوردند. البته بعدها آرام آرام مسائل دیگری مطرح شد و برخی از این افراد از هم جدا شدند و از یكدیگر فاصله گرفتند. آن روزها شاید كسی متوجه تفاوت تفكر و مشی متفاوت این افراد و مجموعه های به وجود آمده نمیشد.
فكر اصلی تشكیل سپاه از چه زمانی شكل گرفت؟

در روزهای پایانی عمر رژیم شاهنشاهی، مردم آرام آرام كوچه ها و محله های خود را در شهرها و روستا های كشور به كنترل درآورده و برای جلوگیری از حمله مأمورین گارد رژیم شاهنشاهی به تظاهرات اعتراضی مردم، خود را متشكل نموده و به مراقبت از ساكنین هر محله پرداختند. این سازماندهی هسته اولیه تشكیل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و كمیته های انقلاب اسلامی بود.
همچنین در افكار حضرت امام خمینی و برخی از بزرگان انقلاب، تشكیل نیرویی از انقلابیون كه بتواند، نقش پاسداری از نهضت عظیم مردم را برعهده بگیرد، شكل گرفت. در روزهای اول پیروزی، هیچ اعتماد و اطمینانی به نیروهای انتظامی و امنیتی و نظامی باقی مانده از رژیم سلطنتی وجود نداشت. شاه آنها را در مقابل مردم و برای سركوبی نهضت اسلامی بكار گرفته بود. طبیعی است كه كاركنان این نیروها، نگران سرنوشت آینده خود بوده و سازمان آنها نیز به هم ریخته بود. بنابراین وجود تشكیلات جدیدی كه مورد اعتماد مردم انقلاب باشد، ضروری بود.

از سوی دیگر تجربه خوبی هم از عدم تشكیل نیروهای مورد اعتماد در نهضتهایی كه قبلاً در ایران به وجود آمده بود وجود نداشت. بسیاری از حركت های ضد رژیم در گذشته با كودتا یا با اعمال فشارهای امنیتی- نظامی، سركوب شده و نیروهای باقی مانده از رژیم، توانسته بودند دوباره شاه را بازگردانده و رژیم سلطنتی را به حالت سابق خود برگردانند و بر مردم و انقلابیون مسلط شوند.

نكته دیگر این كه پس از سرنگونی رژیم پهلوی برخی از پادگان ها و كلانتری ها و پاسگاه های ژاندارمری به دست مردم افتاد. با اسلحه‌هایی كه به هنگام تصرف پادگانها و سایر مراكز انتظامی- امنیتی در روز 22 بهمن در اختیار مردم قرار گرفت، آنها در اكثر شهرهای ایران كمیته و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به وجود آوردند تا هم از خود دفاع كنند و هم خلاء ناشی از عدم فعال بودن ساز و كارهای نظامی و انتظامی سابق را پر نمایند. بنابراین عملاً مردم خودشان متشكل شده و ساختارها و سازمان های جدیدی را برای حفظ امنیت و مقابله احتمالی با عناصر باقی مانده از رژیم شاهنشاهی پدید آوردند.
امام خمینی هم از این ابتكار مردم استقبال نموده و طی احكامی كه صادر نمودند به سپاه و كمیته رسمیت بخشیدند. پس می توان گفت این تشكلها به صورت طبیعی و با این اندیشه كه انقلابی با این عظمت و گستردگی، به نیرویی ساختار یافته نیاز دارد تا از خود پاسداری و مراقبت نماید، بدین صورت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی شكل گرفت. بعدها در زمانی كه قانون اساسی جمهوری اسلامی تدوین گردید در اصل 150 به این تشكل رسمیت قانونی داده شد و در ساختار قدرت دفاعی ایران، ماندگار گردید.
نقش برخی از سازمانهای اسلامی كه با مشی مسلحانه علیه رژیم پهلوی مبارزاتی داشتند مانند حزب ملل اسلامی تا چه حد بود؟

این گروهها بیشتر در مركز كشور و در تهران و در برخی از شهرهای كشور حضور محدودی داشتند. آنها ممكن بود در تهران یا برخی استان ها مانند خوزستان، نقشی ایفا كنند، ولی در اكثر شهرستانها و روستاهای كشور حضور جدی نداشتند و اكثر مردم هم آنها را نمی شناختند. بیشتر مردم با اسامی این گروه ها پس از پیروزی انقلاب اسلامی آشنا شده و در جریان فعالیت های آنها در دوران طاغوت قرار گرفتند. به هر حال چنین گروههایی در توسعه تفكر انقلابی در بین تعداد معدودی از جوانان، مؤثر بودند گرچه افرادی از این گروه ها در تشكیل سپاه در برخی از شهرها نقش داشتند ولی علت اصلی تشكیل سپاه را بایستی در نیاز انقلاب به پاسداری دانست.
اعضای تشكل های دیگری مثل سازمان مجاهدین انقلاب اسلامی نیز در تشكیل سپاه چنین نقشی را ایفا كردند. آنها در روزهای اولیه پیروزی انقلاب اسلامی، طی اطلاعیه ای دست جمعی تشكیل نهاد سپاه را اعلام نمودند.

پس از پیروزی انقلاب چه كسانی فكر تشكیل سپاه را به صورت سازمانی مطرح كردند؟

به محض فروپاشی رژیم شاهنشاهی و همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ماه سال 1357، عملاً سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تشكیل شد. حضرت امام خمینی نظریه پرداز جمهوری اسلامی، چنین نظری داشتند كه مجموعه ای متشكل وظیفه دفاع از دستاوردهای نهضت اسلامی مردم را برعهده بگیرد. بر همین اساس سپاه، مأموریت دفاع از انقلاب و دستاوردهای آن را برعهده گرفت. البته بعضی از بزرگان شورای انقلاب مثل شهید آیت الله مرتضی مطهری و نیز شهید آیت الله دكتر بهشتی، نقش ویژه‌ای در این زمینه ایفا كردند. 

آیا در داخل سپاه در آن زمان گروه‌بندی‌های خاصی هم وجود داشت؟

در ابتدای پیروزی انقلاب، چند سپاه تشكیل شد. یكی در محل ساختمان ساواك در سلطنت-آباد كه دولت موقت آن را ایجاد كرده بود. یكی در پادگان لجستیك عباس‌آباد كه افرادی همانند آقای رفیقدوست و دیگران در آنجا جمع شده بودند. یكی در پادگان ولیعصر به وجود آمده بود كه جمع دیگری بودند. افرادی هم در پادگان حرّ به دور مرحوم حجت الاسلام لاهوتی جمع شده بودند و تشكیلاتی را ایجاد كرده بودند. حتی شهید محمد منتظری هم یك تشكیلاتی را درست كرده بود و به دنبال نهضت جهانی اسلام بود. ولی عملاً دو مجموعه اصلی فعال گردید. یكی از آنها زیر نظر شورای انقلاب و دیگری زیر نظر دولت موقت آغاز به كار كردند. بعداً حضرت امام خمینی تصمیم گرفتند كه این دو سپاه، یكی شوند. با توجه به اینكه اكثر تشكیل دهندگان و اعضای اولیه سپاه معتقد بودند كه سپاه به عنوان یك نهاد انقلاب اسلامی باید در اختیار رهبر و بنیان گذار انقلاب باشد و دولت به اداره كشور بپردازد، بنابراین سپاه به مجموعه‌‌ای واحد، تبدیل گشت كه با نظر و تأیید حضرت امام خمینی، فرماندهی آن تعیین شد.

چه تفاوتهایی در مشی این گروهها وجود داشت؟

در روزهای اول انقلاب، نمی‌توان تفاوت چندانی بین این گروه ها قائل شد. به نظر می رسید كه همه افراد تشكیل دهنده مجموعه های مختلف، طرفدار انقلاب و مخالف رژیم سلطنتی شاه و طرفدار حضرت امام خمینی بودند. البته دولت موقت تلاش داشت تا سپاه را در اختیار خود داشته باشد. اولین رئیس جمهور نیز همین مشی را دنبال می كرد. ولی خیلی زود مجموعه های مختلف، ادغام و تشكیلات واحدی را بوجود آوردند. البته بعدها آرام آرام مسائل دیگری مطرح شد و برخی از این افراد از هم جدا شدند و از یكدیگر فاصله گرفتند. آن روزها شاید كسی متوجه تفاوت تفكر و مشی متفاوت این افراد و مجموعه های به وجود آمده نمی‌شد.

می‌توانید در این مورد چند نمونه ذكر كنید؟

طبیعتاً آن مجموعه ای كه زیر نظر دولت موقت تشكیل شده بود، افراد آن از هواداران نهضت آزادی و جریانات ملی-مذهبی و دولت موقت بودند. افرادی مثل محسن سازگارا كه الان در آمریكاست. گروه دیگری كه زیر نظر شورای انقلاب تشكیل شده بودند، بیشتر طرفداران روحانیت و اكثراً طرفدار مشی انقلابی بودند و خود را مطیع امام خمینی می دانستند
آیا گروه‌هایی هم در آن زمان با تشكیل سپاه مخلفت می‌كردند؟
در اوایل پیروزی انقلاب اسلامی، كسی مخالفت نمی‌كرد و من هم یادم نمی‌آید كه كسی یا گروهی مخالفت كرده باشد. به نظر می رسید كه همه گروه‌ها با چنین تدبیری و ایجاد چنین تشكلی موافق بودند.
تلاش خلقی ها برای نفوذ در درون سپاه چگونه بود؟
با پیروزی انقلاب اسلامی تمام گروه های چپ از جمله سازمان فداییان خلق، حزب توده، پیكار و نیز سازمان مجاهدین خلق، تلاش كردند تا سازمان های خود را بازسازی نموده و با جذب جوانان تشكیلات خود را توسعه دهند. آنها حتی به دنبال تشكیلات شبه نظامی (میلیشیا) خود نیز بودند و برای كسب قدرت برنامه ریزی كرده و در تكاپو بسر می بردند. طبیعتاً این تشكل ها، ابتدا فكر نمی‌كردند كه سپاه بتواند قدرت عظیمی پیدا كند و تأثیر اساسی در پاسداری از انقلاب داشته باشد. بنابراین شاید در روزهای اول چنین فكری در ذهن آنها نبود. ولی چون آنها همیشه یك بخش اطلاعاتی و جاسوسی از سایر سازمان ها بخصوص مجموعه های حكومتی را در تشكیلات خود به وجود آورده بودند، بعدها معلوم شد كه برخی از افرادی كه به نوعی هوادار منافقین بوده اند در سپاه نفوذ محدودی كرده بودندكه در همان اوایل تشكیل سپاه، مشخص و این افراد، از سپاه اخراج و كنار گذاشته شدند.

آیا در ابتدای شكل‌گیری سپاه بین نیروهای آن اختلافاتی هم وجود داشت؟

زمانی كه بنی‌صدر به عنوان رئیس جمهور برسركار آمد، سعی در پیدا كردن افرادی طرفدار خود در سپاه نمود كه این باعث بروز اختلافاتی در سپاه شد. علت این بود كه بنی‌صدر تلاش می‌كرد كه اداره و كنترل سپاه را بر عهده بگیرد، ولی در درون سپاه، بسیاری از افراد معتقد بودند كه سپاه بایستی در اختیار ولی فقیه و حضرت امام باشد و به عنوان بازوی رهبری عمل كند. بنابراین بعضی از اختلافات از اینجا شروع شد. در آن شرایط زمانی، مظهر این اختلاف، مشاجرات بین آقای عباس دوزدوزانی و آقای ابوشریف (عباس آقازمانی) بود. در سپاه این طور شایع شده بود كه آقای دوزدوزانی بیشتر منتسب به خط امام و آقای ابوشریف منتسب به خط بنی‌صدر است. بنی‌صدر هم تلاش می‌كرد كه به آقای ابوشریف فرماندهی سپاه، واگذار گردد. بر همین اساس اجتماعی در پادگان خلیج در تهران از سوی فرماندهان سپاه سراسر كشور تشكیل شد و اكثر فرماندهان مخالف خود را با دخالت آقای بنی صدر در سپاه، اعلام كردند.

در مجموع سپاه به ترتیب در زمان مدیریت ابوشریف، مرتضی رضایی و محسن رضایی دارای چه ویژگی‌هایی بودند؟
دوره آقایان ابوشریف و مرتضی رضایی كوتاه بود و دوره‌ای نبود كه آنها بتوانند چیزی از خود را بروز دهند. آقای ابوشریف بیشتر به یك چهره عملیاتی معروف بود و بیشتر وقت خود را در درگیری‌های غرب كشور و مشكلات مربوط به مسائل گروه های ضد انقلاب مسلح، صرف می كرد. پادگان ولیعصر (ع) مركز نیروهای عملیاتی سپاه بود و او با كمك این نیروها در غرب كشور فعال بود. آقای مرتضی رضایی هم در آن زمان، فرد خیلی شناخته شده‌ای نبود و مدت فرماندهی‌اش هم كوتاه بود. برای كسانی كه در سپاه فعال بودند، ایشان به عنوان یك فرد عملیاتی شناخته نمی شد. آقای محسن رضایی ابتدا مسئول اطلاعات سپاه بود و در سال دوم جنگ به عنوان فرمانده سپاه برگزیده شد. در دوران شانزده ساله مسئولیت ایشان، سپاه از یك مجموعه شهری به یك تشكیلات عظیم نظامی با سه نیروی زمینی، دریایی و هوایی، توسعه یافت. در این دوران، عملیات های گوناگونی علیه ارتش متجاوز بعث عراق در جبهه های جنگ صورت گرفت و تمام سرزمین های اشغالی كشور از دست متجاوزین آزاد گردید. سپاه به عنوان ستون فقرات قدرت دفاعی كشور توانست نقش عظیمی را در دوران جنگ تحمیلی ایفا نماید و قدرت اول موشكی منطقه گردد.

علت انحلال وزارت سپاه پاسداران چه بود؟ زمانی كه جنگ جریان داشت، سپاه نیاز به امكانات گسترده و تجهیزات جنگی و جنگ افزارهای مختلف داشت. از سوی دیگر بایستی اعتبارات و منابع مالی نیز دریافت می كرد. از آنجا كه تدارك نیروهای مسلح از طریق دولت صورت می‌گرفت و منابع مالی مورد نیاز نیز از طریق دولت واگذار می¬شد و از سویی، دولت هم از طریق وزارتخانه¬ها، وظایف خود را انجام می داد، بنابراین برای واگذاری امكانات و منابع مالی و نیز مسائل قانونی، وزارت سپاه تشكیل شد. از قدیم وزارت دفاع برای تدارك ارتش وجود داشت كه اقدامات لجستیكی و پشتیبانی مربوط به ارتش را انجام می¬داد. ولی برای سپاه تكلیف مشخص نبود و به همین دلیل وزارتی به نام سپاه تأسیس شد كه همان نقشی را كه وزارت دفاع برای ارتش ایفا می¬كرد، همان را برای سپاه عمل می¬كرد. پس از پایان جنگ نیاز به حذف موازی كاری ها و انسجام تشكیلاتی بود. بنابراین با تشكیل ستاد فرماندهی كل قوا به دستور حضرت امام خمینی، اصلاح ساختار تشكیلاتی نیروهای مسلح در دستور كار قرار گرفت و دو وزارتخانه سپاه و دفاع در هم ادغام و بنابر مصوبه مجلس شورای اسلامی، وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، تشكیل شد.

یزدفردا