یزدفردا

خشت هاى كهنسال در انتظار نفس تازه

ساشا رياحى مقدم

كارشناس ارشد مرمت معمارى


پهناورترين گستره اقليمى كشورمان، آب و هواى گرم و خشك است كه بيابان و كوير هاى بسيارى را در خود جاى داده است. اين كويرها، همچون كوه ها و رودها، با تمام ساده بودنشان داراى جاذبه هاى بسيارى هستند و سكونتگاه هاى ويژه و منحصر به فردى را به وجود مى آورند. يكى از كويرى ترين بخش هاى ايران، شهر يزد است كه از نظر جاذبه هاى گردشگرى بى نظير است.

روستاى سريزد از توابع شهرستان مهريز، در فاصله ۲۸كيلومترى جنوب غربى شهر يزد قرار دارد و از باشكوه ترين روستاهاى تاريخى منطقه كوير مركزى كشورمان به شمار مى آيد. اين روستا در فاصله ۲كيلومترى محور ارتباطى يزد - كرمان و بندرعباس قرار دارد. روستاى سريزد با اين كه در كوير واقع شده ولى از نظر سرسبزى و فراوانى باغ هاى ميوه بى همتاست. وجود مصالح سنتى و پوشش گياهى بومى از يك سو و زبان نمادين رنگ خشت و گل از سويى ديگر، با گنبد فيروزه اى مسجد در دل باغ هاى سبز پيرامون، زيبايى خيره كننده اى مى يابد. بدون شك گذر از كوچه باغ هاى باصفاى روستاى سريزد، كم از لذت پيمودن جنگل هاى شمال كشور ندارد.
* پيشينه تاريخى
بررسى باستانشناسان از مطالعه سفال هاى به دست آمده نشان مى دهد كه اين منطقه در دوره حكومت سلجوقيان، ايلخانيان و صفويان پر رونق ترين روزگار خود را طى كرده است. به عقيده كارشناسان و با توجه به آنچه در متون تاريخى آمده است، قبل از پيدايش شهر يزد كنونى، محوطه اى در نزديكى روستاى سريزد وجود داشته با نام فرافر يا فرافتر كه پس از خشكسالى و جنگ با سپاه اسلام از رونق افتاده و از بين رفته است. سپس مردم آنجا، شهر خود را در يزد كنونى بنا مى كنند. به احتمال زياد روستاهاى اين منطقه، مانند هرفته و سريزد، باقى مانده آن آبادانى باشند. همچنين بقاياى دروازه اى رفيع و بلند در روستاى سريزد قرار دارد كه در ميان مردم به سردر شهر فرافر شهرت يافته است. در كتب تاريخى همچون جامع مفيدى و جامع جعفرى در اين باب آمده است: زمانى كه لشگر اسلام به تعقيب يزدگرد كه به طرف خراسان گريخته بود، مى رفتند در بيابان طبس راه را گم كردند. پس از مشقت بسيار به فهرج رسيدند و در آن منزل ساختند و اهالى فهرج را به دين اسلام دعوت كردند. ايشان ۲ روز مهلت طلبيدند تا به اتفاق دوستان خود به خدمت آمده و مشرف شوند. به جهت مشورت به طلب مردم خويدك و فرافتر فرستاده و بعد از اجتماع، آن ۲ فرقه در جواب گفتند ما از دين خود دست باز نمى داريم و به اين لشگر پريشان شبيخون مى زنيم. سپس ۳ قريه به اتفاق يكديگر به لشگر اسلام حمله كردند و بسيارى از صحابه و تابعين را به شهادت رساندند. بعد از اين حركت شنيع، خرابى در قريه فرافر راه يافته و به مرور خراب شد.
* معيشت و زندگى
روستاى سريزد در گذشته بسيار آباد و پرجمعيت بوده است ولى به سبب خشكسالى هاى متعدد، ساكنان آن به شهرهاى اطراف كوچ كرده اند. در حال حاضر اين روستا حدود ۴۰۰ نفر جمعيت دارد كه بيش از ۶۵ درصد آنها تحصيلكرده و باسواد هستند. ۴۵ درصد از فعاليت اقتصادى روستا بر پايه زراعت و باغدارى است و دامدارى اغلب به جهت مصارف داخلى و شخصى انجام مى شود. بقيه افراد در بخش هاى صنعتى و خدماتى فعاليت مى كنند و زنان روستا نيز به بافتن گليم و قالى مشغول هستند. آب كافى، خاك مناسب و هواى مطلوب موجب بوجود آمدن باغ هاى ميوه و زمين هاى زراعى گسترده اى در روستا شده است. از مهم ترين محصولات زراعى و باغدارى مى توان به گندم، جو، صيفى جات، انار، انجير، توت و پسته اشاره كرد.
* جاذبه هاى گردشگرى
مى توان قابليت هاى گردشگرى روستاى سريزد را در ۳ بخش عمده بيان كرد:
۱ـ جاذبه هاى فرهنگى
فرهنگ، آيين، آداب و رسوم و نحوه زندگى در هر شهر و روستاهاى كشورمان با ديگرى متفاوت است. بطور مثال برگزارى مراسم ايام محرم يا ازدواج در روستاى سريزد با روستاى ابيانه در كاشان و روستاى پاوه در كرمانشاه متفاوت است و همين تفاوت ها موجب مى شود فرهنگ نقاط مختلف براى ما جذاب باشد. در واقع جملگى يك عمل و هدف را با فرهنگ و رسوم بومى منطقه خود انجام مى دهند. نحوه زندگى و معيشت در روستاى سريزد، نحوه برگزارى مراسم با شكوه مذهبى در حسينيه ها، نوع و روش طبخ خوراك، داستان و افسانه هاى محلى و آداب و رسومى چون سادگى و قناعت مردم كويرى، بى پيرايه بودن، دوستى و مهربانى و... از مهم ترين ويژگى ها و جاذبه هاى فرهنگى - اجتماعى اين روستا مى باشد ولى مراسم جوش دوره، شبيه سازى و نخل بردارى در روز عاشوراى حسينى جلوه اى خاص به آن مى بخشد. روستاى سريزد به دليل خوش رويى، ميهمان نوازى و مهربانى مردمش در منطقه به روستاى دوستى معروف شده است.
۲ـ جاذبه هاى طبيعى
مردم نواحى كويرى از گذشته براى تداوم سكونت در منطقه خود با طبيعت در حال ستيز بوده اند. نزديكى به كوه مدوار و چشمه پر آب آن و همچنين وجود قنوات متعدد، تا حدودى موجب شده ساكنين روستاى سريزد از اين حيث آسوده باشند. آب چشمه فوق در دوران پرآبى همچون رودى از ميان روستا مى گذشته ولى اكنون اثرى از آن نيست و قنات ها جاى آن را گرفته اند كه خود از جاذبه هاى طبيعى روستاى سريزد به شمار مى آيد.
مجاورت با بيابان يزد - كرمان، يكى از قابليت هاى ديگر روستا براى علاقه مندان به تجربه كويرپيمايى است و در فاصله اندكى از بيابان ها اين گذرهاى سرسبز و كوچه باغ هاى خنك با جوى آبى در ميان چه گوارا جلوه مى نمايد. سكوت و خلوتِ شب و چراغانى چشم نواز ستاره ها بى ترديد نشانه اى از عظمت و بزرگى خداوند در آسمان بى انتهاى روستاى سريزد است.
۳ـ جاذبه هاى معمارى و تاريخى
اقليم گرم و خشك در شهرهاى كويرى ايران موجب پديد آمدن گونه هاى مختلف معمارى مسكونى با الگوهاى متنوع شده است. بافت روستاى سريزد از نظر معمارى پيرو و تابع آب و هواى حاكم بر منطقه است. كوچه هاى باريك و پيچ در پيچ و خانه ها داراى ديوارهاى قطور و بلند هستند. آب انبار، پاياب، و بادگيرها در سيماى روستا و اتاق هاى سه درى، پنج درى، فرم رخبام، بيرونى، اندرونى و حوضخانه در معمارى مسكونى و خانه ها، نشان از معمارى هوشمندانه كويرى در روستاى سريزد دارد. ابنيه و مجموعه هاى با ارزش معمارى روستاى سريزد را مى توان به چند دسته فوق تقسيم كرد.
* آب انبارها
آب مصرفى جهت شرب و مصارف خانگى از آب انبارها تأمين مى شود. در روستاى سريزد ۶ آب انبار با فرم و الگوى متفاوت وجود دارد كه برخى از آنها هنوز مورد استفاده قرار مى گيرد.
* مجموعه هاى مذهبى
منظور از مجموعه هاى مذهبى حسينيه، تكيه و مساجد است. در روستاى سريزد هر كدام از مراكز محلات و نقاط اصلى تجمع روستاييان داراى مسجد، حسينيه و ميدان هستند. اين اماكن به جز كاركرد مذهبى بخصوص در ايام محرم، در اغلب مواقع محلى براى جمع شدن و مشورت روستاييان جهت تصميم گيرى هاى مهم است.
* مجموعه خانه هاى تاريخى
همان طور كه گفته شد، روستاى سريزد از نظر تاريخى داراى قدمت بسيار زيادى است و در گذشته به صورت ارباب- رعيتى اداره مى شده كه در شكل گيرى معمارى خانه ها بى تأثير نبوده است. بيش از نيمى از واحد هاى مسكونى روستا تاريخى است ولى نزديك به ۲۵ خانه تاريخى داراى ارزش هاى معمارى و فرهنگى است. در بيشتر خانه هاى قديمى و متروكه روستاى سريزد نشانه حيات و زندگى وجود دارد. اغلب اين خانه ها داراى حياط هاى جداگانه با ارائه و تزئينات زيبا و با شكوه هستند و بادگير، حوضخانه و انواع اُرسى (پنجره هاى مشبك رنگى) در بيشتر آنها ديده مى شود.
* مجموعه كاروانى
طبق مطالعات و پژوهش هاى صورت گرفته در حوزه راه هاى منطقه و با توجه به مطالب عنوان شده در سفرنامه ها، مى توان گفت روستاى سريزد يكى از ايستگاه هاى با اهميت كاروانى در مسير رى - كرمان بوده است. اين راه باستانى از محله پايين در شمال روستا مى گذشته و اكنون نزديك به ۳ كيلومتر به سمت جنوب غربى تغيير مسير داده است. در اين مجموعه منحصر به فرد چاپارخانه، آب انبار، مسجد جامع، حسينيه و ۲كاروانسرا وجود دارد. البته تا چند سال پيش يك پاياب نيز در كنار كاروانسراى شاه عباسى وجود داشته كه اكنون به دليل خيابان كشى، زير زمين مدفون شده است.
* قلعه سريزد
اين بنا يكى از عظيم ترين و زيباترين قلعه هاى دفاعى در كوير مركزى ايران است. به گفته صاحبنظران، هسته اوليه اين قلعه مربوط به دوران ساسانى است و در دوره صفويه در ۳ طبقه مرمت و بازسازى شده است. عناصر تدافعى مانند دروازه، خندق، حصار و ديوارهاى تو در تو، برج هاى مراقبتى و تيركش در آن به خوبى مشاهده مى شود. اتاق جهت اسكان موقت، انبار هاى آذوقه و محل نگهدارى دام از مهم ترين فضاهاى موجود در قلعه سريزد است. در ورودى قلعه بر روى خندق پل متحركى نصب شده بوده كه هنگام شب، به كمك طناب و قرقره بلند مى شده و در پشت دروازه قرار مى گرفته است. اين قلعه با توجه به سابقه تاريخى، فضاهاى متنوع و بافت پيرامونش مكان مناسبى براى ساختن فيلم هاى تاريخى است.
متأسفانه با وجود جاذبه هاى بى نظير طبيعى، تاريخى و معمارى، كمتر از ۵ درصد از گردشگران بى شمار داخلى و خارجى كه سالانه از شهر يزد بازديد مى كنند، به ديدن روستاى سريزد مى آيند. همواره خشت هاى پير و خسته روستاى دوستى در انتظار نفس هاى تازه و نگاه هاى پر انرژى بازديد كنندگان خواهد بود.


منبع :روزنامه ایران مورخ ۱۶/۷/۸۶

تصاویری زیبا از روستای سریزد به نقل از وبلاگ روستاي تاريخي سر يزد

برای بزرگتر شدن عکسها بر روی آنها کلیک کنید