بحران بی آبی یزد نزدیک به فاجعه « تدبیر » کجاست ؟!

سید علی فراز مدیرمسئول دو هفته نامه اندیشه یزد : در این وانفسای تغییرات مدیریتی استان یزد بویژه بعد از انتخابات دوازدهم دوره ریاست جمهوری که به طور قطع تا پایان چهارساله ادامه دارد! و هر روز شاهد تغییر و تحولات در تمام سطوح مدیریت استان و بویژه موضوعات مهم دیگری همچون لغو یا تعویق کنسرت فلان خوانده و یا دوچرخه سواری زنان و دختران در انزار عمومی و ... خواهیم بود که بخش اعظم خبر رسانه ها و افکار عمومی را به خود اختصاص می دهند! لذا دیگر مجالی نمی گذارد به دیگر مشکلات استان، مثلا « بحران آب » توجه شود چون انگار قرار است رفع آن به آسمان سپرده شود ! و همه دوباره سربه هوا باشیم !! به نقل از پژوهشکده اقلیم‌شناسی، انتظار می‌رود بارش پاییز با تأخیر آغاز شود و میانگین بارش کشور نیز کمتر از نرمال باشد؛ بر این اساس برای مواجهه با کمبود آب در کشور باید اقدامات پیشگیرانه صورت گیرد.

بي ترديد هر كدام از ما در سال‌هاي اخير لااقل يكي دو بار تصاويري از مناطق درگير بحران كم آبي را ديده‌ايم؛ تصاوير متأثركننده‌اي كه هموطنان ما با سطل ، دبه و دلو در صف‌ ايستاده‌اند بلكه بتوانند يك سطل يا دلوي آب به خانه ببرند و عطش بي‌رحم اين ساليان خشك را از زبان و دهان كودكان‌شان فرو بنشانند. اما آيا شده كه به ازاي اين درد، دقايقي، حتي لحظاتي خودمان را جاي مردم ناچار و ناداري قرار دهيم كه در چنين جغرافياي عطشناكي روزگار مي‌گذرانند؟!

اولين احساسي كه ابتدا به ساكن در دل بسياري از ما بيدار مي‌شود، اين است كه چه خوب كه ما به جاي آنان نيستيم و كماكان از نعمت منحصر به فرد «آب‌» برخورداريم! و غافل از اينكه با چنين رويه‌اي بي‌شك دير يا زود به سرنوشت غمبار هموطناني كه امروز درگير بحران آب هستند، دچار خواهيم شد‌! بي‌شك اين بحران، يعني زخم كم‌آبي زمين و زمان با سرعتي دور از تصورات ما بزرگ و بزرگ‌تر مي‌شود و دامن مي‌گسترد؟!

با اين حال پديده خشكسالي از يك طرف و برداشت بي‌رويه و ظالمانه از منابع آب و از طرف ديگر چاه‌هاي عميق كه خون زمين را مي‌مكند و زراعت‌هاي بي‌حاصل و كم‌بهره با هدررفت حجم بالاي آب از دلايل روشن و بي‌انگار كم‌آبي مي‌تواند باشد.

اهميت آب و جايگاه آن به عنوان يك مسئله استراتژيك در عصر حاضر بر هيچ كس پوشيده نيست. جنگ‌ها و خونريزي‌هاي متعددي كه در طول تاريخ بر سر تصاحب منابع آبي روي داده، يا توافقات پيدا و پنهان سران كشورها با يكديگر از اهميت بسيار بالاي اين مايع اعجاب‌انگيز حكايت دارد، مايعي كه هرگونه توسعه و پيشرفت در هر زمينه‌اي بدون آن غيرممكن و محال است.
طبق پيش بيني‌هاي يونسكو، جمعيت جهان كه از 5/2 ميليارد نفر در سال ۱۹۵۰ با نرخ رشد ۱۵۰ درصدي، به حدود ۶ ميليارد نفر رسيده، تا سال ۲۰۳۰ به حدود 1/8 ميليارد نفر مي‌رسد و پس از آن در سال ۲۰۵۰ از مرز 3/9 ميليارد نفر هم خواهد گذشت، كه مسلماً چنين جمعيت عظيمي به آب و غذاي بيشتري نياز دارد و با توجه به ثابت بودن منابع آبي كره زمين، قطعاً در آينده مشكلات بسيار بزرگ و حادي بر سر منابع آبي و نوع استفاده از آن خواهيم داشت.جمعيت ايران در سال 1300 كمتر از 10 ميليون نفر بوده كه امروز به بيش از 80 ميليون نفرافزايش يافته و پيش بيني مي گردد در سال 2050 جزو ده كشور پرجمعيت جهان به شمارآيد. ميزان سرانه آب تجديد پذير در سال 1300 حدود 13000 مترمكعب بوده كه درحال حاضر ميزان سرانه آب در كشور به حدود 1900 مترمكعب تقليل يافته و درآينده به مراتب وضع بدتر خواهد شد.

منابع آب شیرین ایران تحت فشار برداشت‌های غیرقابل تحملی قرار دارند. ۹۰ درصد خاک ایران را سرزمین‌های خشک یا نیمه خشک تشکیل می‌دهند و تقریباً دو سوم حجم بارندگی کشور پیش از آنکه بتواند رودها را پر آب کند، تبخیر می‌شود. در نتیجه، ایران بیش از نیمی از آب مورد نیاز خود را با برداشت از آبخوان‌ها تأمین می‌کند، و مصرف عمومی به سرعت در حال تحلیل بردن منابع زیرزمینی است.

استان یزد در دو دهه اخیر در زمره کم آب ترین و کم بارش ترین استان های کشور بوده و بسیاری از روستاهای آن از کم آبی به ستوه آمده اند و با توجه به خشکسالی‌هایی اتفاق افتاده ، متأسفانه متوسط بارندگی‌ها از 60 میلی‌لیتر بعضی مواقع به 45 میلی‌لیتر رسیده که این مسئله تأمین آب را به مشکل جدی تبدیل کرده است. متوسط بارش‌ها در دنیا ۸۳۱ میلیمتر است، این در حالی است که روند بارش‌ها در ایران از ۲۵۰ میلی متر بیشتر تجاوز نمی‌کند و در استان یزد به عنوان کم بارش ترین استان کشور میانگین بارش حدود ۶۶ میلیمتر در سال زراعی گذشته بوده و همین امر نشان‌دهنده وضعیت بحرانی و هشدار منابع آب در مناطق مختلف کشور بویژه استان یزد است.آخرین دوره خشکسالی در یزد از سال 78 شروع و تاکنون ادامه داشته بطوری که نزدیک به دو دهه میهمان یزدی ها است. اولین دوره خشکسالی شدید در یزد طی 60 سال اخیر بین سالهای 37 تا 54 و حدود 15 سال طول کشید و بعد از آن یک دوره چهار ساله خشکسالی بین سالهای 65 تا 69 و یک دوره سه ساله خشکسالی بین سال های 74 تا 77 نیز به وقوع پیوسته است.

بحران آب زاييده مصرف مردم در يك سال و دو سال و 10 سال اخير نيست. بحران آب به دهه‌هاي گذشته بر مي‌گردد به نظر مي‌رسد بحران خشكسالي در استان به نوعي جدي گرفته نمي‌شود و از این دولت به آن دولت و از این مسئول به آن مسئول ارجاع داده می شود و مسئولان و مردم در اين رابطه دچار يك بي‌تفاوتي شده‌اند، اما بايد عنوان داشت كه اگر امروز مسئولین « تدبیر » به کار نگیرند، دیگر « امید » به فردای یزد و مردمانش نخواهد بود و شايد فردا خيلي دير باشد واز یزد جزء کویری خشک و سوزان چیزی باقی نمانده باشد .

روش‌هاي نادرست و اسراف‌آميز قبلي در مصرف آب به ويژه در بخش كشاورزي، ایجاد صنایع پر آبخواه و عدم مدیریت مصرف ، مشكلات زيادي را بر استان کویری یزد بوجود آورده است . بهره‌وري آب باید ارتقاء پیدا کند و كاهش مصرف به صورت جدي در دستور كار قرار گیرد. تعلل و بي‌برنامگي با بحران خشكسالي و غنيمت نشمردن منابع فعلي آب در بحراني‌تر شدن وضعيت و بروز چالش‌هاي جديد در اين حوزه مؤثرتر خواهد بود و باعث نابودی روستاها و هجوم مردم به شهرها در آینده می گردد و آبادیها خالی از سکنه و شهرها مملو از جمعیت جویای کار و زندگی می شود. از اين رو تمام دستگاهها بايد براي عبور از خشكسالي برنامه واحد استراتژيكي را تهيه و دنبال كنند و از انداختن توپ به زمین یکدیگر و اتلاف زمان و انحراف افکار عمومی به مسائل روزمره و حزبی خودداری کنند زیرا طبیعت به حال من و شما رحم نمی کند و در آینده نچندان دور وقوع فاجعه زیست محیطی و انسانی دور از انتظار نیست .

سید علی فراز