یزدفردا

مسجدملّا صفدرخان يا مصلّاي مير بيگ              شماره ثبت ملّي  :   -

موقعيّت مكاني :

مسجد ملّا صفدر خان در ميدان امير چخماق ، خيابان قيام ، مقابل بازار زرگرها واقع شده است .

باني

طبق اظهارات خادم مسجد ، اين بنا در عهد شاه عباس در سال 1032 هجري قمري ، توسط شخصي به نام « ملّا صفدر خان » احداث گرديد.

منابع تاریخی

در هيچ يك از مكتوبات تاريخي نامي از مسجد ملّا صفدر خان ذكر نشده است. اين بنا به صورت دو محوّطه بزرگ و كوچك است كه محوّطه بزرگ آن با چهار پله به خيابان راه مي يابد وداخل آن يك چهار طاقي آجري - شبيه آتشكده هاي زرتشتي - موجود و پوشش داخلي آن از گچ بوده است .

مشخصات

مسجد زيباي ملّا صفدر خان يا مصلّاي مير بيگ از نظر فضاي محوّطه داخلي صحن يكي از بزرگترين مساجد يزد به شمار مي رود . این مسجد از دو بخش قديمي و جديد تشكيل شده است . در محوّطه جديد اثري از چهار طاقي آجري ديده نمي شود و در حال حاضر تخريب گرديده و بر جايگاه قبلي آن ، مسجد جديدي احداث شده است .

 مسجد داراي سه درب ورودي است : درب ورودي اصلي، چوبي بزرگ و مزّين به گره چيني و كتيبه است . درب ورودي هاي ديگرمسجد ، فلزي مشبّك ، رنگين و نوساز است . درب اصلي ورودي ، به صحن ( ميانسرا ) وسيع و زيباي مسجد گشوده مي شود . درب فلزي مشبّك رنگي كه به جانب خيابان باز مي شود ، داراي سردر ( پيشخوان ) آجري و مزيّن به مقرنس گلچين ، رگ چين آجري و خطوط كوفي بنائي ( معقلي ) « الله » است .

 پله ها و كف مسجد جديد با سنگ فرش شده است . سمت چپ (شمال شرقي) صحن ، از دو بخش گرمخانه و تابستانخانه ( واقع در  زيرزمين ) ، گنبد و مقصوره تشكيل گرديده . گرمخانه وسيع مسجد كنوني ، چهار ستون سنگي يكپارچه داردكه پايه هاي آن داراي نقوش شياري مزهّر و قطور ، گلچين آجري و مزيّن به خطوط كوفي بنائي ( معقلي ) الله می باشد.

 كف گرمخانه با سنگ فرش شده است و دارای ، كمر پوش (دو اشكوبه) مي باشد كه در غرفه دوم ، زنان جهت برگزاري مراسم دعا و عبادات در آنجا حضور مي يابند .

 مقصوره يا گنبدخانه در وسط گرمخانه مسجد قرار گرفته و در گريواره آن با خطوط كوفي بنائي كلمات « الله » ، « محمد » و « علي » تزئين يافته است . آهيانه ( پوسته يا پوشش داخلي گنبد ) مزيّن به رسمي بندي (كاربندي ) آجري گلچين و خطوط كوفي بنائي مي باشد . غرفه دوم قوس جناقي و طبقه تحتاني قوس نيم دايره اي تخت ( طاق شكسته ) دارد .

 محراب زيبا كه در ضلع جنوبي گرمخانه مسجد قرار گرفته و مزيّن به كاشي معرّق با نقوش اسليمي ، ختائي ، ترنجي ، خطوط ثلث ، مقرنس و رسمي بندي كاشيكاري شده و بر ترنجيهاي كاشي محراب أسماء خداوند منقور گردیده است .

  بر چهار طرف گرمخانه پنجره هاي فلزي رنگي و زيبا ، جهت تأمين نور نصب شده و ازاره گرمخانه تا حدود يك متر از سنگ پوشيده شده است . سردخانه مسجد در قسمت زيرين قرار گرفته و ساخت آن هنوز به اتمام نرسيده است و شش ستون سيماني دارد . پله ها و راهرو سردخانه با سنگ و كف آن با سراميك فرش شده است .

 سقف سردخانه گلچين و رگ چين آجري و داراي قوسهاي جناقي وچتري است . ساقه يا گريو گنبد مسجد ، آجري و پنج پنجره فلزي رنگين جهت تامين نور در اربانه گنبد تعبيه شده است . نام ‹‹ الله ›› به خطوط كوفي بنايي (معقلي ) ، در اين قسمت از گنبد تزئين يافته است .

خود يا پوشش خارجي گنبد سيماني است .گنبد مسجد جديد به صورت دوپوسته پيوسته با قوس شبدري كند مي باشد . نماي خارجي مسجد كه مقابل صحن وسيع قرار گرفته ، داراي طاق نماي آجري است .

 محوّطه كوچكي نيز در قسمت زيرين صحن بزرگ واقع شده و داراي فضاي سبز مي باشد . ميان صحن قديمي ، آب نما و ترشيه ديده مي شود .

 قسمت قديمي مسجد ملّا صفدر خان ، به صورت سه اتاق و محراب مجزّا از هم مي باشد . اطاق اصلي داراي محراب زيبا ، به صورت گچبري هاي مقرنس ، كاشيهاي معرّق با نقوش گل و بوته اسليمي و خطوط ثلث تزئين يافته است و مسقّف به طاق ضربي با قوس جناقي است و سه طرف آن را دربهاي فلزي بزرگ در بردارد .

 دو اطاق ديگر به عنوان نمازخانه و داراي محراب ساده گچي مي باشد . صحن قديمي مسجد نیز با آجر فرش شده است . نماي خارجي نمازخانه ، آجري و با خطوط لوز و بنائي تزئين يافته و نام « علي »  بر آن نوشته شده است .

كتيبه هاي تاريخي

درب اصلي ورودي دارای دو لنگه و در حاشيه مياني درب آياتي با خط كوفي نگاشته شده است . همچنين در بالاي آن و در داخل دو مربع جملات : « قال الله تعالي و إنا جعلنا ... » و در زير آن نام باني بنا نوشته شده و بر سردر مسجد كتيبه به خط نسخ است كه سال 1032 هجري قمري  مصادف با زمان سلطنت شاه عباس را نشان مي دهد و بيت اول آن چنين است :

دولت عباس شاه باد كه در عهد او ميكده ها شد خراب مسجد شد بنا .